سنجش تاب‌آوری محیطی روستاهای در معرض خطر زلزله (مطالعۀ موردی: دهستان معجزات در شهرستان زنجان)

Journal of Research and Rural Planning

Article 6, Volume 6, Issue 1 - Serial Number 17, March 1396, Pages 81-97   

DOI: 10.22067/jrrp.v6i1.53038

Authors

حمید برقی^* ; صدیقه هاشمی; نسرین جعفری

دانشگاه اصفهان

Abstract

هدف: سوانح طبیعی مثل زلزله، خشک‌سالی، سیل و غیره به عنوان پدیده‌های اجتناب‌ناپذیری به حساب می‌آیند که همیشه خطری جدی برای توسعه، به‌خصوص توسعۀ روستایی هستند. جهت کاهش آسیب‌های ناشی از سوانح طبیعی باید ظرفیت و توان روستاها را برای مقابله با این حوادث بالا برد. هدف این تحقیق، سنجش تاب‌آوری محیطی در روستاهای دهستان معجزات است.
روش: در این راستا از روش تحقیق پیمایشی با به‌کارگیری پرسش‌نامه استفاده شده است. روایی پرسش‌نامه با استفاده از نظرات متخصصان و پایایی آن با استفاده از محاسبه آلفای کرونباخ برای ابعاد مختلف تأمین شد. جامعۀ آماری، 6413 نفر از روستاهای در معرض زلزلۀ دهستان معجزات بوده است که بر پایۀ فرمول کوکران، شمار نمونه ها 362 نمونه انتخاب شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات از تحلیل‌های توصیفی و آزمون‌های t برای نمونه های مستقل، هم‌بستگی، فریدمن، تحلیل واریانس یک‌طرفه و از تکنیک‌های پرومته و الکتره 1 استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تاب‌آوری اجتماعی روستاها در سطح مطلوب است و افراد بی‌سواد دارای میانگین تاب‌آوری اجتماعی بیشتری هستند؛ اما تاب‌آوری نهادی-سازمانی در سطح تا حدی مطلوب قرار گرفته است. همچنین، بین ابعاد مختلف تاب‌آوری رابطۀ مستقیم و معنی‌داری وجود دارد. در بین روستاهای مورد مطالعۀ روستاهای دوران و رامین، تاب‌آوری بالا و روستاهای چورزق، سقل طولی، ریحان و باروت آغاجی تاب‌آوری پایینی داشته‌اند.
راه‌کارهای عملی: بهبود بسترهای نهادی و سازمانی و ایجاد رابطۀ دوطرفه بین سازمان‌های محلی و مردم روستایی، افزایش مشارکت در بین افراد و بهبود وضعیت زیرساختی روستاها پیشنهاد می‌شود. بررسی دلایل پایین‌بودن تابْ‌آوری روستاها و ارائۀ راه‌کار جهت افزایش تاب‌آوری برای تحقیقات آینده پیشنهاد می‌شود.
اصالت و ارزش: تاب‌آوری روستاهای دهستان معجزات برای اولین بار و با تمام ابعاد مورد مطالعه قرار گرفته است و این امر جنبۀ نوآوری پژوهش است. هم‌چنین، به دلیل وجود گسل‌های فراوان در نزدیکی روستاهای مورد بررسی میزان آسیب‌پذیری روستاها و تاب‌آوری آن‌ها در برابر زلزله دارای اهمیت اساسی است.

Keywords

تاب‌آوری; زلزله; دهستان معجزات; تکنیک الکتره و پرومته

References

1. Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36. ‏

2. Arouri, M., Nguyen, C., & Youssef, A. B. (2015). Natural disasters, household welfare, and resilience: Evidence from rural Vietnam. World development, 70, 59-77. ‏

3. Badri, S. A., Ramazanadeh Lsbuyi, M., Asgari, A., Ghadir Masoom, M., & Salmani, M. (1392/2013). The role of local management in improving resilience against natural disasters with emphasis on flooding (Case study: Two basins of Cheshme Kyle). Journal of Emergency Management, 1(2), 37-48. [In Persian]

4. Barton, D., Morton, J., & Hendy, C. (2001). Drought contingency planning for pastoral livelihoods. Natural Resources Institute.

5. Berkes, F., Colding, J., & Folke, C. (2003). Navigating social-ecological systems: Building resilience for complexity and change. Cambridge: Cambridge University Press.

6. Bruneau, M., Chang, S. E., Eguchi, R. T., Lee, G. C., O’Rourke, T. D., Reinhorn, A. M., ... & von Winterfeldt, D. (2003). A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake spectra, 19(4), 733-752. ‏

7. De Haen, H., & Hemrich, G. (2007). The economics of natural disasters: Implications and challenges for food security. Agricultural Economics, 37(1), 31–45.

