بررسی انگاره «زمین‌های هفت‌گانه» در قرآن

علوم قرآن و حدیث

مقاله 11، دوره 51، شماره 1، مرداد 1398، صفحه 249-262   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v51i1.33018

نویسنده

روح الله نجفی^*

دانشگاه خوارزمی

چکیده

آیه پایانی سوره طلاق به خلقت هفت زمین اشاره‌ای سربسته دارد و مشهور مفسران بر وفق آن، قائل به وجود زمین‌های هفتگانه گردیده‌اند. از دیگر سو، علم جدید از وجود سیارات و ستاره‌های فراوان خبر می‌دهد و نشانی از زمین‌های هفت‌گانه نیافته است. مقاله حاضر، پس از اشاره به پیشینه تاریخی انگاره زمین‌های هفت‌گانه و بررسی مهم‌ترین وجوه توضیح دهنده این آموزه قرآنی، بدان منتهی شده است که «ارض» اسم جنس است و هر محدوده و پهنه‌ای از زمین زیر پای آدمیان، می‌تواند فردی از افراد «ارض» شمرده شود. به علاوه، عدد هفت نیز می‌تواند بر «مطلق کثرت» حمل گردد زیرا عرب‌زبانان در مقام بیان کثرت از این عدد مدد می‌جویند. بدینسان قرآن، از کثرت زمین‌ها سخن می‌گوید و در عالم خارج نیز با فراوانی و کثرت سرزمین‌ها روبه رو هستیم.
 

کلیدواژه‌ها

هفت زمین؛ رابطه قرآن وعلم؛ شبهات قرآنی؛ تفسیر علمی

مراجع

ابن درید، محمد بن حسن، جمهره اللغه، ترتیب و تصحیح: عادل عبدالرحمن البدری، بیروت: عالم الکتب، 1405 ق.

ابن عاشور، محمد الطاهر، التحریر و التنویر، بیروت، موسسه التاریخ العربی،1420 ق.

ابن عطیه، عبد الحق بن غالب، المحرّر الوجیز، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1413 ق.

ابن فارس، احمدبن فارس، معجم المقاییس اللغه، تحقیق: عبد السلام هارون، بیروت: دار الجیل. 1411 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار و مکتبه الهلال، 2007 م.

ابن منظور، محمّد بن مکرّم، لسان العرب، بیروت: دار صادر، 2011 م.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1366.

ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1413 ق.

اخفش، سعید بن مسعده، معانی القرآن، تحقیق: عبدالامیر محمد امین الورد، بیروت: عالم الکتب، 1405 ق.

اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره آفرینش در آئین مانی، تهران: انتشارات فکر روز، 1375.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دارالفکر، 1417 ق.

اهدلی، احمد میقری بن احمد، البرهان فی اعراب آیات القرآن، بیروت: مکتبه العصریه، 1427 ق.

پاکتچی، احمد، «اندیشه هفت اقلیم و ارزیابی یادکردهای آن در احادیث»، مطالعات اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 66 ـ 65، پائیز و زمستان 1383، صص 42-17.

الخطیب، عبدالطیف، معجم القراءات، دمشق: دار سعد الدین، 1422 ق.

درویش، محی الدین، اعراب القرآن الکریم وبیانه، قم: منشورات کمال الملک، 1428 ق.

دوستخواه، جلیل، اوستا، تهران: انتشارات مروارید، 1374.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالمعرفه، 1426 ق.

زجّاج، ابراهیم بن سری، معانی القرآن و اعرابه، تصحیح: عرفان بن سلیم، بیروت: مکتبه العصریه، 1427 ق.

زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، 1429 ق.

سورآبادی، عتیق بن محمد، تفسیر سور آبادی، تهران: فرهنگ نشر نو،، 1381.

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمة محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور،1380.

شریف، عدنان، من علوم الارض القرآنیه، بیروت: دار العلم للملایین، 2000 م.

شعرانی، ابوالحسن، پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی، تحقیق: محمدرضا غیاثی کرمانی، قم: بوستان کتاب، 1385.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الوفأ، 1397 ق.

صافی، محمود، الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، تهران: نشر احسان، 1383.

صاوی، احمد، حاشیه الصاوی علی تفسیر الجلالین، بیروت: المکتبه العصریه، 1429 ق.

طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، روائع التراث العربی، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: الامیره، 1431 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب، بیروت: دارالفکر، 1426-1425 ق.

فرّاء، یحیی بن زیاد، معانی القرآن، تحقیق عماد الدین بن سید آل درویش، بیروت: عالم الکتب، 1432 ق

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم: انتشارات اسوه، 1414 ق.

فرشاد، مهدی، تاریخ علم در ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1365.

فضایی، یوسف، پیدایش انسان و آغاز شهر نشینی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1356.

قاسمی، محمد جمال‌الدین، محاسن التأویل، بیروت: داراحیاء الکتب العربیه، 1379 ق.

قطب، سیّد، فی ظلال القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1391 ق.

محلّی، محمد بن احمد، و سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، تفسیر الجلالین، بیروت: مکتبه العصریه، 1432 ق.

مدرسی، محمدتقی، من هدی القرآن، بیروت: دار الهدی، 1406 ق.

مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، دارالفکر، 1947 م.

مقدسی، مطهربن طاهر، آفرینش و تاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگاه، 1374.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1382.

مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1354.

نحاس، احمد بن محمد، اعراب القرآن، بیروت: دار و کتبه الهلال، 2004 م.

نسفی، عبدالله بن احمد، تفسیر النسفی (مدارک التنزیل و حقائق التأویل)، بیروت: المکتبه العصریه،1430 ق.

هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران: انتشارات اساطیر، 1377.

پایگاه‌های اینترنتی:

رضایی اصفهانی، محمد علی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، قابل مطالعه در پایگاه اینترنتی: http://www.ghaemiyeh.com