تعیین آغاز فصل تابستان در ایران بر اساس پرش ناگهانی شمال سوی جت جنب حاره بر روی خاورمیانه

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 5، شماره 4 - شماره پیاپی 20، بهمن 1395، صفحه 57-71   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v5i4.57806

نویسندگان

جمیله قلی پور^* ؛ سید حسین ثنائی نژاد؛ عباس مفیدی؛ امین علیزاده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این پژوهش، ساختار گردش بزرگ‌مقیاس جو و رفتار تابستانه جت جنب حاره در منطقه خاورمیانه در بازه زمانی 16 آوریل (27 فروردین) تا 15 جولای (24 تیر) برای دوره 30 ساله (1981-2010) با استفاده از داده‌های شبکه‌بندی روزانه مؤلفه باد مداری تراز 200 هکتوپاسکال، مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. در هر سال، تغییر رفتار روزانه جت به‌صورت تصویری و عددی مورد پایش قرار گرفت. در بررسی رفتار روزانه جت، شدت‌جریان و میزان جابجایی عرضی هسته جت معیارهای اصلی جهت تشخیص تغییر الگوی گردش و آغاز فصل تابستان در نظر گرفته شد. پردازش داده‌ها بر اساس رفتار جت در دو آستانه زمانی، شامل زمان آغاز و زمان خاتمه پرش شمال سو صورت گرفت. یافته‌ها بیانگر آن است که در منطقه خاورمیانه تابستان واقعی- بر اساس حقایق مبتنی بر گردش کلی جو- با لحاظ نمودن دو آستانه زمانی آغاز و خاتمه پرش شمال سو به ترتیب حدود 21 روز و 17 روز زودتر از تاریخ نجومی (اول تیر ماه) آغاز می‌گردد. صحت تعیین زمان آغاز تابستان توسط آزمون کای اسکور مورد تأیید قرار گرفت. بررسی روند تغییرات، نشان دهنده روندی با شیب مثبت، برای زمان آغاز تابستان در منطقه است. یافته‌ها همچنین بیانگر آن است که آغاز فصل تابستان در 15 سال دوم مورد مطالعه، انحرافات و نابهنجاری‌های قابل ملاحظه‌ای در قیاس با 15 سال اول دارد. ادامه داشتن این روند باعث نزدیکی زمان آغاز اقلیمی تابستان به آغاز نجومی و از طرفی کوتاه شدن طول فصل تابستان خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

جت جنب حاره؛ زمان آغاز تابستان؛ گردش بزرگ‌مقیاس جو؛ مؤلفه باد مداری

مراجع

ذوالفقاری، حسن؛ 1384. بررسی فصول طبیعی در استان کرمانشاه. مجله تحقیقات جغرافیایی. شماره76، صص90-106.

ذوالفقاری، حسن؛ معصوم پور سماکوش، جعفر؛ جلیلیان، آذر؛ فتح نیا، امان الله؛ 1392. تعیین الگوهای سینوپتیک و توده‌های مؤثر بر فصول اقلیمی غرب ایران. مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. صص53-70.

عزیزی، قاسم؛ سفرراد، طاهر؛ 1391. تحلیل ویژگی‌های رودباد طی فازهای ENSO مطالعه موردی سال‌های 1997، 2008 و 2010. مجله پژوهش‌های اقلیم شناسی. سال سوم، شماره9، 82-69.

علیجانی، بهلول؛ 1376. تعیین فصول طبیعی در ایران. مجله پژوهش‌های جغرافیایی. شماره35، صص 21-33.

قائمی، هوشنگ؛ ۱۳۴۹. بادهای شدید سطوح فوقانی در منطقه خاورمیانه. نشریه نیوار. شماره فروردین ماه1349، صص82-77.

قویدل رحیمی، یوسف؛ 1391. نگاشت و تفسیر سینوپتیک اقلیم با استفاده از نرم افزارGrADS. تهران: موسسه انتشارات سها دانش، 208 ص.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ عساکره، حسین؛ محمدی، بختیار؛ حلبیان، امیرحسین؛ 1391. پردازش داده‌های جوی. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، 184 ص.

مفیدی، عباس؛ 1386. تحلیل گردش جو تابستانه بر روی جنوب غرب آسیا و ارتباط آن با وقوع بارش‌های تابستانه در فلات ایران. رساله دکتری جغرافیای طبیعی (اساتید راهنما: دکتر بهلول علیجانی-دکتر زین العابدین جعفرپور)- گرایش اقلیم شناسی، گروه جغرافیای دانشگاه خوارزمی، 165 ص.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ 1385. تحلیلی بر ماهیت و ساختار مراکز پرفشار و کم فشار. نشریه رشد آموزش زمین شناسی. شماره47، صص 54-58.

