تحلیل رابطۀ ناپایداری منابع آب کشاورزی و توسعۀ روستایی (مطالعة موردی: سکونت‌گاه‌های روستایی پایین‌دست حوضۀ زاینده‌رود)

Journal of Research and Rural Planning

Article 5, Volume 6, Issue 3 - Serial Number 19, August 1396, Pages 119-138   

DOI: 10.22067/jrrp.v5i4.60596

Authors

عبدالرضا رحمانی فضلی; سعید صالحیان بادی^*

دانشگاه شهید بهشتی

Abstract

هدف:‌ به دنبال وقوع ناپایداری اقلیمی در دهۀ 1380 و افزایش بارگذاری بر رودخانه به‌مرور زمان، در سال‌های اخیر پدیدۀ ناپایداری منابع آب کشاورزی و یا خشک‌سالی رخ داده است. وقوع ناپایداری منابع آب کشاورزی آثاری را در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، زیست‌محیطی و غیره به‌ویژه در سکونت‌گاه-های روستایی به همراه داشته است. در این پژوهش، رابطۀ ناپایداری منابع آب کشاورزی (خشک‌سالی) و توسعۀ روستایی در سکونت‌گاه‌های روستایی بخش پایین‌دست رودخانۀ زاینده‌رود (شرق اصفهان) مورد بررسی قرار گرفته است.
روش: روش انجام پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر روش کمّی می‌باشد. براساس فرمول کوکران تعداد پرسش‌نامه‌ها از تعداد 33153 خانوار روستایی 380 نفر برآورد شده که طی تحقیق و براساس محدودیت‌ها و حذف پرسش‌نامه‌های نادرست، تعداد نمونه‌ها به 323 مورد رسید. حجم سکونت‌گاه‌های نمونه نیز 25 روستا برآورد شده است. شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و محیطی در منطقۀ مورد مطالعه در زمان حاضر نسبت به پیش از وقوع خشک‌سالی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، در نرم‌افزار SPSS میانگین شاخص‌های سه‌گانه پژوهش (اقتصادی، اجتماعی و محیطی) مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج جهت سنجش معناداری در آزمون t مستقل تک نمونه‌ای بررسی شده و در نهایت، با آزمون ANOVA تفاوت معناداری تأثیر خشک‌سالی در دهستان‌های مختلف مورد مقایسه قرار گرفته است.
یافته‌ها: بر پایۀ نتایج پژوهش و تحلیل پرسش‌نامه، میانگین مجموع پیامدهای محیطی ناشی از ناپایداری منابع آب 24/4 بوده، در بعد اقتصادی 23/4 و در بعد اجتماعی نیز عدد 02/4 به دست آمده است. بر این اساس، پس از وقوع کم‌آبی یا خشک‌سالی، محیط طبیعی و انسانی تحت تأثیر قرار گرفته و توسعۀ روستایی در ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی در محدودۀ پایین‌دست رودخانه با اختلال مواجه شده و مسائلی چون کاهش سطح زیرکشت کشاورزی، کاهش درآمد، نشست زمین، فقر، بیکاری، مهاجرت و پیامدهای زیست‌محیطی و غیره را به دنبال داشته است.

Keywords

توسعۀ روستایی; پیامدهای خشک‌سالی; ناپایداری منابع آب کشاورزی; سکونت‌گاه روستایی; حوضۀ زاینده‌رود

References

1. Alizadeh, A. (1390/2011). Principles of applied hydrology (32th Ed.). Mashhad: Imam Reza Publication. [In Persian]

2. Alston, M., & Kent, J. (2004). Social impacts of drought: a report to NSW Agriculture. Centre for Rural Social Research. New South Wales (Australia): Charles Sturt University. ‏

3. Amini Faskhoodi, A., & Mirzaei, M. (1393/2014). Consequences of the water deficit crisis and drying up of Zayandeh-Rood river in rural areas (Case study: Baraan plain in eastern of Isfahan). Journal of Rural Development, 5(2), 157-180. [In Persian]

