بررسی تأثیر زمین‌لرزه گُشت بر سامانه گسلی سراوان با استفاده از مدل انتقال تنش کولمب

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 6، شماره 4 - شماره پیاپی 24، بهمن 1396، صفحه 23-40   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i4.62503

نویسندگان

امیر پیروز کلاهی آذر^{* 1}؛ غلامرضا مقامی مقیم²

¹دانشگاه دامغان

²دانشگاه دامغان

چکیده

زمین‌لرزۀ گُشت در 27 فروردین 1392 مناطقی از جنوب شرق ایران، جنوب افغانستان و غرب پاکستان را لرزاند. با توجه به انطباق کانون سطحی این زمین‌لرزه با منطقه‌ای کم‌جمعیت، میزان خسارات جانی و مالی آن بسیار اندک بود. بااین‌وجود به دلیل قدرت زیاد (7/7 ریشتر) و عمق کانونی ژرف این زمین‌لرزه در برخی از سرزمین‌های دور مانند هند و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس حس شده است. نکتۀ قابل‌توجه، وقوع این زمین‌لرزه در زیرسامانۀ گسلی سراوان و امکان تأثیرپذیری آن از رخداد مذکور است. در این تحقیق، میزان این تأثیرپذیری موردبررسی قرارگرفته است. ازاین‌رو تغییرات تنش هم‌لرزه‌ای ناشی از زمین‌لرزۀ مذکور به روش مدل انتقال تنش کولمب محاسبه شد. نتایج به‌دست‌آمده مؤید تأثیرپذیری سامانۀ گسلی سراوان از زمین‌لرزه موردنظر بوده است. درعین‌حال پراکنش فعالیت‌های پس‌لرزه‌ای در نواحی افزایش تنش هم‌لرزه‌ای، بیانگر اعتبار روش مورداستفاده برای ارزیابی و شناسایی مناطق پرخطر لرزه‌ای است. با توجه به شرایط خاص مناطق آسیب‌دیده از زمین‌لرزه اصلی (به‌ویژه ساختمان‌های سست شده در اثر آن)، فعالیت‌های پس‌لرزه‌ای به‌مراتب می‌توانند مخرّب تر از زمین‌لرزه اصلی باشند. لذا تشخیص مناطق پرخطر فعالیت‌های پس‌لرزه‌ای می‌تواند نقش بسزایی در کاهش و کنترل صدمات ناشی از آن‌ها داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

تغییر تنش کولمب؛ تنش هم‌لرزه‌ای؛ توزیع پس‌لرزه‌ها؛ مکران؛ مخاطرات طبیعی

مراجع

جعفری حاجتی، ف؛ آق‌آتابای، م؛ 1391. شناسایی مناطق مستعد خطر مرتبط با پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه‌های بزرگ مطالعه موردی: زمین‌لرزه سیلاخور، لرستان. نشریه آمایش جغرافیایی فضا. شماره (4). ص. 113-128.

جعفری حاجتی، ف؛ آق‌آتابای، م؛ 1391. مدل‌سازی تغییرات تنش کولمب و توزیع مکانی پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه قشم، جنوب ایران. شانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران. شهریور 1391. دانشگاه شیراز.

جعفری حاجتی، ف؛ آق‌آتابای، م؛ 1392. بررسی برهم‌کنش بین زوج زمین‌لرزه 21 مرداد 1391 اهر-ورزقان و توزیع مکانی پس‌لرزه‌ها. مجله ژئوفیزیک ایران. شماره (3)7. ص. 13-24.

راست بود، الف؛ 1393. بررسی تأثیر احتمالی زمین‌لرزه‌های دوگانۀ اهر-ورزقان در گسل شمال تبریز با برآورد تغییرات تنش کولمب. شانزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران. اردیبهشت 1393. دانشگاه تهران. ص. 582-586.

سلیمانی آزاد، موسوی، درزاده، دریجانی، محمدی گل، جرجندی، و بلورچی؛ 1392. گزارش اولیّه زمین‌لرزه قدرتمند 27 فروردین‌ماه 1392 شمال سراوان با بزرگی گشتاوری 8/7. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

علی‌بابایی، ح.، و عرقشی، ح؛ 1386. مدل سه‌بعدی پی‌سنگ مکران. بیست و ششمین گردهمایی علوم زمین. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی. ص. 104-109.

فاضل ولی‌پور، الف؛ قیطانچی، م. ر؛ 1384. بررسی سازوکار زمین‌لرزه‌ها با توجه به انرژی و گشتاور لرزه‌ای منطقه مکران. نهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران. 9-8 شهریورماه 1384. دانشگاه تربیت‌معلم تهران. ص. 451-459.

کهکی، س. الف؛ خطیب، م. م؛ 1386. مقایسه و بررسی فعالیّت لرزه‌خیزی در مکران شرقی و غربی و رابطه آن با گسل‌های آشکار منطقه. سومین همایش زمین‌شناسی کاربردی و محیط‌زیست. 15 اسفندماه 1386. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر. ص. 7-1.

مریدی فریمانی، ع. الف؛ دهقانی، س؛ 1393. نقش گسل سراوان در تشکیل و توسعه‌ حوضۀ آبریز سراوان. نشریه جغرافیا و توسعه. شماره 35. ص. 19-32.

موسوی، الف؛ 1390. شواهد ساختاری ترافشارش قاره‌ای در گستره بیرک (جنوب خاور ایران). فصلنامه علوم زمین. شماره 79. ص. 75-82.

میرزایی، ن؛ 1381. پارامترهای مبنایی زمین‌لرزه‌های ایران. تهران. دانش نگار.

