آنالیز ابزار اصولی «بنای عقلا» به روش «بررسی مؤلفه‌های واژه‌های آن و تحلیل کاربردها و ارتکازات»

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1396، صفحه 31-47   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.39244

نویسنده

سید رضا شیرازی^*

حوزه علمیه مشهد مقدس

چکیده

بنای عقلا ابزاری اصولی است، که از یک سو اضلاع و مؤلفه‌های آن در اصول واکاوی نگردیده است و از سوی دیگر سازوکار تحصیل آن، برای استفاده از آن در فقه، ارائه نگردیده است. در این مقاله با بررسی تعاریف موجود از بنای عقلا، و تحلیل کاربردهای آن در فقه و اصول، این ابزار اصولی مورد مداقه قرار می‌گیرد و پس از کشف اضلاع و مؤلفه‌های آن، و تبیین تفاوت آن با «اتفاق العقلاء»، به بررسی سازوکارهای به کاربرده شده در فقه و اصول برای تحصیل آن می‌پردازد، و در نهایت سازوکار استناد به بنای عقلا در فقه و یا اصول، پیشنهاد می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

سیره عقلا؛ اتفاق العقلاء؛ طریقة العرف؛ مدح و ذم عقلا؛ مؤلفه‌های بنای عقلا؛ مکانیسم تحصیل بنای عقلا

مراجع

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413 ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغة، چاپ اول، 1375.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

اسماعیل پور، محمد علی، مجمع الافکار و مطرح الانظار، تقریرات درس میرزا هاشم آملی، قم: المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1395 ق.

اصفهانی، محمد حسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم، سید الشهداء، چاپ اول، 1374.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، 1428 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، چاپ اول، 1415 ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

آشتیانی، محمدحسن بن جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول، 1403 ق.

آل بحرالعلوم، محمدبن محمدتقی، بلغة الفقیه، تهران: منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، 1403 ق.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم: نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق.

بروجردی، حسین، نهایة الاصول، مقرر: حسین علی منتظری، تهران: نشر تفکر، چاپ اول، 1415 ق.

تبریزی، موسی بن جعفر، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم: کتبی نجفی، چاپ اول، 1369 ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دانشنامه حقوقی، تهران: انتشارات امیر کبیر، 1376.

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر، چاپ اول، 1416 ق.

حکیم، محمد تقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم: مجمع جهانی اهل بیت (ع)، چاپ دوم، 1418 ق.

حکیم، محمد سعید، المحکم فی اصول الفقه، قم: مؤسسة المنار، چاپ اول، 1414 ق.

خمینی، روح الله، الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1418 ق.

خمینی، روح الله، الرسائل، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، 1410 ق.

خمینی، روح الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ دوم، 1415 ق.

خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، مقرر: جعفر سبحانی، قم: دار الفکر، چاپ اول، 1382.

خمینی، روح الله، کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1418 ق.

خوئی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: میرزا علی غروی، قم: بی‌نا، چاپ اول، 1418 ق.

خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، مقرر: مرتضی بروجردی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، مقرر: سید علی هاشمی، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، چاپ اول، 1419 ق.

خوئی، ابوالقاسم، فقه الشیعة، مقرر: سید محمد مهدی خلخالی، قم: مؤسسه آفاق، چاپ سوم، 1418 ق.

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، مقرر: محمد اسحاق فیاض، قم: دار الهادی للمطبوعات، چاپ چهارم، 1417 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، مقرر: محمد علی توحیدی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

رشتی، حبیب الله بن محمد علی، بدایع الافکار، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.

روحانی، محمد، منتقی الاصول، مقرر: سید عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، چاپ اول، 1413 ق.

ساریخانی، عادل، جاسوسی و خیانت به کشور، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1378.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، بیروت: دار المنتظر، چاپ اول، 1405 ق.

صدر، محمد باقر، مباحث الاصول، مقرر: سید کاظم حائری، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1408 ق.

طباطبایی، محمد حسین، حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکر علامه طباطبایی، چاپ اول، بی‌تا.

طباطبائی، محمد بن علی، مفاتیح الاصول، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1296 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ق.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

عراقی، ضیاء الدین، کتاب القضاء، مقرر: ابوالفضل نجم آبادی، قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، چاپ اول، 1421 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1388.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عقل، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ چهارم، 1386.

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1388.

فشارکی، محمد، الرسائل الفشارکیة، قم: دفتر انشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

قزوینی، ابراهیم، ضوابط الاصول، بی‌جا: حسن بن السید احمد الموسوی الخوانساری، 1371 ق.

قمی، ابوالقاسم، القوانین المحکمة فی الاصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1430 ق.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1422 ق.

کاظمی، اسد الله، مقابس الانوار و نفائس الاسرار، قم: مؤسسه آل البیت، چاپ اول، بی‌تا.

گلپایگانی، محمد رضا، افاضة العوائد، قم: دار القرآن الکریم، چاپ دوم، 1410 ق.

لاری، عبدالحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1418 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم: مؤسسة سید الشهداء (ع)، چاپ اول، 1407 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

نایینی، محمد حسین، اصول الفقه، قم: اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1375.

نایینی، محمد حسین، المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، 1424 ق.

نایینی، محمد حسین، حاشیة المظفر علی المکاسب، تحقیق: شیخ جعفر کوثرانی.بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین (ع)، چاپ سوم، 1411 ق.

منتظری، حسین‌علی، دراسات فی ولایة الفقیه، قم: نشر تفکر، چاپ دوم، 1409 ق.

موسوی اردبیلی، عبد الکریم، فقه القضاء، قم: بی‌نا، چاپ دوم، 1423 ق.

میلانی، محمد هادی، محاضرات فی فقه الامامیة (صلاة المسافر و قاعدتی الصحة و الید)، مشهد: مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه فردوسی، چاپ اول، 1395 ق.

نایینی، محمد حسین، اجود التقریرات، مقرر: ابوالقاسم خوئی، قم: مطبعة العرفان، چاپ اول، 1352.

نایینی، محمد حسین، فوائد الاصول، مقرر: محمد علی کاظمی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1376.

نایینی، محمد حسین، کتاب الصلاة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1411 ق.

نایینی، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، مقرر: موسی خوانساری، تهران: المکتبة المحمدیة، چاپ اول، 1373 ق.

نجم آبادی، ابوالفضل، الرسائل الفقهیة، تقریرات محقق نایینی و محقق عراقی، قم: انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، چاپ اول، 1421 ق.

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم: مؤسسه الجعفریة لإحیاء التراث، چاپ اول، 1416 ق.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.