بررسی میزان حس تعلق مکانی مهاجران (افاغنه) فرامرزی به کشور مقصد (مطالعة موردی: روستاهای مرزی سیستان)

Journal of Research and Rural Planning

Article 1, Volume 7, Issue 3 - Serial Number 23, September 1397, Pages 1-16   

DOI: 10.22067/jrrp.v5i4.64517

Authors

محمودرضا میرلطفی^* ; حسنعلی جهانتیغ

دانشگاه زابل

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
با شروع مهاجرت‌های بین‌المللی و گستردگی آن‌ها، همه جوامع بشری به نحوی با چالش مهاجرت مواجه شدند. شواهد نشان می‌دهد مهاجرت‌های فرامرزی در برخی‌مواقع باعث از بین‌رفتن یکپارچگی ملی، برهم خوردن ترکیب قومی- ملیتی کشور میزبان، جاسوسی و فعالیت‌های ضد امنیتی، افزایش شورش‌ها و نزاع بین مهاجرین و جمعیت بومی می‌شود. این امر باعث می‌شود تا نظام سکونتگاهی کشور میزبان وبه‌ویژه مناطق مهاجرنشین با معضل جدی روبرو گردد. نگاه ریشه‌ای به این موضوع نشان می‌دهد، افرادی که از زادگاه و زاد بوم خود کوچانده شده و در مکان دیگری سکنی داده می‌شوند، نمی‌توانند حس مکانی همسانی برای هر دو جا بیابند. لذا همین ناخشوشایندی‌هاست که اساس تداوم تنش را در نقاط مختلف جهان به دنبال دارد.
2. مبانی نظری تحقیق
مرور کلی بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش نشان می‌دهد که تعلق مکانی بحثی مهمی از نظر جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی محلی می-باشد. حس تعلق بر مکان برآیند تعامل سه ضلع فرد، دیگران و محیط می‌باشد. شرایط محیطی، اجتماعی و فردی در سطح تعلق مکانی مؤثر است. از سوی دیگر، شرایط مزبور در مکان‌های متفاوت، فرق می‌کنند و بنابراین هر مکانی شرایط خاص خود و بالتبع سطح تعلق مکانی متفاوت دارد. در این بین، سکونت‌گاه‌های مهاجرپذیر مکان‌های زیستی مهمی هستند زیرا می‌توان آن‌ها را با ویژگی‌های چون حضور خانوارهای عمدتاً مهاجر و کم درآمد، ضعف امنیت، ضعف بهداشتی، کیفیت نامطلوب مسکن، کمبود امکانات و زیر ساخت‌ها شناخت. عمدتاً این شرایط نامساعد منجر به کاهش تعلق فرد به مکان می‌گردد و این ضعف تعلق می‌تواند پیامدهای نامطلوبی برای فرد و جامعه مهاجر‌‌پذیر داشته باشد که این امر در بین مهاجران فرامرزی سنخیت بیشتری دارد.
3. روش‌ تحقیق
پژوهش حاضر از نظر نوع هدف، کاربردی - توسعه‌ای و از لحاظ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داد‌ها از روش مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی بهره گرفته شده است. مطالعات میدانی نیز به‌صورت پیمایشی به منظور مشاهده وضع موجود، جمع‌آوری اطلاعات روستاها، توزیع پرسشنامه و مصاحبه با جامعه نمونه بوده است. حجم نمونه خانوار در 31 روستای مورد نظر (تعداد 3669 خانوار) با استفاده از فرمول کوکران در سطح 95 درصد برابر با 347 نفر از سرپرستان خانوارهای افغان تعیین گردید. همچنین برای اطمینان بیشتر از نتایج مطالعات میدانی تعداد 51 پرسش‌نامه نیز بیشتر از حجم نمونه تکمیل شد. روش نمونه‌گیری به‌کار گرفته شده در این پژوهش از نوع نمونه‌گیری هدفمند بوده است. میزان آلفای کرونباخ بعد تعلق مکانی 779/0 به دست آمده است. به دلیل کمی بودن داده‌های پژوهش، برای بررسی رابطه بین میزان افاغنه بر میزان حس تعلق مکانی در روستاهای مورد مطالعه از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
4. یافته‌های تحقیق
یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که وجود افاغنه بر میزان حس تعلق مکانی روستاهای مهاجرپذیر سیستان اثرگذار است بطوریکه با افزایش تعداد افاغنه در هر روستا، میزان حس تعلق مکانی کاهش می‌یابد و با پایین آمدن میزان افاغنه میزان حس تعلق مکانی روستاها افزایش می‌یابد
همچنین یافته‌های پژوهش نشان دهندۀ این است که از بین 31 روستای دارای سکنه افغان، تعداد 14 روستا در فاصله 3 کیلومتری مرز، 10 روستا در فاصله 3 تا 5 کیلومتری مرز و 6 روستا در فاصله 5 تا 10 کیلومتری مرز قرار دارند. نتایج حاصل از این محاسبات گویای این است که بیشترین روستاهای دارای سکنه افغان در مناطق همجوار مرز و کمترین فاصله با مرز (3 کیلومتر) قرار دارند. در واقع می‎‌توان اینگونه نتیجه گرفت که با نزدیکی به مرز تعداد روستاهای دارای سکنه افغان بیشتر و با فاصله از مرز از تعداد روستاهای دارای سکنه افغان کاسته می‌شود.
5. بحث و نتیجه‌گیری
با استناد از نتایج پژوهش حاضر می‌توان این‌گونه استنباط نمود که وجود افاغنه در این نقطه از ایران، باعث برهم خوردن هویت ملی و تعلق مکانی در روستاهای منطقه مرزی سیستان شده است، بطوری‌که مهاجران عامل اصلی تضعیف تعلق مکانی در مناطق مقصد به حساب می‌آیند. لذا با عنایت به اینکه حفظ هویت ملی و تعلق مکانی یکی از عوامل مهم در انسجام اجتماعی و توسعه سرزمینی می‌باشد، باید راه‌کار اساسی در جهت افزایش آگاهی مردم مرزنشین نسبت به ارزش‌های سرزمینی از طریق شناسایی نقش افاغنه در منطقه، تبلیغ در زمینه مهم بودن ارزش‌های بومی کشور و افزایش آگاهی مردم محلی بر پایه‌ی مقدس بودن نظام سرزمینی در مناطق مرزی اجرا نمود. نتیجه عوامل نامبرده فوق، افزایش انسجام اجتماعی و در همین راستا توسعه مناطق مرزی سیستان می‌باشد.

