روستابودگی و چشم‌اندازهای متفاوت تغییرات جمعیتی در نواحی روستایی دوردست (مطالعة موردی: شهرستان شیروان)

Journal of Research and Rural Planning

Article 3, Volume 6, Issue 3 - Serial Number 19, August 1396, Pages 35-57   

DOI: 10.22067/jrrp.v6i3.58752

Author

رضا خسروبیگی بزچلویی^*

دانشگاه حکیم سبزواری

Abstract

هدف: در مقالة حاضر به مطالعة تغییرات جمعیتی نواحی روستایی دوردست (مقیاس خرد) پرداخته شده است، مقایسة تطبیقی دو منطقة مطالعاتی؛ یعنی سرحد/ قوشخانه و مرکزی در شمال و جنوب شهرستان شیروان با خصوصیات فضایی و مکانی مشابه و همگن.
روش: از روش کیو جهت تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده و استخراج الگوهای گفتمانی استفاده شده است. نخست، چشم‌اندازهای متفاوت تغییرات جمعیتی در نواحی روستایی دوردست با ساختار مکانی و فضایی مشابه و یکسان انعکاس داده می‌شود. سپس، رویکردهای مختلف روستابودگی جهت شناسایی ابعاد پیچیدة مرتبط با جابه‌جایی‌های متفاوت جمعیتی معرفی شده و استفاده می‌شود.
یافته‌ها: ذهنیت‌های به‌دست‌آمده از تکنیک کیو تصدیق می‌کند که با وجود تشابهات مکانی و جغرافیایی سکونت‌گاه‌های روستایی در شهرستان شیروان، دو طیف از گفتمان‌های مختلف اجتماعی و اخلاقی در سرحد/قوشخانه و بخش مرکزی شکل گرفته و بر همین اساس، تفاوت‌هایی را در چشم‌اندازهای حرکتی جمعیت به وجود آورده است. بخش مرکزی خصوصیات ذاتی خود را بیشتر با روند تغییرات عمومی فضای روستایی به اشتراک گذاشته و در معرض جریان‌های شهرگریزی و تقاضاهای شهری (بازجمعیت پذیری) قرار گرفته است؛ ضمن این که چندفعالیتی‌بودن ساختار اقتصادی در این منطقه مشهود است و این باعث رونق اشتغال و به دنبال آن، تثبیت جمعیتی شده است. این در حالی است که منطقة سرحد/قوشخانه بیشتر پای‌بند به هویت‌های سنتی و تاریخی خود هستند و به ابتکارات کارآفرینانه اعتقادی ندارند و از جذب سرمایه‌های بیرون روستا ممانعت به عمل می‌آورند. عدم ادغام ظرفیت‌های منطقه با تغییرات عمومی فضای روستایی باعث شده است تا شاخصه‌هایی از محرومیت در این منطقه بروز کند و به این ترتیب مهاجرت‌فرستی داشته باشد.
راهکارهای عملی: ما دیدگاهی ضد ذات‌گرایانه (چندگانه) را برای توصیف خلقیات و روحیات مردم در نواحی روستایی دوردست ( مقیاس خرد) ارائه می‌دهیم؛ یعنی باید تجربیات مختلف ساکنان محلی را در مطالعات و سیاست‌گذاری‌ها در نظر گرفت و از این طریق به تبیینی بهتر از وضعیت موجود روستاها و به تبع آن سامان‌دهی بهینة جمعیت روستایی دست یافت (نه این که دچار مطلق‌گرایی شد و نسخه‌ای یکسان را برای نواحی مختلف در سیاست‌گذاری‌های جمعیتی پیچاند).
اصالت و ارزش: الگوهای کلان توسعة روستایی از درون رفتارهای خرد محلی فرصت ظهور می‌یابند. پیش‌بینی آیندة سکونت‌گاه‌های روستایی با اصول الگوهای پیشین توسعه، غفلت از خواسته‌های نوظهور و جدید ساکنان محلی (با توجه به تغییرات گستردة صورت‌گرفته) و همچنین، اثرات مخرب رفتارهای خرد محلی در طرح‌های اجرایی را با خود به همراه می‌آورد.

Keywords

روستاهای دوردست; تغییرات جمعیتی; مقایسة تطبیقی; گفتمان اخلاقی و فرهنگی; شیروان

References

1. Berry, B. J. (1976). The counter urbanization process: urban America since 1970 (Vol. 11, pp. 17-30). Beverly Hills, CA: Sage Publications.

2. Biddulph, R. (2015). Limits to mass tourism’s effects in rural peripheries. Annals of Tourism Research, 50, 98-112. ‏

3. Champion, A. G. (1989). Counter urbanization: the changing pace and nature of population de concentration. ‏

4. Chi, G., & Marcouiller, D. W. (2013). In-migration to remote rural regions: The relative impacts of natural amenities and land develop ability. Landscape and Urban Planning, 117, 22-31.

5. Cloke, P. (2003). Knowing ruralities. Country visions, 1-13.

6. Cloke, P. (2006). Conceptualizing rurality. Handbook of rural studies, 18-28. ‏

7. Cloke, P., Milbourne, P., & Widdowfield, R. (2001). Homelessness and rurality: exploring connections in local spaces of rural England. Sociologia Ruralis, 41(4), 438-453.

