تبیین فقهی نظریه «وجوب شیردهی بر مادر و لزوم پرداخت هزینه‌های مرتبط با آن بر پدر»

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 48، شماره 3 - شماره پیاپی 106، مهر 1395، صفحه 115-135   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.39433

نویسندگان

سعید نظری توکلی¹؛ فاطمه کراچیان ثانی^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

دیدگاه رایج در فقه اسلامی آن است که مادر می‌تواند برای شیر دادن به فرزند خود از شوهرش درخواست دستمزد کند، زیرا شیر دادن از وظایف زن نیست. در این مقاله بر آن هستیم با واکاوی مستندات این دیدگاه و دیدگاه رقیب، نشان دهیم رابطه‌ای معنادار میان دو عبارت «فإن أرضعن لکم فآتوهن أجورهن» و «علی المولود له رزقهن و کسوتهن» وجود داشته، اجرت مفهومی افزون بر تأمین نیازهای ضروری مادر ندارد.
این پژوهش به صورت تحلیلی - توصیفی انجام و اطلاعات آن با روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. پس از توضیح مفاهیم و مبانی قرآن شناختی بحث، به واکاوی متون فقهی پرداخته، سرانجام یکی از دیدگاه‌های مطرح بر سایر دیدگاه‌ها ترجیح داده می‌شود.
نتیجه اینکه شیر دادن به کودک وظیفه‌ای است واجب که مادر ملزم به انجام آن است. مادر در دوره زناشویی مجاز به درخواست دستمزد از همسر خود برای شیر دادن به کودک نیست، مگر این که شوهر نیز به چنین کاری راضی باشد. پس از جدایی زن از شوهر، مادر هم‌چنان موظف به شیر دادن به کودک خود است، اما پدر کودک نیز در برابر این خدمت، موظف به تأمین نیازهای مادر (خوراک و پوشاک) است.

کلیدواژه‌ها

مادر؛ شیردهی؛ دستمزد

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1410 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران، منشورات اعلمی، 1390 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، قم، انتشارات جامع المدرسین، 1404 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1406 ق.

 

ابن حزم، علی بن احمد، المحلی، بیروت، دارالفکر و للطباعة و النشر و التوزیع، بی‌تا.

 

ابن رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقصد، بیروت، دارالمعرفة، چاپ پنجم، 1401 ق.

 

ابن رشد، محمد بن احمد، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت، دارالفکر، 1415 ق.

 

ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، دارالکتب العربی، بی‌تا.

 

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1366.

 

اشکوری، محمد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1363.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، 1405 ق.

 

بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، هند، 1352 ق.

 

پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1356.

 

جرجانی، حسین بن حسن، تفسیر گازر (جلاء الاذهان و جلاء الاحزان)، دانشگاه تهران، تهران، 1337.

 

جصاص، احمد بن علی، احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.

 

جوزی، عبدالرحمان بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، دارالفکر، 1407 ق.

 

حائری، علی، المقتنیات الدرر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1338.

 

حکمت نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.

 

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مؤسسه دارالتفسیر، 1416 ق.

 

حکیم، محمد سعید، المحکم فی اصول الفقه، قم، مؤسسه المنار، 1414 ق.

 

خلیل بن احمد، العین، قم، دارالهجره، 1405 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، اجود التقریرات، قم، مطبعة العرفان، 1352.

 

خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم، دارالهادی للمطبوعات، چاپ چهارم، 1417 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، قم، مکتبة الداوری، چاپ اول، 1422 ق.

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، انتشارات خدمات چاپی، 1404 ق.

 

رستگار جویباری، یعسوب الدین، تفسیر البصائر، قم، انتشارات اسلامیه، 1399 ق.

 

روحانی، محمد صادق، فقه الصادق، قم، مؤسسة دارالکتاب، چاپ سوم، 1412 ق.

 

ساندرز، استفان، سیستم‌های غدد درون ریز و تولید مثل، ترجمه: منصور ابراهیمی و محمد افضلی شهری، قم، دانشگاه قم، 1386.

 

سبزواری، عبد الاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

 

سبزواری، عبد الاعلی، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، نجف، انتشارات آداب، 1404 ق.

 

سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، 1423 ق.

