بازخوانی حجیت اجماع مدرکی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 48، شماره 3 - شماره پیاپی 106، مهر 1395، صفحه 27-47   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.39297

نویسنده

بلال شاکری^*

پژوهشگر سطح 4 حوزه علمیه خراسان

چکیده

از جمله مواردی که در دوران معاصر بسیار در ادبیات اصولیان مطرح می‌شود، عدم حجیت اجماع مدرکی است. در این نوشتار با بازخوانی اجماع مدرکی از ابتدای طرح مسئله اجماع نزد شیعه تا زمان حاضر، به بررسی حجیت اجماع مدرکی پرداخته شده است. با بررسی‌های صورت گرفته می‌توان گفت چنین اجماعی بر اساس تمام مبانی مطرح در حجیت اجماع (حس، لطف، حدس و ...)، حجت بوده یا لااقل در تعیین صغرای ظهور ادله شرعی و جبران ضعف دلالی ادله نقش بسزایی ایفا خواهد کرد، لذا نمی‌توان اجماع را به صرف مدرکی بودن بی‌اعتبار دانسته و در استنباط حکم شرعی از آن بهره نبرد.

کلیدواژه‌ها

اجماع مدرکی؛ محتمل المدرک؛ اجماع تعبدی

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، درر الفوائد فی الحاشیة علی الفرائد، تهران، مؤسسۀ الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

استرآبادی، محمد امین و عاملی، نور الدین موسوی، الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة، محقق: رحمت الله رحمتی اراکی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1426 ق.

اسماعیل پور، محمد علی، مجمع الأفکار و مطرح الأنظار، قم، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1395 ق.

امامی، مسعود، «اجماع مدرکی»، فصلنامه فقه اهل بیت علیهم السلام، شماره 60، 1388، صص 110- 132.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، 1428 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، حاشیه: سید محمد کلانتر، قم، مؤسسه مطبوعاتی دار الکتاب، چاپ سوم، 1410 ق.

ایروانی، باقر، الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، تهران، قلم، چاپ اول، 2007 م.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، چاپ سوم، 1426 ق.

جرجانی، محسن، «نظریة المحقق النراقی قدس سره فی حجّیة أخبار الآحاد (عرض و نقد)»، مجلة فقه أهل البیت علیهم السلام، شماره ‌25، 1380، صص 161- 190.

جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، محقق: محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1426ق .

جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، بی‌تا.

حائری اصفهانی، محمد حسین بن عبدالرحیم، الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیۀ، چاپ اول، 1404 ق.

حسینی شیرازی، صادق، بیان الأصول، قم، دار الانصار، چاپ دوم، 1427 ق.

حسینی فیروزآبادی، محمد، منتهی العنایة فی شرح الکفایة، فیروزآبادی، قم، چاپ اول، 1418 ق.

حسینی فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، قم، کتاب‌فروشی فیروز آبادی، چاپ چهارم، 1400 ق.

حکیم، عبدالصاحب، منتقی الأصول، قم، دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، چاپ اول، 1413 ق.

خرازی، محسن، «پژوهشی در اقسام بانک و احکام آن (3)»، فصلنامه فقه اهل بیت علیهم السلام، شماره ‌45، 1385، صص 27- 54

خویی، ابوالقاسم، أجود التقریرات، قم، مطبعه العرفان، چاپ اول، 1352.

رحمانی، محمد، «بدل حیلوله از نگاه امام خمینی ره»، فصلنامه فقه اهل بیت علیهم السلام، شماره 19- 20، 1378، صص 247- 282.

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب- مدرسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1412 ق.

زمانی، محمد حسن، طهارت و نجاست اهل کتاب و مشرکان در فقه اسلامی، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.

ساعدی، جعفر، «اجماع در اندیشه شیعی»، فصلنامه فقه اهل بیت، شماره 42، 1384، صص 150- 199.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، محقق: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، محقق: رضا مختاری و حسین شفیعی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1421 ق.‌

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، محقق: گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامی، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

صافی اصفهانی، حسن، الهدایة فی الأصول، قم، مؤسسه صاحب الامر (عج)، چاپ اول، 1417 ق.

صنقور، محمد، المعجم الأصولی، قم، منشورات الطیار، چاپ دوم، 1428 ق.

طوسی، محمد بن حسن، العُدة فی أصول الفقه، قم، محمد تقی علاقبندیان، چاپ اول، 1417 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الوصول الی علم الأصول، قم، مؤسسۀ الامام الصادق علیه السلام، چاپ اول، 1425 ق.

علم الهدی، علی بن حسین، الذریعة إلی أصول الشریعة، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، 1376 .

علوی، عادل، السرقة علی ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشی نجفی- ره، چاپ اول، 1424 ق.

علوی، عادل، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی قدس سره، چاپ اول، 1415 ق.

علوی، عادل، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، قم، کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول، 1422 ق.

علیان نژادی، ابوالقاسم، ربا و بانکداری اسلامی، قم، چاپ اول، بی‌تا.

فاضل لنکرانی، محمد جواد، تقریرات درس خارج اصول فقه. (21/11/1387)

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، معتمد الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، چاپ اول، 1420 ق.

قدسی، احمد، انوار الأصول، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ دوم، 1428 ق.

کاظمی خراسانی، محمد علی، فوائد الاُصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1376.

گنجی، مهدی، تقریرات درس خارج اصول، جلسه 117. (2/2/91).

مبلغی، احمد، «الإجماع فی الشریعة الإسلامیة دراسة مقارنة»، مجلة فقه أهل البیت علیهم السلام، شماره 29، 1382، صص 64- 102.

مبلغی، احمد، موسوعۀ الإجماع عند الإمامیۀ، قم، بوستان کتاب قم، 1383.

مرتضوی لنگرودی، محمد حسن، لب اللباب فی طهارة أهل الکتاب، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ اول، 1418 ق.

مرعشی‌شوشتری، محمد حسن، دیدگاه‌های نو در حقوق، محقق: عباس شیری، تهران، نشر میزان، چاپ دوم، 1427 ق.

مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، بی‌تا.

مروج جزایری، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم، مؤسسۀ دار الکتاب، چاپ چهارم، 1415 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، حیله‌های شرعی و چاره‌جوئی‌های صحیح، محقق: ابو القاسم علیان‌نژادی، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، چاپ دوم، 1428 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، محقق: محمد رضا حامدی- مسعود مکارم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول، ، 1424 ق.

منتظری، حسین علی، نهایة الأصول، تهران، نشر تفکر، چاپ اول، 1415 ق.

منصوری، ایاد، البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول، قم، حسنین علیهم السلام، چاپ اول،1427 ق.

موسوی بجنوردی، محمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، چاپ سوم، 1401 ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الأصول، قم، احیاء الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1430 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.

هاشمی شاهرودی، علی، دراسات فی علم الأصول، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1419 ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، بحوث فی علم الأصول، قم، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ سوم، 1417 ق.

همدانی، آقا رضا، مصباح الفقیه، محقق: محمد باقری و نورعلی نوری و محمد میرزائی و سید نور الدین جعفریان، قم، موسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1416 ق.