تبیین مولفه‌های رضایت‌مندی روستاییان از کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی (مطالعة موردی: روستای خسروآباد/ شهرستان کوهدشت)

Journal of Research and Rural Planning

Article 5, Volume 7, Issue 3 - Serial Number 23, September 1397, Pages 45-60   

DOI: 10.22067/jrrp.v5i4.67259

Author

یوسف قنبری^*

دانشگاه اصفهان

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
پایین بودن سطح زندگی در نواحی روستایی و در نتیجه مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ، مسائل و مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و محیطی را هم در نواحی روستایی و هم در نواحی شهری بدنبال داشته است. می‌توان گفت که عموماً بیشتر مهاجرت‌ها از روستا به شهر بر مبنای دستیابی و ارتقاء کیفیت زندگی در جهات مختلف چون دستیابی به شغل با امنیت بالا، رفاه بیشتر و افزایش سطح تحصیلات و استفاده از امکانات اجتماعی مد نظر است. هرچند که ارتقای کیفیت زندگی در مقیاس‌های فردی و اجتماعی در سکونتگاه‌های روستایی از دیرباز مورد توجه برنامه‌ریزان بوده، اما در دهه‌های اخیر و با اولویت یافتن توسعه پایدار به تدریج نگرش انسانی و جامعه‌شناسی درباره کیفیت زندگی در نوشتارهای توسعه و همچنین برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشورهای پیشرفته راه یافته است. افزون بر این‌ها جغرافی‌دانان و برنامه‌ریزان، محیط‌ها و مکان‌های مطلوب و دارای کیفیت مطلوب را، همچون روستای سالم، خانه‌های سالم و زیست بوم‌های روستایی مورد توجه قرار می‌دهند. ولی وجه مشترک این دیدگاه‌ها را می‌توان چنین بیان کرد که کیفیت زندگی به عنوان یک مفهوم چندبعدی شامل دسترسی به نیازهای اولیه زندگی از جمله دسترسی به امنیت، شغل مناسب و درآمد و دارایی خوب، بهداشت محیطی، پزشکی و اجتماعی و روابط خوب اجتماعی مانند احترام عمومی، همکاری، تعامل بین افراد و گروه‌ها، مفهومی برای نشان دادن چگونگی برآورده شدن نیازهای انسانی و نیز معیاری برای ادراک رضایت یا نارضایتی افراد و گروه‌ها از ابعاد مختلف زندگی در سکونتگاه‌هاست.
2. مبانی نظری
در ادبیات نظری، مدل‌های اصلی کیفیت زندگی به دو دسته یا رویکرد به شرح زیر تقسیم می‌شوند که این دو رویکرد عمده و مجزا، در کشورهای مختلف جهان به وجود آمده است. یک رویکرد اسکاندیناوی است که در اکثر کشورهای اروپایی طرفدار دارد و بر شرایط عینی زندگی و شاخص های مرتبط با آن تاکیذ شده است و کیفیت زندگی افراد در گرو برآوردن نیازهای اساسی زندگی، مانند درآمد، اشتغال، مسکن، تحصیلات و غیره است. رویکرد دیگرف رویکرد امریکایی است که بیشتر به تجارب ذهنی و انتظارات شخصی افراد از زندگی شان، مانند شغل، رضایت از خانواده، احساس شادکامی و غیرع تاکید دارد و رضایتمندی و خوشبختی را معرف‌های اصلی در نظر می‌گیرد. به طور کلی، در زمان حاضر اتفاق نظر چندانی در زمینه مفهوم کیفیت زندگی وجود ندارد، اما اگر مشترکات این تعاریف مد نظر قرار گیرد، می‌توان گفت کیفیت زندگی از شرایط بهتر زندگی که در آن توازن، هماهنگی، مطلوبیت و برابری عادلانه، نهادینه شده یا زمینه های لازم برای زندگی همراه با سلامت، امنین، آسایش، نشاط و خلاقیت پدید آمده باشد. در تحقیقات اخیر، کیفیت زندگی ذهنی اهمیت بیشتری یافته است و برآن بیشتر از کیفیت زندگی عینی تاکید می شود. برخی تعریف بهزیستی را به عنوان شاخص کیفیت زندگی بسیار دموکراتیک دانسته اند، زیرا به جای آن‌که متخصصان بگویند مردم چه هنگام احساس خوشبختی می‌کنند، خود مردم درباره آن اظهار نظر می‌کنند همچنین آن‌ها معتقدند به سادگی می توان از افراد پریسد تا چه حدی احساس خوشبختی می‌کنند. با توجه به مباحث ارائه شده در این پژوهش نیز از شاخص های ذهنی برای سنجش کیفیت زندگی در منطقه مورد مطالعه استفاده شده است.
3. روش تحقیق
