نگرشی نقشی-رده شناختی به کارکرد ساخت های کامل در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 11، شماره 1، شهریور 1398، صفحه 111-139   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v10i18.69434

نویسندگان

منصور رحیمی فر؛ والی رضایی^* ؛ رضوان متولیان

دانشگاه اصفهان

چکیده

ساخت­های­ کامل ﺩﺭ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﻲ، از مقوله­ های دستوری بحث برانگیز و دارای پیچیدگی از جنبه صوری و معنایی است. علت این پیچیدگی را باید در این ویژگی جستجو نماییم که از یک سو با گذشته و از سوی دیگر با زمان حال پیوند دارد. هم گذشته و هم کامل در پیوند با رویدادی به کار می­روند که پیش از هنگام گفتار رخ داده ­اند، هر چند در مورد ساخت کامل، بر خلاف گذشته، نقطه زمانی ویژه­ای مد نظر نیست. ساخت کامل می­تواند به همه بازه زمانی رخدادی که ما از آن گفتگو می­کنیم یا به هر بخشی از آن پیوند داشته باشد. افزون بر این، پیوند رویداد با نقطه ارجاع وابستگی ساخت کامل را با زمان حال نمایش می­دهد که در مورد گذشته نقلی، همان زمان گفتار یا «پیوند با اکنون» است. از سوی دیگر پیوند ساخت­های کامل با نمود و زمان دستوری نیز به پیچیدگی آنها می­افزاید. در این تحقیق به دو نوع ساخت کامل گذشته نقلی و گذشته نقلی استمراری می پردازیم. بر این پایه، انگیزه نگارش این نوشتار فراهم آوردن تبیینی از کارکردهای گوناگون این دو ساخت­ در زبان فارسی امروز است به ویژه این که فراوانی کاربرد آنها نسبت به سایر ساخت­ها گسترده­تر است. در این نوشتار، که داده­های آن بیشتر از زبان گفتاری معاصر و از محتوای سریال­های تلویزیونی، فیلم­های سینمایی، گفتگوهای خبری، روزنامه­ها، گاهنامه ­ها، پیکره زبانی بیجن خان و نیز در برخی زمینه­ ها برای پشتیبانی از پیشنهادها، از نثر گذشته فارسی نیز فراهم آمده است، با تحلیلی نقش­گرایانه از ساخت­های یادشده در چهارچوب رویکرد نقشی-رده­شناختی دریافتیم که بارزترین کارکردهای گذشته نقلی آگاهی­های غیر مستقیم، فراکنش زمانی، کارکرد تجربی، خبر داغ، کارکرد جهانی و شگفت ­نمایی هستند و گواه­نمایی و استمرار رویداد از مهمترین کارکردهای گذشته نقلی استمراری به شمار می­رود. افزون بر این دو ساخت یاد شده هم­زمان در بر دارنده مفهوم زمان و نمود هستند.

کلیدواژه‌ها

ساخت های کامل؛ رویکرد نقشی رده-شناختی؛ کارکرد؛ زمان؛ نمود

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1389). دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: انتشارات سمت.

بیجن‌خان، محمود (1383). پیکره متنی زبان فارسی.

احمدی گیوی، حسن (1384). دستور زبان فارسی، تهران: نشر قطره.

حق‌شناس، علی محمد و همکاران (1387). دستور زبان‌فارسی، تهران: انتشارات مدرسه.

خیام‌پور، عبدالرسوال (1384). دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات ستوده.

رضایی، والی (1391). "نمود استمراری در زبان‌فارسی"، مجله فنون ادبی دانشگاه اصفهان: سال چهارم،شماره 1، بهار و تابستان 1391، صص 79-92.

رضایی، والی (1393). " گواه‌نمایی در زبان‌فارسی امروز" مجله پژوهش‌های زبانی، سال 5شماره 1صص 21-40.