مفیدی، عباس؛ زرین، آذر؛ 1391. بررسی ماهیت، ساختار و وردایی‌های زمانی گردش بزرگ‌مقیاس جو تابستانه بر روی جنوب غرب آسیا. نشریه پژوهش‌های اقلیم شناسی. شماره 11، صص 15-40.

Alsop, T. (1989). The natural seasonal of western Oregon and washington. Journal of climate, 2, 888-896.

Dao, S.Y. and Chen, L.S. 1957. The Structure of general circulation over continent of Asia in summer, Journal of the Meteorological Society of Japan, 35: 215-229.

Jaagus, J. Jruu, J. Ahas, R. and Aasa, A. (2003). Spatial and temporal variability of climatic seasons on the east European plains in relation to large scale atmospheric circulation. Climatic research, 23, 111-129.

Krishnamurti, T.N., 1961, The Subtropical Jet stream of Winter, Journal of Meteorology, 18(2):172-191.

Kuang, X. Zhang, Y. (2005). Seasonal variation of the East Asian Subtropical Westerly Jet and its Association with the heating field over East Asia. Advances in atmospheric sciences, 22(6), 831-840.

Kutie, H. and Kay, P.A. (1992). Recent Variations in 700hpa Geopotential Heights in Summer over Europe and the Middle East, and their influence on other Meteorological factors. Springer verlag, 46, 99-108.

Liu, Y. and Wu, G. (2004). Progress in the study on the formation of the Summertime Subtropical Anticyclone. Advances in Atmospheric Sciences, 21(3), 322-342.

Lu, R. 2004, Associations among the Components of the East Asian Summer Monsoon System in the Meridional Direction, Journal of the Meteorological Society of Japan, 82(1): 155-165.

Price C., Stone, L., Huppert, A., Rajagopalan, B., and Alpert, P., 1998, A possible link between El Niño and precipitation in Israel, Geophys. Res. Lett., 25(21), 3963-3966.

Rodwell, M.J. and Hoskins, B. (1996). Monsoons and the dynamics of Deserts. Royal Meteorological Society, 122, 1385-1404.

Sheng, C.Y. (1986). An Introduction to the climate of China (in Chinese). Sci Press Beijing, 85-89.

Staff Members, 1957, On the General Circulation over Eastern Asia, PartI, Tellus, 9(4): 432-446.

Staff Members, 1958, On the General Circulation over Eastern Asia, PartII, Tellus, 10(1): 58-75.

Sutcliffe, R.C., and Bannon, J.K., 1956, Seasonal changes in upper air conditions in the Mediterranean-Middle East area, Scientific Proceeding of the international Association of Meteorology, Rome, September 1954: 317-334.

Tao, S. and Zhao, Y. and Chen, X. (1958). The association between Mei-yu in East Asia and seasonal variation of the general circulation of atmosphere over Asia. Acta Meteorologica Sinica (inChinese), 29(2), 119-134.

Walker, M.J., 1967, Some Ideas on winter atmospheric processes over South–East Asia, Meteorological Magazine, 96(1139):161-167.

Webster, P.J. and Yang, S. 1992, Monsoon and ENSO: Selectively interactive systems, Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society, 118: 877-926.

Yang, S. Lau, K.M. Kim, K.M. (2002). Variations of the East Asian jet stream and Asian-Pacific-American winter climate anomalies. J. Clim, 15, 306-325.

Yang, S., Lau, K-M., Yoo, S-H., Kinter, J.L., Miyakoda, K., and Ho, C-H., 2004, Upstream Subtropical signals preceding the Asian Summer Monsoon Circulation, Journal of Climate, 17: 4213-4229.

Yeh, D.Z. and Tao, S.Y. and Li, M.C. (1958). The abrupt change of circulation over Northern Hemisphere during June and October (in Chinese). Acta Meteorol Sin, 29(4), 250-263.

Yeh, D.Z. and Zhu, B.Z. (1955). The onset of the transitional seasons in the Far East from the viewpoint of the general circulation (in Chinese). Acta Meteorol. Sin., 26, 71-87.

Yeh, T.C., Dao, S-Y., Li, M-T., 1959, The abrupt change of circulation over the northern hemisphere during June and October, In: The Atmosphere and the Sea in motion, Edited by B. Bolin, Rockefeller Institute Press, 249-267.

Yin, M. (1949). A synopticaerological study of the onset of the summer monsoon over India and Burma. Acta Meteorol., 6, 393-400

Zhang, Y. Kuang, X. Guo, W. and Zhou, T. (2006). Seasonal evolution of the upper tropospheric Westerly jet core over East Asia. Geophysical Research Letters, 33, L11708.