بررسی اثرگذاری تنوع زراعی و غیرزراعی بر کیفیت زندگی روستائیان (مطالعة موردی: دهستان گلمکان شهرستان چناران)

Journal of Research and Rural Planning

Article 2, Volume 8, Issue 1 - Serial Number 24, January 0, Pages 23-44   

DOI: 10.22067/jrrp.v8i1.67389

Authors

مهناز اسماعیلی; مریم قاسمی^* ; خدیجه بوزرجمهری

دانشگاه فردوسی مشهد

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
ویژگی بارز ساختار اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی کشور عدم وتنوع در زمینه های شغلی و اتکاء منابع درآمدی به کشاورزی و زیربخش­های آن می‌باشد، این امر موجب تبدیل سکونتگاه‌های روستایی به فضاهای سکونتی کم‌توان و در نهایت انسداد توسعه روستایی گردیده است. رفع این معضل در گرو کاهش اتکاء اقتصاد روستا و به تبع آن خانوارهای روستایی به بخش کشاورزی و ایجاد فرصت­های شغلی و منابع درآمدی متنوع غیرزراعی است. در الگوی توسعه پایدار، یکی از گزینه‌های مورد تاکید رعایت اصل تنوع در فعالیت‌های اقتصادی است. بانک جهانی نیز در قالب الگوی فوق، بر اهمیت فعالیت­های اقتصاد غیرزراعی و چندبخشی تأکید کرده است. از آنجا که نگرانی از کیفیت زندگی به عنوان یک اصل اساسی، پیوسته مورد نظر برنامه‌ریزان و مدیران امر توسعه است، سؤال اصلی تحقیق بدین صورت مطرح می‌گردد: تنوع فعالیت­های اقتصادی (زراعی و غیرزراعی) تا چه حد بر کیفیت زندگی روستاییان در دهستان گلمکان مؤثر بوده  است؟
2. مبانی نظری تحقیق
موضوع کیفیت زندگی از آغاز دهه 1990 به بعد، در ادبیات نظری و توسعه، اهمیت فوق‌العاده‌ای یافته است و مبنای تمایز و دسته‌بندی‌های نوین کشورها در سال‌های اخیر شده است این اصطلاح دربرگیرنده مهمترین عواملی است که شرایط زندگی در جامعه و رفاه شخصی افراد را تعیین می‌کنند. کیفیت زندگی مفهوم گسترده‌ای است که دارای معانی گوناگونی برای افراد و گروه‌های مختلف می باشد. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی دیگر به عنوان سنجه‌ی برای میزان جذابیت و برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایت‌مندی و ... تفسیر کرده اند. با این وجود، هنوز تعریف قابل قبول جهانی برای این مفهوم صورت نگرفته است. زیرا بسیاری از محققان بر این باورند که کیفیت زندگی مفهومی چندوجهی، نسبی، متأثر از زمان، مکان، ارزشهای فردی و اجتماعی است. به نظر می رسد تنوع مشاغل با کاهش ریسک خانوار در بحران‌های مختلف من جمله نوسانات بازار، خشکسالی و امثالهم و به مدد تعدد منابع درآمدی آسیب‌پذیری را کاهش داده و موجب بهبود کیفیت زندگی روستائیان میشود. بررسی های انجام شده نشان می دهد دو نوع تنوع در اقتصاد نواحی روستایی قابل حصول است: 1- تنوع در فعالیت‌های کشاورزی(زراعی): که تنوع در الگوی کشت محصولات، فعالیت‌های دامداری، نظام های پرورش آبزیان، پرورش زنبور عسل، کشت های گلخانه‌ای و امثالهم می پردازد و 2- تنوع در فعالیت‌های غیرکشاورزی(غیرزراعی): که در نتیجه تنوع در فعالیت‌های غیرزراعی (صنعت و خدمات) حاصل می‌گردد. پیاده‌سازی این رهیافت می‌تواند منجر به ایجاد امنیت در شبکه اجتماعی روستا، معیشت خانوار و سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی گردد.
3. روش تحقیق