رضایتی کیشه‌خاله، محرم و غیوری، معصومه (1391). ﻧﻮﻋﻲ ﺧﺎص از ﻣﺎﺿﻲ ﻧﻘﻠﻲ در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﺔ ﻓﺮدوﺳﻲ. ﻓﻨﻮن ادﺑﻲ، ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم ﭘﻴﺎﭘﻲ (6 )، ﺷﻤﺎره 1: 12-1.

شریعت، محمدجواد (1367). دستور زبان فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات اساطیر.

شفایی، احمد (1363). مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران: انتشارات نوین.

شکری، گیتی. (1377). ماضی نقلی در گویشهای مازندران و گیلان، نامة فرهنگستان، سال چهارم. ش4 ، صص69-59.

فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل امروز، تهران: انتشارات سخن.

قریب، بدرالزمان (1384). گذشته نقلی و بعید متعدی در سغدی و شباهت آنها با برخی از گویش های ایرانی نو. ترجمه میترا فریدی. گویش-شناسی. ویژه‌نامة نامة فرهنگستان، ش 2 ،ص 54-.65

کلباسی، ایران. (1383). گذشتة نقلی در لهجه‌ها و گویشهای ایرانی، مجلة گویش‌شناسی، ویژه‌نامة نامة فرهنگستان، ش، 2صص 89-66.

ناتل‌خانلری، پرویز (1369). تاریخ زبان فارسی، سه جلدی، چاپ سوم، تهران: انتشارات نشر نو.

کتابنامه انگلیسی

Aikhenvald Alexandra Y. (2004). Evidentiality, Research Centre for Linguistic Typology, La Trobe University, Oxford University Press.

Allen, R. (1966). The Verb System of Present-day American English, The Hague: Mouton.

Amouzadeh, M. & Tavangar, M. (2006). “Deictic projection: An inquiry into the future-oriented past tense in Persian” in Studia Linguistica, Vol 60, Issue 1, pages 97-120.

فرBybee, J., Perkins, R. & Pagliuca, W. (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World. Chicago IL: University of Chicago Press.

Comrie, B. (1976). Aspect, An introduction to the study of verbal aspect and related problems. Cambridge: Cambridge University Press.

Comrie, Bernard (1985). Tense. Cambridge: Cambridge University Press.

Croft, W. (2012). Verbs: aspect and casual structure, Oxford Unversity Press.

Dahl, E. (2011). Tense and aspect in Indo-iranian part 2: In language and Ilnguistics: Compass 5:5, 282-296.

De Hann, F. (2011). “Typology of Tense, Aspect and Modality System”, in Song (2011).

Givon, T. (2001). Syntax: An Introduction, Vol I. John Benjamins.

Huddlestone, R. (1984). Introduction to the Grammar of English, Cambridge: CUP.

Huddlestone, R. & Pullum, G.K. (2012). The Cambridge Grammar of the English Language, Cambridge: CUP. Jahani, carina (2000). “Expressions of indirectivity in spoken modern Persian”. In: Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Languages, Mouton de Gruyter, Berlin, pp. 185-207

Komeijani Farahani, A. (1990). “A Syntactic and Semantic Study of the Tense and Aspect System of Modern Persian” A thesis submitted in fulfillment of the requirements for the degree of Doctor of Philosophy, The University of Leeds.

Kyparsky, P. (2002). Event structure and the perfect. In David I. Beaver, Luis D. Casillas.

Lyons, J. (1977). Semantics I-II. London, New York & Melbourne: Cambridge University Press.

Mahmoodi Bakhtiary, B. (2002). Tense in Persian, Its Nature and Use. Lincom Europa.

McCoard, R. W. (1978). “The English Perfect: Tense-Choice and Pragmatic Inferences”, North-Holland Linguistic Series 38, Amsterdam: North-Holland Publishing Company.

Reichenbach, H. (1647). Elements of Symbolic Logic. New York: Free Press; London: Collier-Macmillan.

Windfuhr, G. L. (1979). Persian Grammar: history and state of its study. Paris.