 

سبزواری، محمد بن حبیب الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، بیروت، دارالتعارف، 1416 ق.

 

شبر، عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، انتشارات الفین، 1407 ق.

 

شوکانی، محمد، فتح القدیر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، انتشارات اسلامیه، 1410 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1413 ق.

 

شیرازی، محمد حسین، تقریب القرآن الی الاذهان، بیروت، مؤسسه الوفا، 1400 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

 

صلاحی، مهرداد، درس‌نامه جامعه مامایی، انتشارات نور دانش، 1385.

 

صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، مجلس العلمی، بی‌تا.

 

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، مؤسسه اسماعیلیان، 1393 ق.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، احیاء التراث العربی، 1379 ق.

 

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن التآویل آی القرآن، دارالفکر للطباعه و النشر، 1415 ق.

 

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، انتشارات مرتضوی، 1365 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه نشراسلامی، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی الفقه الامامیه، تصحیح محمد تقی کشفی، انتشارات مرتضوی، 1387 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ دوم، 1400 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه، دارالکتب الاسلامیه، 1407 ق.

 

طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی التفسیر القرآن، کتابفروشی اسلام، بی‌تا.

 

عاملی، محمد بن علی، نهایة المرام، مؤسسه نشر اسلامی، 1413 ق.

 

عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، ترجمه و شرح: ابوالحسن شعرانی، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، تهران، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، مشهد، مؤسسه آل البیت، 1420 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکره الفقها، انتشارات رضوی، بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1413 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، تهران، انتشارات نینوی، 1323 ق.

 

فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، قم، چاپ سوم، 1417 ق.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، انتشارات سید مرعشی، 1405 ق.

 

فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387 ق.

 

فضل الله، محمد حسین، من وحی القرآن، بیروت، دارالزهرا، 1405 ق.

 

فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر، 1347 ق.

 

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1402 ق.

 

قرشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، 1366 ق.

 

قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، داراحیاء التراث، بی‌تا.

 

قمی سبزواری، علی، جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز و العراق، انتشارات زمینه‌سازان ظهور امام عصر، 1379.

 

کاشانی، ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع، پاکستان، انتشارات حبیبیه، 1409 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، مختصرالنافع فی الفقه الامامیه، قم، مؤسسه المطبوعات الدینیة، چاپ ششم، 1418 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ دوم، 1414 ق.

 

مشهدی، محمد، کنز الدقائق، قم، مؤسسه النشر الاسلامیه التابعه لجماعه المدرسین، 1407 ق.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1387.

 

مغنیه، محمد جواد، الکاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، 1981 م.

 

مفید، محمد بن محمد، المقنعة، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم، 1413 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، انتشارات رضوی، بی‌تا.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1405 ق.

 

میرزا خسروانی، شاهزاده علیرضا، تفسیر خسروی، انتشارات اسلامیه، 1397 ق.

 

نائینی، محمد حسین، فوائد الاصول، قم، جامعة المدرسین، چاپ اول، 1376.

 

نحاس، احمد بن محمد، معانی القرآن، عربستان سعودی، دانشگاه ام القری، 1408 ق.

 

نظری توکلی، سعید، حضانت کودکان در فقه اسلامی، تهران، سمت و بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1385.

 

نوری، محمدرضا، تغذیه مادر و کودک، مشهد، انتشارات شهیدی پور، 1381.

 

نووی، یحیی بن شرف، المجموع فی شرح المهذب، بی‌تا.

 

وکیلی، زریچهر و صمدی، عباس، بیوشیمی بالینی تیتزهورمون شناسی، تهران، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی اصلانی، 1383.

 

ویلیامز، جان ویت ریج، بارداری و زایمان ویلیامز، ترجمه‌ی بهرام قاضی جهانی، تهران، انتشارات گلبان، چاپ دوم، 1381.

 

همایون‌فر، همایون، شناخت غدد درون ریز، تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، 1379.

 

هینسون، جوی و دیگران، فیزیولوژی بالینی غدد درون ریز با نگرش علوم پایه و بالینی، ترجمه: پروین بابایی، حامد اسماعیلی، لیلا صانعی، مایسا نور علی نژاد، تهران، کتاب ارجمند، 1390.