Keywords

سکونت‌گزینی غیر رسمی; مهاجرین افغان; تعلق مکانی; روستاهای مرزی سیستان

References

1. Bazi, Kh. (1385/2006). Investigating social, cultural, and economic effects of afghan immigrants’ presence in the city of Zabol. Geographic Perspective Quarterly, 3, 23-36. ]in Persian[

2. Dahmardeh, N. (1375/1996). Investigating the causes of Sistan's un-development. Journal of Literature and Human Sciences, 1, 92-111. ]in Persian[

3. European Commission. (2013). Maximizing the development impact of migration. Communication from the commission to the European economic and social committee and the committee of the regions, Brussels, Belgium.

4. Habibi, R. S. (1387/2008). Mental imagery and the concept of place. Journal of Fine Arts, 35, 39-50. ]in Persian[

5. Hafez niya, M. R. (1385/2006). Principles and concepts of geopolitics (1st ed.). Mashhad: Papoli Publications. ]in Persian[

6. Isazadeh, Sh., & Mehranfar, J. (1392/2013). Investigating the impact of international immigration on the level of employment and wage: A case study of Iranian economy. Journal of Economic Research, 103, 11-130. ]in Persian[

7. Javan Forozandeh, A., & Matlabi, G. (1390/2011). The concept of the sense of belonging to the place and its constituent elements. Journal of Urban Identity, 8, 27-37. ]in Persian[