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی- تحلیلی می‌باشد. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و میدانی که با استفاده از ابزار پرسشنامه پژوهشگر ساخته (بر اساس یافته‌های چارچوب نظری) صورت گرفته است. شاخص‌ها و متغیرهای پژوهش با استفاده از گویه‌های مناسب عملیاتی شده و سنجش روایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ انجام شده است. پایایی پرسشنامه نیز بر اساس نظرات کارشناسان مرتبط انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش ساکنان خسروآباد (افراد بالای 18 سال) در نظر گرفته شده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برابر با 262 پرسشنامه به دست آمد که از طریق روش نمونه‌گیری تصادفی اطلاعات خانوار جمع‌آوری شدند. اطلاعات نهایی نیز با استفاده از نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند.
4. یافته‌های تحقیق
وضعیت شاخصهای کیفیت زندگی خانوارهای روستای خسروآباد نشان می‌دهد که میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی در این روستا پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد. به همین دلیل برنامه‌ریزی و مدیریت مشارکتی دولت و مردم در جهت ارتقای کیفیت زندگی ساکنین آن ضروری می‌باشد. وضعیت رضایت از کیفیت زندگی در منطقه مورد مطالعه نشان می‌دهد که بیشترین میزان رضایت ساکنان در شاخص‌های مشارکت و تعامل اجتماعی (52/3)، روانی – آرامشی (18/3) و شاخص مسکونی (17/3) می‌باشد. همچنین کمترین میزان رضایت ساکنین در شاخص‌های اقتصادی (28/2)، آموزشی (42/2) می‌باشد. ﺍﺯ مهم‌ترین ﺩﻻﻳﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮﺩﻥ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺯﻧﺪﮔﻲ ﺩﺭ ﺑﻌﺪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﻋﺪﻡ ﺑﺮﺧـﻮﺭﺩﺍﺭﻱ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻣـﺮﺩﻡ ﺍﺯ ﺣﻤـﻞ ﻭ ﻧﻘـﻞ ﻛﺎﺭﺁﻣـــﺪ ﻭ ﺍﻣﻜﺎﻧـــﺎﺕ ﺗﺠـــﺎﺭﻱ ﻣﺎﻧﻨـــﺪ: ﻓﺮﻭﺷـــﮕﺎﻩ ﺗﻌـــﺎﻭﻧﻲ، ﺳـــﻮﭘﺮ ﻣﺎﺭﻛـــﺖ ﻭ ﻧـــﺎﻧﻮﺍﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳـــﺐ، پایین بودن سطح کیفیت اشتغال و درآمد (ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋـﺪﻡ ﺑﺮﺧـﻮﺭﺩﺍﺭﻱ ﺭﻭﺳـﺘﺎﻳﻴﺎﻥ ﺍﺯ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴـﺪﻱ ﻭ ﺍﻗﺘﺼـﺎﺩﻱ متنوع)، ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮﺩﻥ ﺍﺭﺍﺿﻲ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ، ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻮﺩﻥ ﺑﺎﺯﺩﻩ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ، ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺩﻭﻟﺖ ﺍﺯ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﻭ ﺗﻮﻟﻴﺪﺍﺕ ﺁﻥ، ﺭﺍﻳﺞ ﺑﻮﺩﻥ ﺷﻴﻮﻩﻫﺎﻱ ﺳﻨﺘﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ، ﻋﺪﻡ ﺑﻬـﺮﻩ ﺑـﺮﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻜﻤﻞ ﺑﺨﺶ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻭ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺮﺩﺷﮕﺮﻱ ﺭﺍ ﻣﻲﺗﻮﺍﻥ ﻧـﺎﻡ ﺑـﺮﺩ. در مجموع میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی‌شان پایین‌تر از حد متوسط می‌باشد. نتایج آزمون t-test نشان می‌دهد که متغیر جنسیت بر رضایت از کیفیت زندگی نشان می‌دهد متغیر جنسیت بر رضایت از کیفیت زندگی تأثیرگذار نیست همچنین آزمون تحلیل واریانس ANOVA نشان‌دهنده تأثیر سطح تحصیلات و درآمد بر کیفیت زندگی است. نتایچ تحلیل رگرسیون نشان می‌دهد که شاخص اقتصادی (با بتای 0.244)، روانی – آرامشی (با بتای 0.225) بیش‌ترین تأثیر را بر رضایت از کیفیت زندگی در روستای خسروآباد دارند.
5. نتیجه گیری
نتایج تحقیق نشان می‌دهد که میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی در روستای خسروآباد پایین تر از حد متوسط می‌باشد. همچنین می‌توان گفت که میزان رضایت مردان (88/2) بیشتر از رضایت زنان (85/2) می‌باشد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می‌دهد که شاخص اقتصادی (با بتای 0.244) بیش‌ترین تأثیر را بر روی کیفیت زندگی دارد. نتایج بررسی متغیر حس تعلق مکانی نشان می‌دهد که میزان تعلق خاطر ساکنین روستا بالاتر از حد متوسط می‌باشد و شاخص روانی – آرامشی (با بتای 0.493) بیش‌ترین تأثیر را بر روی حس تعلق مکانی دارد. با توجه به آزمون اسپیرمن، همبستگی بین رضایت از کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی معنی دار(0.000) و در سطح 99% می‌باشد.