8. Farzad Behtash, M., Kay Nezhad, M., Pirbabaie, M., & Asgari, A. (1392/2013). Assessment and analysis of large dimensions and components of Tabriz. Journal of Fine Arts, Architecture and Urban Planning, 18(2), 33-42. [In Persian]

9. Folke, C., Carpenter, S., Walker, B., Scheffer, M., Elmqvist, T., Gunderson, L., & Holling, C. S. (2004). Regime shifts, resilience, and biodiversity in ecosystem management. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst., 35, 557-581. ‏

10. Foster, H. D. (1997). The Ozymandias principles: Thirty-one strategies for surviving change. Canada: UBC Press.

11. Fothergill, A., & Peek, L. A. (2004). Poverty and disasters in the United States: A review of recent sociological findings. Natural Hazards, 32, 89–110.

12. Gallopin, G. C. (2006). Linkages between vulnerability, resilience, and adaptive capacity, resilience, vulnerability, and adaptation: A cross-cutting theme of the international human dimensions program on environmental changes). Glob Environ. Chang, 16, 293–303.

13. Gaillard, J. C. (2007). Resilience of traditional societies in facing natural hazards. Disaster Prevention and Management: An International Journal, 16(4), 522-544.

14. Godschalk, D. R. (2003). Urban hazard mitigation: Creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136-143.

15. Henestra, D., Kovacs, P., McBean, G., & Sweeting, R. (2004). Background paper on disaster resilient cities. Toronto: Institute for Catastrophic Loss Reduction.

16. Holling, C. S. (2001). Understanding the complexity of economic, ecological and social systems. Ecosystems, 4, 390–405.

17. Hutter, G., Kuhlicke, C., Glade, T., & Felgentreff, C. (2013). Natural hazards and resilience: exploring institutional and organizational dimensions of social resilience. Natural hazards, 67(1), 1-6.‏

18. IPCC. (2014). Climate change 2014: Impacts, adaptation, and vulnerability. Cambridge: Cambridge University Press.

19. Lebel, L. (2001). Faculty of Social Sciences. Chiang Mai University.

20. Levin, S. A. (1998). Ecosystems and the biosphere as complex adaptive systems. Ecosystems, 1, 431–436.

21. Lizarralde, G., Chmutina, K., Bosher, L., & Andrew, D. (2015). Sustainability and resilience in the built environment: The challenges of establishing a turquoise agenda in the UK. Sustainable Cities and Society, 15, 96–104.

22. Lizarralde, G., Valladares, A., Olivera, A., Bornstein, L., Gould, K., & Duyne Barenstein, J. (2015). A systems approach to resilience in the built environment: The case of Cuba. Disasters, 39(1), 76–95.

23. Mileti, D. (Ed.). (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States. Washington D.C.: Joseph Henry Press.

24. Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: A risk management approach, background note, ODI.

25. Normandin, J. M., Therrien, M. C., & Tanguay G. A. (2011). City strength in times of turbulence: Strategic resilience indicators. Paper presented at the 41st Conference of Urban Affairs Association, New Orleans, Louisiana.

26. Ramezanzadeh, M., badri, S.A., Asgari, A., salmani, M., & Ghadiri, M.M. (1391/2012). Rural resilience sample Tourism regions on Multiple Attribute Decision Making (Case Study: Cheshmeh Kileh Branch, Tonekabon County and Sardabrood Branch, Kelardasht County). Journal of tourism planning and development, 3(1), 78-97. [In Persian]

27. Rezaei, M.R. (1392/2013). Evaluating the economic and institutional resilience of urban communities to natural disasters using PROMETHE technique (Case study: Tehran districts). The Journal of Emergency Management, (3), 38-27. [In Persian]

28. Rose, A. (2004). Defining and measuring economic resilience to disasters. Disaster Prevention and Management, 13(4), 307–314.

29. Sadeghlu, T., & Sojasi Ghidari, H. (1393/2014). Prioritization of factors affecting the increase of farmers' resilience against natural hazards with an emphasis on drought. Journal of Geography and Environmental Hazards, 10, 129-154. [In Persian]

30. Salehi, A., Aghababaie, M., Sarmadi, H., & Farzad Behtash, M. (1390/2011). An investigation of environmental resilience using causality network model. Journal of Environmental Studies, 37(59), 99-112. [In Persian]

31. Tobin, G. A. (1999). Sustainability and community resilience: The holy grail of hazards planning (Part B: global environmental change). Environmental Hazards, 1(1), 13–25.

32. World Bank. (2010). Natural hazards, unnatural disasters, the economics of effective prevention. USA: The World Bank.