8. Frouws, J. (1998). The contested redefinition of the countryside. An analysis of rural discourses in the Netherlands. Sociologia Ruralis, 38(1), 54-68.

9. Green, G. P., Deller, S. C., & Marcouiller, D. W. (Eds.). (2005). Amenities and rural development: theory, methods and public policy. Edward Elgar Publishing. ‏

10. Halfacree, K. (2007). Rural space: constructing a three-fold architecture. Handbook of rural studies, 44-62. ‏

11. Halfacree, K. H. (1993). Locality and social representation: space, discourse and alternative definitions of the rural. Journal of Rural Studies, 9(1), 23-37.

12. Halfacree, K. H. (1995). Talking about rurality: social representations of the rural as expressed by residents of six English parishes. Journal of Rural Studies, 11(1), 1-20.

13. Isserman, A. M., Feser, E., & Warren, D. E. (2009). Why some rural places prosper and others do not? International Regional Science Review, 32(3), 300-342.

14. Jones, O. (1995). Lay discourses of the rural: developments and implications for rural studies. Journal of Rural Studies, 11(1), 35-49.

15. Lawrence, M. (1997). Heartlands or neglected geographies? Liminality, power, and the hyperreal rural. Journal of Rural Studies, 13(1), 1-17.

16. Leibert, T., & Wiest, K. (2016). The interplay of gender and migration in Europe's remote and economically weak rural regions: Introduction to a special issue. Journal of Rural Studies, (43), 261-266. ‏

17. Lemke, J. L. (1995). Textual Politics: Discourse and Social Dynamics Taylor & Francis. Inc. Bristol, PA Google Scholar. ‏

18. Marsden, T. (2003). The condition of rural sustainability. Uitgeverij Van Gorcum. ‏

19. Massey, D. B., & Jess, P. M. (1995). A place in the world? Places, cultures and globalization. ‏

20. Meijering, L., van Hoven, B., & Huigen, P. (2007). Constructing ruralities: The case of the Hobbitstee, Netherlands. Journal of Rural Studies, 23(3), 357-366.

21. Mormont, M. (1990). Who is rural? or, how to be rural: towards a sociology of the rural. Rural Restructuring. Global processes and their responses., 21-44. ‏

22. Murdoch, J. (2003). Co-constructing the CHAPTER15 countryside: hybrid networks and the extensive self. Country Visions, 263. ‏

23. Nelson, P. B. (2001). Rural restructuring in the American West: Land use, family and class discourses. Journal of rural studies, 17(4), 395-407.

24. Newby, H. (1980). Green and pleasant land? Social change in rural England. Penguin Books Ltd.

25. Paniagua, A. (2014). Rurality, identity and morality in remote rural areas in northern Spain. Journal of Rural Studies, 35, 49-58.

26. Phillips, M. (1993). Rural gentrification and the processes of class colonisation. Journal of Rural Studies, 9(2), 123-140.

27. Phillips, M., Fish, R., & Agg, J. (2001). Putting together ruralities: towards a symbolic analysis of rurality in the British mass media. Journal of Rural Studies, 17(1), 1-27.

28. Rye, J. F. (2006). Rural youths’ images of the rural. Journal of Rural Studies, 22(4), 409-421.

29. Saugeres, L. (2002). The cultural representation of the farming landscape: masculinity, power and nature. Journal of Rural Studies, 18(4), 373-384.

30. Silva, D. S., Figueiredo, E., Eusebio, C., & Carneiro, M. J. (2016). The countryside is worth a thousand words–Portuguese representations on rural areas. Journal of Rural Studies, 44, 77-88.

31. Smith, D. P. (2002). Extending the temporal and spatial limits of gentrification: a research agenda for population geographers. International Journal of Population Geography, 8(6), 385-394.

32. Stockdale, A., Findlay, A., & Short, D. (2000). The repopulation of rural Scotland: opportunity and threat. Journal of Rural Studies, 16(2), 243-257.

33. Svendsen, G. L. H. (2004). The right to development: construction of a non-agriculturalist discourse of rurality in Denmark. Journal of Rural Studies, 20(1), 79-94.

34. Van Dam, F., Heins, S., & Elbersen, B. S. (2002). Lay discourses of the rural and stated and revealed preferences for rural living. Some evidence of the existence of a rural idyll in the Netherlands. Journal of Rural Studies, 18(4), 461-476.

35. Verheij, R. A. (1996). Explaining urban-rural variations in health: a review of interactions between individual and environment. Social Science & Medicine, 42(6), 923-935.

36. Wilbur, A. (2014). Back-to-the-house? Gender, domesticity and (dis) empowerment among back-to-the-land migrants in Northern Italy. Journal of Rural Studies, 35, 1-10.

37. Woods, M. (2005). Contesting rurality: Politics in the British countryside. Ashgate Publishing Ltd.

38. Woods, M. (2009). Rural geography: blurring boundaries and making connections. Progress in Human Geography, 33(6), 849-858.