Keywords

کیفیت زندگی; تعلق مکانی; روستای خسروآباد; شهرستان کوهدشت

References

1. Alizadeh, J., Barghi, H., Rahimi, H., & Afsharipour, A. (1392/2013). Assessing and evaluating life quality in rural areas through the method of similarity to the ideal option in Dehestan Miandeh phase, Fars province. Journal of Rural Studies, 4(3), 615-640. [In Persian]

2. Azadi, Y., Taghdisi, I, Jamshidi, A., & Jomeyni, D. (1392/2013). Evaluating life quality in Ilam province rural areas: A case study of Kazeroon rural district. Journal of Rural Research and Planning, 3, 49-71. [In Persian]

3. Azkia, M., & Ghafari, Gh. R. (1388/2009). Rural development with emphasis on rural residents of Iran. Tehran: Ney press. [In Persian]

4. Barati, N., & Yazdanpanah Shah Abadi, M. R. (1390/2011). Assessing the conceptual correlation of social capital and life quality in urban environment: A case study of new Pardis city. Quarterly Journal of Cultural Sociology, 2(1), 25-49. [In Persian]

5. Barimani, F., Jafari, M., & Baluchi, A. (1392/2013). Assessing and analyzing life quality of Mahban rural district, of Nikshahr County. Geographical perspective in human sciences, 23(1), 41-54. [In Persian]

6. Brown, J., Bowling, A., & Flynn, T. (2004). Models of quality of life: A taxonomy, overview and systematic review of the literature. European forum on population ageing research. ‏

7. Collados, C., & Duane, T. P. (1999). Natural capital and quality of life: a model for evaluating the sustainability of alternative regional development paths. Ecological economics, 30(3), 441-460. ‏

8. Epley, D. R., & Menon, M. (2008). A method of assembling cross-sectional indicators into a community quality of life. Social Indicators Research, 88(2), 281-296. ‏

9. Grgić, I., Žimbrek, T., Tratnik, M., Markovina, J., & Juračak, J. (2010). Quality of life in rural areas of Croatia: To stay or to leave? African Journal of Agricultural Research, 5(8), 653-650. ‏

10. Harirchi, I., Mirzayi, Kh., & Jahromi, I. (1388/2009). Life quality condition of new Pardis city residents. Journal of Social research, 2(4), 89-110. [In Persian]

11. Heydari, A. (1390/2011). Assessing the life quality indexes in Kohgiluye va Boyerahmad province rural areas. Journal of Rural housing and environment, 136, 1-26. [In Persian]

12. Jacobs, M. (1995). Sustainable development, capital substitution and economic humility: a response to Beckerman. Environmental values, 4(1), 57-68. ‏

13. Javaheri, R., Taher Neshatdoost, H., Molavi, H., & Zareh, M. (1389/2010). The effectiveness of cognitive behavioral stress management on life quality in women with temporal lobe epilepsy. Journal of Arak Medical University, 13(2), 32-43. [In Persian]