4. Barimani, F., Sandooghdaran, M. H., Jahan Tigh, M. R., & Tejar, J. (1384/2005). The effects of drought in the nomadic society of Sistan and Baluchestan and ways to deal with it. Journal of Geography and Regional Development, 5, 143-162. [In Persian]

5. Bigas, H. (2012). The global water crisis: Addressing an urgent security issue. Hamilton, Canada: United Nations University-Institute for Water, Environment and Health. ‏

6. Combs, S. (2000). Drought Resource Information Packet. Report of Drought, USA, Texas Department of Agriculture.

7. Forouzani, M., & Karami, E. (2010). Agricultural water poverty index and sustainability. Agronomy for Sustainable Development, 31, 415-432. ‏

8. Ghanbar Zadeh, H., & Behnia Far, A. (1388/2009). Economic consequences of droughts in the period 1996-2006 on rural areas of Shandiz District Rural of Mashhad County. Journal of Geographic landscape, 3 (9), 139-163. [In Persian]

9. Gleick, P. H. (1998). Water in crisis: paths to sustainable water use. Ecological applications, 8(3), 571-579. ‏

10. Gomez-Limon, J. A., & Riesgo, L. (2009). Alternative approaches to the construction of a composite indicator of agricultural sustainability: an application to irrigated agriculture in the Duero basin in Spain. Journal of Environmental Management, 90(11), 3345-3362. ‏

11. Gupta, K., & Gupta, M. (2003). The Woes of Women in Drought: Social, Environmental and Economic Impacts, Women & Environ, Intern. Mag, 60 (61), 12-14.

12. Kenny, A. (2008). Assessment of social impacts of drought. Journal of American Water Resources Association, 37 (3), 678-686.

13. Kiani Salmi, S. (1391/2012). The impact of agricultural water resources crisis on the rural socio-economic structure (Zayandeh-Rud Basin in Eastern of Isfahan Plain). Unpublished doctoral disertation, University of Isfahan, Iran. [In Persian]

14. Nasaji Zavareh, M. (1380/2001). Investigate the economic, environmental and social effects of drought. Proceedings of the First International Conference on Water Crisis (Volume I) (pp. 55-43), University of Zabol, Zabol, Iran. [In Persian]

15. Rahmani Fazli, A. R., & Salehian Badi, S. (1395/2016). Investigating the environmental sustainability of spreading human residence in the Zayandeh-Rud river Basin. Journal of Geography and Environmental Hazards, 5(18), 105-125. [In Persian]

16. Rezaei, Gh., & Maaman Push., A. R. (1387/2008). The estimate economic value of agricultural water in the Zayandeh-rud basin (Case Study: Major agricultural products). The third conference of Iran Water Resources Management (pp. 1-10), University of Tabriz, Tabriz. [In Persian]

17. Rezaei, R., Hoseini, S, M., & Sharifi, O. (1389/2010). Analyze and explain the Impact of droughts on rural areas in Zanjan town (Case Study: Haj Arash village). Journal of Rural Researches, 3, 109-131. [In Persian]

18. Riahi, V., & Pasha Zadeh, A. (1392/2013). Economic and social influences of droughts on rural areas of Geremi town (Case Study: Rural district of Azadlu). Geopolitical Landscape in Human Studies, 25, 17-37. [In Persian]

19. Robb, J. L. (2012). World War Iii: War for Water? Retrieved 2016, August 31, from www.omegaletter. com /articles/articles.asp?ArticleID=7462

20. Seiyied Ghasemi, S. (1385/2006). Predicting changes in river flow under the impact of climate change (Case study: Zayandeh-rud basin. Unpublished master’s thesis, Sharif University of Technology, Tehran, Iran. [In Persian]

21. Sharafi, L., & Zarafshani, K. (1389/2010). Assessment of economic and social vulnerability farmers against drought. Journal of Rural Researches, 4, 129-154. [In Persian]

22. Wilheit, D. A. (1997). Responding to Drought: Common thread from the past, visions for the future. Journal of American Water Resources Association, 33(5), 951-959.