روش انجام تحقیق با توجه به ماهیت کار، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری منطبق بر سکونتگاه‌های روستایی دهستان گلمکان و واحد تحلیل روستا است. تجزیه و تحلیل داده ها به کمک رگرسیون گام به گام انجام گردید. در این مطالعه «کیفیت زندگی» متغیر وابسته است که در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و محیطی-کالبدی به کمک 48 شاخص کمی گردید. متغیر مستقل تنوع معیشتی است که در دو بخش «کشاورزی» و «غیرکشاورزی» مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری مورد بررسی 15 روستای بالای 20 خانوار دهستان گلمکان در شهرستان چناران است. به کمک فرمول کوکران 236 خانوار به عنوان نمونه در این روستاها به صورت تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. روایی سازه کیفیت زندگی به وسیله «تحلیل عاملی تأییدی» مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه کیفیت زندگی با 48 شاخص دارای میزان درصد واریانس تبیین شده برابر با 65.72 درصد است، مفهوم کیفیت زندگی از اعتبار سازه ای برخوردار می‌باشد. همچنین مقدار آلفای کرونباخ  0.83 به دست آمد. که نشان می‌دهد ابزار تحقیق از قابلیت اعتماد و یا پایایی لازم برخوردارمی باشد.
4. یافته‌های تحقیق
به منظور بررسی میزان اثرگذاری متغیر مستقل بر وابسته از رگرسیون گام به گام (Stepwise) استفاده شد. در این مطالعه دو متغیر تنوع فعالیت­های اقتصادی کشاورزی و غیرکشاورزی وارد مدل شد و تنها متغیر تنوع در فعالیت‌های اقتصادی غیرکشاورزی در مدل باقی ماند و تنوع در فعالیت‌های اقتصادی بخش کشاورزی از مدل خارج شد. نتایج رگرسیون نشان می‌دهد که تنوع فعالیت های اقتصادی غیرکشاورزی تأثیر معنی داری در تغییرات متغیر وابسته (کیفیت زندگی روستاییان) داشته است و تغییری به اندازه ی یک واحد انحراف معیار در فعالیت های غیرکشاورزی موجب 0.6 انحراف معیار تغییر در کیفیت زندگی می شود. معادله رگرسیون با ضریب بتای استاندارد به شکل زیر می‌باشد:
(تنوع فعالیت های غیرکشاورزی) (0.6) + (5.795) = (کیفیت زندگی در نواحی روستایی)
در واقع  بین تنوع فعالیت­های اقتصادی غیرکشاورزی و کیفیت زندگی رابطه­ خطی و مستقیم وجود دارد. بدیهی­است توسعه فعالیت­های غیرکشاورزی در مناطق روستایی می تواند موجب تسریع رشد اقتصادی و بهبود توزیع درآمد گردد. همچنین این مشاغل در بلندمدت، فرصت­های درآمدی خانوارهای روستایی را متنوع ساخته و آسیب پذیری درآمد آنها را در برابر نوسانات اقتصادی و محیطی کاهش می دهد.
5. بحث و نتیجه گیری
بهبود کیفیت زندگی روستائیان بدون توجه به توسعه اقتصاد روستا محقق نخواهد شد. نتایج تحقیق حاکی از این امر است که تنوع در فعالیت های اقتصادی غیرکشاورزی در کیفیت زندگی خانوارهای روستاهای مورد بررسی به میزان 0.6 انحراف معیار موثر بوده است.  اهمیت بخش غیرکشاورزی بدان جهت است که حتی اگر کشاورزی دچار رکود شود، اقتصاد روستایی غیرزراعی ممکن است بعضی از خسارات را مرتفع سازد. بررسی ها نشان می دهد در برخی کشورها  فعالیت­های غیرکشاورزی بالغ بر 50 درصد از اشتغال روستایی و هم چنین سهم مشابهی از درآمد خانوارهای روستایی را به خود اختصاص داده است. با توجه به نتایج تحقیق پیشنهاد می شود نسبت به گسترش فرصت های شغلی جدید در بخش صنعت و خدمات اقدام گردد.