14. Javan Foruzandeh, A., & Matlabi, Gh. (1390/2011). Sense of belonging concept and its components. Journal of City identity, 5(8), 27-37. [In Persian]

15. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and urban planning, 65(1-2), 5-18. ‏

16. Lee, Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment, 43(7), 1205-1215. ‏

17. Lotfi, S. (1388/2009). Urban life quality concept, definitions, dimensions and its assessment in urban planning. New attitudes in human geography, 1(4), 65-80. [In Persian]

18. Majedi, M., & Lahsayizadeh, A. (1385/2006). Assessing the correlation among basic variables, social capital and life quality satisfaction: A case study of rural areas in Fars province. Journal of Village and Development, 9(4), 91-137. [In Persian]

19. Miri, Gh., Javan, J., Afrakhteh, H., Velayati, S., & Shayan, H. (1389/2010). Assessing the contribution of social capital and life quality satisfaction in rural areas of Sistan province. Journal of Geography and Regional Development, 8(14), 29-49. [In Persian]

20. Noghani, M., Asgharpour Masouleh, A. R., Karvani, M., & Safa, Sh. (1387/2008). Life quality of citizens and its correlation with social capital in city of Mashhad. Journal of Social Sciences, 5(1), 111-140. [In Persian]

21. Pal, A. K., & Kumar, U. C. (2005). Quality of Life (QoL) concept for the evaluation of societal development of rural community in West Bangal, India. Asia-Pacific Journal of Rural Development, 15(2), 83-93. ‏

22. Pourtaheri, M., Roknoddin-e-Eftekhari, A. R., & Fatahi, I. (1390/2011). Evaluating life quality in rural areas: A case study of Northern Khaveh rural district, Lorestan province. Journal of Human Geographical studies, 76, 13-31. [In Persian]

23. Rahnama, M. R., & Razavi, M. (1391/2012). Assessing the effect of sense of belonging on social capital and contribution in city of Mashhad neighborhoods. Journal of Fine Arts, 17(2), 29-36. [In Persian]

24. Rapley, M. (2003). Quality of life research: A critical introduction. London: Sage publications.

25. Rezvani, M., & Mansourian, H. (1387/2008.A) Measurement of quality of life. A survey of concepts, indicators, models and proposed model for rural areas. Journal of Village and Development, 11(3), 1-26. [In Persian]

26. Rezvani, M., & Mansourian, H. (1387/2008.B). Assessing life quality indexes, concepts and models and proposing a model for rural areas. Journal of Village and development, 11(3), 1-26. [In Persian]

27. Rezvani, M., Mansourian, H., & Ahmadi, F. (1389/2010). Enhancing villages to cities and the contribution thereof on local residents: A case study of Firouzabad and sahib cities, Lorestan and Kordestan provinces. Journal of Rural Studies, 1(1), 33-65. [In Persian]

28. Rezvani, M., Shakiba, A., & Mansourian, H. (1387/2008). Evaluating life quality in rural areas. Journal of Social welfare, 8(30&31), 35-60. [In Persian]

29. Riyahi, V., Ahmadi, I., Alizadeh, H., & Ghadermarzi, Z. (1393/2014). Assessing the attitudes of rural areas’ Islamic council members based on the life quality indexes’ priorities in city of Dehgolan rural areas. Journal of Research and Rural Planning, 3(2), 55-64. [In Persian]

30. Roknoddin-e-Eftekhari, A., Fatahi, I., & Hajipour, M. (1390/2011). Evaluating spatial distribution of life quality in rural areas: A case study of city of Delfan central region. Journal of Rural Studies, 2(2), 69-94. [In Persian]

31. Statistical Center of Iran. (1390/2011). Population and housing census, detailed results, Lorestan province. Tehran: SCI Publication. [In Persian]

32. Statistical Center of Iran. (2016). Population and housing census, detailed results. Tehran: SCI Publication. [In Persian]

33. Tavakoli, M., & Mousavi, M. (1388/2009). Analyzing the effect of sense of belonging of female Shia villagers inhabiting in the border in Sistan province. Journal of Shia Women’s Periodical, 6(21), 161-185. [In Persian]

34. Verasati, H. R., Amel Bafandeh, M., & Mohammadzadeh, M. (1389/2010). Assessing and analyzing the urban identity components and the correlation thereof with sense of belonging of new cities’ residents: A case study of Golbahar city. Journal of Research and Urban Planning, 1(2), 17-36. [In Persian]