چند بُن مایه و آیین مهمّ «ازدواج» در ادب حماسی ایران(با ذکر و بررسیِ برخی نمونه‌های تطبیقی)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 1، دوره 41، شماره 2 - شماره پیاپی 161، بهمن 1387، صفحه 1-23   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v41i1.13180

نویسنده

آیدنلو آیدنلو^*

چکیده

«ازدواج در شاهنامه» تا امروز موضوع پژوهشهای گوناگونی بوده امّا در بیشترِ آنها یا به بُن مایه‌ها و آیینهایِ درخور بحث توجّه نشده و یا دامنة بررسی محدود به شاهنامه و شواهد آن بوده است. در این مقاله با مطالعه در روایات حماسی ایران (شاهنامه، منظومه‌های پهلوانی و چند متن منثور) 8 نمونه از مضامین و رسوم مهمّ ازدواج معرّفی و تحلیل شده است که در آنها پهلوان یا پادشاه غالباً بیرون از سرزمین خویش همسر برمی‌گزیند (برون مرز همسری) و به همین منظور به سفر و جستجو می‌رود (سفر و جستجوی پهلوان برای همسریابی). او پس از یافتن جفت مناسب گاهی با پرهیز و مخالفت پدر دختر روبرو می‌شود (پروا و پرهیز پدر از ازدواج دختر و مرد بیگانه) و گاه نیز برای رسیدن به دلدارش در آزمونی شرکت می‌کند که دختر یا پدرش تعیین کرده اند (آزمون ازدواج). در سنّت حماسی ایران، دختر در مهرورزی و ازدواج، استقلال عمل دارد و به خواستگاری مرد مطلوب خود می‌رود (پیشگامی‌و آزادی دختر در عشق بازی و ازدواج) و مرد نیز می‌تواند با مادر، خواهر و دختر خویش ازدواج کند (آیین خویتوکدس). انداختن یا ردّ و بدل کردنِ تُرنج زرّین هم یکی دیگر از سنّتهای خواستگاری و دلدادگی است.