Aki, K., & Richards, P. G., 1980. Quantitative seismology, theory and methods. San Francisco, Freeman.

Barka, A. A., Rockwell, T. K., Reilinger, R., & Imren, C., 1999. Kinematics of the central Marmara sea ridges. EOS-Transactions-American Geophysical Union, 80(46), 664.

Beeler, N. M., Simpson, R. W., Hickman, S. H., & Lockner, D.A., 2000. Pore fluid pressure, apparent friction, and coulomb failure. Journal of Geophysical Research, 105(B11), 25533-25542.

Bufe, C. G., 2006. Coulomb stress transfer and tectonic loading preceding the 2002 Denali fault earthquake. Bulletin of the Seismological Society of America, 96(5), 1662-1674.

Byrne, D., Sykes, L., & Davis, D., 1992. Great thrust earthquakes and aseismic slip along the plate boundary of the Makran subduction zone. Journal of Geophysical Research, 97(B1), 449-478.

Dieterick, J. H., & Kilgore, B. D., 1994. Direct observation of frictional contacts; new insights for state-dependent properties. Pure and Applied Geophysics, 143(1-3), 283-302.

Farhoudi, G., & Karig, D. E., 1977) Makran of Iran and Pakistan as an active arc system. Geology, 5(11), 664-668.

Hosseini-Barzi, M., & Talbot, C. J., 2003. A tectonic pulse in the Makran accretionary prism recorded in Iranian coastal sediments. Journal of the Geological Society, 160, 903-910.

Jacob, K. H., & Quittmeyer, R. L., 1979. The Makran region of Pakistan and Iran: Trench-arc system with active plate subduction. In A. Farah & K. A. de Jong (Eds.), Geodynamics of Pakistan (pp. 305-317). Cincinnati, Geological Survey of Pakistan.

Kearey, P., & Vine, F., 2009. Global Tectonics. Singapore, Blackwell Science Ltd.

King, G., Stein, R., & Lin, J., 1994. Static stress changes and the triggering of earthquakes. Bulletin of Seismology Society America, 84(3), 935-953.

Lepichon, X., 1968. Sea-floor spreading and continental drift. Journal of Geology Research, 73(12), 3661-3697.

Lin, J., & Stein, R. S., 2004. Stress triggering in thrust and subduction earthquakes, and stress interaction between the southern San Andreas and nearby thrust and strike-slip faults. Journal of Geophysical Research, 109, B02303-1 - B02303-19.

Moridi-Farimani, A. A., 2011. Bibliographic description of researches on Makran geology, unbreakable link between Iran and Pakistan. Journal of Subcontinent Research, 3(7), 85-106.

Okada, Y., 1992. Internal deformation due to shear and tensile faults in a half-space. Bulletin of Seismological Society of America, 82, 1018-1040.

Parsons T., Ogata, Y., & Zhuang, J., 2012. Evaluation of static stress change forecasting with prospective and blind tests. Geophysics of Journal International, 188, 1425-1440.

Reasenberg, P., 1985. Second-order moment of Central California Seismicity. Journal of Geophysical Research, 90, 5479-5495.

Sarkarinejad, K. & Ansari.S., 2014. The coulomb stress changes and seismicity rate due to the 1990 MW 7.3 Rudbar earthquake. Bulletin of the Seismological Society of America, 104(6), 2943-2952.

Schölz, C. H., 1990. The mechanics of earthquakes and faulting. Cambridge, Cambridge University Press.

Stein, R. S., & King G. C., 1992. Change in failure stress on the southern San Andreas Fault system caused by the 1992 magnitude = 7.4 Landers earthquake. Science, 258, 1328-1332.

Stein, R. S., 2003. Earthquake conversation. Scientific American, 288(1), 72-79.

Stein, R. S., Barka, A. A., & Dieterich, J. H., 1997. Progressive failure on the north Anatolian fault since 1939 by earthquake stress triggering. Geophysical Journal International, 128, 594-604.

Stöcklin, J., 1968. Structural history and tectonics of Iran: a review. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 52(7), 1229-1258.

Toda, S., & Stein, R. S., 2003. Toggling of seismicity by the 1997 Kagoshima earthquake couplet; a demonstration of time-dependent stress transfer. Journal of Geophysical Research, 108(12), ESE-1 – ESE-7.

Toda, S., Stein, R. S., Richards-Dinger, K., & Bozkurt. S.B., 2005. Forecasting the evolution of seismicity in southern California: Animations built on earthquakes stress transfer. Journal of Geophysical Research, 110, 1-17.

Wells, D., & Coppersmith, K.J., 1994. New empirical relationships among magnitude, rupture length, rupture width, rupture area, and surface displacement. Bulletin of the seismological Society of America, 84(4), 974-1002.

White, R. S., & Klitgord, K., 1976. Sediment deformation and plate tectonics in the gulf of Oman. Earth and Planetary Science Letters, 32(2), 199-209.

Wiemer, S., 2001. A software package to analyze seismicity: ZMAP. Seismological Research Letter, 72(3), 373-382.

Zamani, A., Samiee, J., & Kirby, J. F., 2014 . The effective elastic thickness of the lithosphere in the collision zone between Arabia and Eurasia in Iran. Journal of Geodynamics, 81, 30-40.

Zare. M., Ansari, A., Heydari, H., Shahvar, M.P. M., Daneshdust, M., Mahdian, M., Sinaiean, F., Farzanegan, E., & Mirzaei-Alavijeh, H., 2013. A reconnaissance report on two Iran, Makran earthquakes. A report by Brijhette Farmer (EERI).