Keywords

کلید واژه ها: تنوع کشاورزی; تنوع غیرکشاورزی; کیفیت زندگی; دهستان گلمکان

References

1. Alawizadeh, S. A. (2010). The role of variation of economic activities in rural sustainable development (Case study: Semirom County) (Unpublished doctoral dissertation). Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. [In Persian].

2. Anabestani, A. A., Tayebniya, S. H., Shayan, H., & Rezvani, M. R. (1393/2014). Analysis of barriers to diversification of economic activities in the border villages of Marivan City. Quarterly Journal of Space Economy & Rural Development, 3(10), 87-111. [In Persian].

3. Anbari, M. (1389/2010). Analysis of life quality evolutions in Iran: From 1986 to 2006. Journal of Community Development (Rural and Urban Communities), 2(1), 150-181. [In Persian].

4. Ashley, C., & Maxwell, S. (2001). Rethinking rural development. Development Policy Review, 19(4), 395-425.

5. Asmah, E. E. (2011). Rural livelihood diversification and agricultural household welfare in Ghana. Journal of Development and Agricultural Economics, 3(7), 325-334.

6. Azadi, Y., Taghdisi, A., Jamshidi, A., & Jamini, D. (2013). Assessment of quality of life in rural areas of Ilam Province: A case study of Karezan Dehestan. Journal of Research and Rural Planning, 2(3), 49-71. [In Persian].

7. Azkia, M., & Imani, A. (1387/2008). Sustainable rural development. Tehran: Information Publication. [In Persian].

8. Babatunde, R. O., & Qaim, M. (2009). Patterns of income diversification in rural Nigeria: Determinants and impacts. Quarterly Journal of International Agriculture, 48(4), 305-320.

9. Barati, A. A., Sadeghi, J. M. M., & Khatoonabadi, A. (2004). Study of the Factor Involved in Non-farming Labor Supply in Rural Areas in Ghoochan Township. Journal of Science and Technology of Agriculture and Natural Resources, 8(2), 15-24. [In Persian].

10. Berjan, S. (2014). Rural governance and livelihoods systems diversification in the Western Balkans: Comparative case studies of Bosnia and Herzegovina, Montenegro and Serbia (Unpublished doctoral dissertation). Alma University of Bologna.

11. Davis, J. (2006). Rural non-farm livelihoods in transition economies: Emerging issues and policies. Electronic Journal of Agricultural and Development Economics, 3(2), 180-224.

12. Ellis, F. (2005). Small farms, livelihood diversification, and rural-urban transitions: strategic issues in Sub-Saharan Africa. The future of small farms, Proceedings of a Research Workshop, Imperial College London. pp. 135-149.

13. Farbod, A., Olaadi, B., & Abbasi, N. (1393/2014). Questionnaire analysis using SPSS 22 software. Tehran, Iran: Abed Publication. [In Persian]

14. Ghasemi, M., & Javan, J. (1393/2014). Clarification of the relationship between diversification of economic activities and sustainable rural development (Case study: Mashhad Township). Journal of Rural Researches, 5(2), 237-262. [In Persian].

15. Ghiyasvand, A. (1392/2013). Application of statistics and SPSS software in data analysis. Tehran: Tisa Publication. [In Persian]

16. Gibson, J., & Olivia, S. (2010). The effect of infrastructure access and quality on non-farm enterprises in rural Indonesia. World Development, 38(5), 717-726.

17. Habib Pour, K., & Safari, R. (1391/2012). Comprehensive SPSS guide to survey research. Tehran, Iran: Loya Publication. [In Persian]

18. Harirchi, A. M., Mirzaie, Kh., Jahromivamakani, A. (1388/2009). The quality of life of the citizens of the new city of Pardis 2009. Journal of Social Research, (2)4, 89-110. [In Persian].

19. Heidari Mokarrar, H. (2010). The role of diversification of economic activities and agricultural production as a desirable approach for sustainable development of semi-desert rural areas (Case study: Zahak County) (Unpublished doctoral dissertation). Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. [In Persian].

20. Hoang, T. X., Pham, C. S., & Ulubaşoğlu, M. A. (2014). Non-farm activity, household expenditure, and poverty reduction in rural Vietnam: 2002–2008. World Development, 64, 554-568.

21. Imai, K. S., Gaiha, R., & Thapa, G. (2015(. Does non-farm sector employment reduce rural poverty and vulnerability? Evidence from Vietnam and India. Journal of Asian Economics, 36, 47-61.

22. Israr, M., Khan, H., Jan, D., & Ahmad, N. (2014). Livelihood diversification: A strategy for rural income enhancement. Journal of Finance and Economics, 2(5), 194-198.

23. Javan, J., Alavizadeh, A. M., & Kermani, M. (1390/2011). The role of diversification of economic activities in rural sustainable development (Case study: Semirom County). Journal of Iranian Geographical Association , 9(29), 17-43. [In Persian].