8. Kamalipour. H., Yeganeh. J., & Kearns. A. (2012). People's attachment to place: The influence of neighborhood deprivation. Tehran: Chartered Institute of Housing for the Joseph Row Tree Foundation. ]in Persian[

9. Karimi, Z. (1386/2007). The presence of Afghan refugees in Kashan carpet industry. Journal of Dey Dialogue, 50, 99-116. ]in Persian[

10. Kaviyani Rad, M., & Azizi, K. (1390/2011). The role of place identity in political action (Case study: Enghelab square and Tehran street). Journal of Applied Social Sciences Research, 20, 151-167. ]in Persian[

11. Lewicka, M. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past. Journal of environmental psychology, 28(3), 209-231. ‏

12. Manzo, L., & Douglas. D. P. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment of community participation and planning. Journal of Planning Literature, 20(4), 327- 349.

13. Margasson, R. (2007). Afghan refugees: Current status and future prospects. Journal of Ethnic and Migration Studies, 6, 1-21.

14. Meshkini, A., Ghasemi, A., & Hamzeh Nezhad, M. (1393/2014). The evaluation of the resident's sense of attachment to place in new towns (Case study: Hashtgerd new city). Journal of Geographical Space, 14(48), 41-56. ]in Persian[

15. Mirheydar, D. (1384/2005). The concept of territoriality and its transformation from the point of view of political geography. Journal of Geopolitics, 1(1), 6-18. ]in Persian[

16. Naghdi, A., & Sadeghi, R. (1385/2006). Informal settlement: An obstacle against urban sustainable development. Journal of Social Welfare, 5(20), 213-234. ]in Persian[

17. Pirbabai, M., & Sajadzadeh, H. (1390/2011). Collective membership of the place: Research on social housing in the traditional neighborhood. Journal of Bagh Nazar, 8(16), 17-28. ]in Persian[

18. Pishgami Far, Z., & Akbari, R. (1386/ 2007). Introduction to political geography (1st ed.). Tehran: Tehran University Press. ]in Persian[

19. Statistic Center of Iran. (1390/2011). Results of population and housing census - Hirmand County. Tehran: SCI Publication. ]in Persian]

20. Rezazadeh, R. (1380/2001). Perception – behavioral crisis in urban space. Journal of Municipalities, 23, 1-20. ]in Persian[

21. Rezvan, A., & Fathi, M. (1391/2012). Investigating factors associated with insecurity in urban neighborhoods: District 3 of Tehran's 17th municipality. Journal of Social Welfare, 45, 387-410. ]in Persian]

22. Sarmast, B., & Motevaseli, M. (1389/2010). Investigating and analyzing the role of city scale: A case study of Tehran. Journal of Urban Management, 26, 133-146. ]in Persian[

23. Sholeh, M. (1385/2006). The gates of the past in the collective memory of the contemporary city, the seeking the roots of memory. Journal of Fine Arts, 27, 17-56. ]in Persian[

24. Tavakoli, M. (1388/2009). An analysis of the impact of the sense of spatial belonging of rural Shiite women on immigration in the Sistan region. Quarterly Journal of Shiite Women, 21, 161-184. ]in Persian]

25. Varesi, H. R., Amelbafandeh, M., & Mohamadzadeh, M. (1389/2010). Investigating and analyzing the components of urban identity and its relationship with the place of honor of residents of new towns (Case study: Golbahar city). Journal of Urban Planning and Research, 2, 17-36. ]in Persian[

26. Wickramasekara, P., Sehgal, J., Mehran, F., Noroozi, L., & Eisazadeh, S. (2006). Afghan households in Iran: Profile and impact. International Migration Programme International Labour Office. ‏

27. Zarghani, S. H., & Mousavi, S. Z. (1391/2012). International immigration and national security. Strategic Studies Quarterly, 1, 7-26. [in Persian]

28. Ziyari, K. A., Sharifi, A., & Naimi, K. (1393/2014). Assessment of the role of social development in consolidating spatial sense: A case study of district 10 of Sanandaj city. Journal of Space Geography, 14, 83- 98. ]in Persian]