24. Karimi, K., Karami Dehkordi, E., & Badsar, M. (1395/2016). Farmers’ perspective regarding the impact of rengeland management projects on the diversification of rural farmers’ livelihood strategies in the Mahneshan County. Journal of Rural Researches, 6(4), 807-829. [In Persian].

25. Karimzadeh, H., Welaei, M., & Manafi Azar, R. (1395/2016). The role of variation in activities in the sustainability of the rural economy (Case study: Median Marhamatabad Dehestan, Miandoab County). Geographical Planning of Space Quarterly Journal, 6(20), 129-144. [In Persian].

26. Khadem Al-Hosseini, A., Mansourian, H., & Sattari, M. (1389/2010). Measurement of mental quality of life in urban areas (Case study: Noorabad City, Lorestan Province). Journal of Geography and Environmental Studies, (1) 3, 45-60. [In Persian].

27. Khatoon, D., & Roy, B. C. (2012). Rural livelihood diversification in West Bengal: Determinants and cConstraints. Agricultural Economics Research Review, 25(1), 115-124.

28. Kohne Poushi, S. H. (1391/2012). Analysis of facilities and barriers to the differentiation of economic activities in borderlands (Case study: Marivan County) (Unpublished doctoral dissertation). Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. [In Persian].

29. Lanjouw, P. (2007). Rural non-farm economy sustainable rural and urban development, The Wold bank. Retrieved from http://web.worldbank.org/archive/website01066/WEB/0__CO-23.HTM

30. Luo, X., & Zhu, N. (2006). Nonfarm activity and rural income inequality: A case study of two provinces in China. The World Bank.

31. Mohammadi Yeganeh, B., & Velaei, M. (1393/2014). Diversification into rural economies to achieve sustainable development (Case study: North Marhamat Abad Village of Miandoab County). Quarterly Journal of Space Economy & Rural Development, 3 (2), 54-70. [In Persian].

32. Naseri, A., Baskha, M., Hasanzadeh, M., & Masaeli, A. (1388/2009). Effects of government expenditure on non-farm employment and poverty in the Iranian rural sector. The Economic Research, 9 (4), 41-64. [In Persian].

33. Noghani, M., Asgharpour Masoleh, A., Safa, S., & Kermani, M. (1387/2008). Quality of citizens' life and its relationship with social capital in Mashhad. Journal of Social Sciences (biannual), 5(1), 111-140. DOI: 10.22067/jss.v0i0.8733. [In Persian].

34. Nourbakhsh Razmi, Z. (1393/2014). Analysis of the role of entrepreneurship in non-agricultural activities in improving the quality of life of rural households (Studied region: Shandiz Villages) (Unpublished master’s thesis). Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran. [In Persian].

35. Pasban, F. (1386/2007). Investigating the factors affecting non-farmer employment in Khorasan Province. Agricultural Economics, 1(2), 1-18. [In Persian].

36. Pourtaheri, M., Eftekhari, A. R., & Fatahi, A. (1390/2011). Assessment quality of life (QLA) in rural areas (Case study: Northern Khâve Village, Lorestan Province). Human Geography Research Quarterly, 43(76), 13-33. [In Persian].

37. Qhalibaf, M., Rostaee, M., Ramezanzadeh Lesbui, M., & Taheri, M. (1390/2011). Evaluation of urban quality of life (Case study: Yaftabad Neighbourhood). Journal of Geography, 9(31), 33-53. [In Persian].

38. Schifer, M. B. (2002). The material life of human beings: artifacts, behavior and communication. Routledge.

39. Schneider, S., & Niederle, P. A. )2010.( Resistance strategies and diversification of rural livelihoods: The construction of autonomy among Brazilian family farmers. The Journal of Peasant Studies, 37(2), 379-405.

40. Shtaltovna, A. (2007). Role of governance in the diversification of rural economy analysis of two Ukrainian cases (Unpublished M. Sc. thesis). Ghent University, Belgium.

41. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study. Landscape and urban planning, 65(1-2), 5-18.

42. World Bank. (2005). Rural development strategy a new approach World Bank. Translatrd by Institute for Planning and Agricultural Economics Research, Tehran, Iran. [In Persian].

43. Yasuri, M., & Javan, F. (1394/2015). Analysis of diversity rural economics restrictions Analysis of Restrictions diversity rural economics, (Case study: Ashkour Oliya Village). Quarterly Journal of Space Economy & Rural Development, 4 (13), 19-34. [In Persian].