تحلیل فرآیند تولید محصول زعفران در نواحی روستایی با رویکرد جنسیتی (مطالعة موردی: شهرستان‌های تربت جام و باخرز)

Journal of Research and Rural Planning

Article 6, Volume 8, Issue 1 - Serial Number 24, January 0, Pages 95-110   

DOI: 10.22067/jrrp.v8i1.70976

Authors

فرحناز اکبراقلی^* ; مرضیه نوری

دانشگاه پیام نور

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
بی عدالتی جنسیتی در طراحی و اجرای برنامه های توسعه ی نواحی روستایی باعث شد تا توجه به بحث مهم تحلیل جنسیتی جلب شود. در این راستا پژوهش حاضر ارزیابی وضعیت نظام های زعفران کاری شهرستان های تربت جام و باخرز را به لحاظ تحلیل جنسیتی و نقش زنان روستایی در تولید این محصول و منافع حاصل از آن، مورد بررسی قرار داده است. واژه جنسیت یک مفهوم اجتماعی است که شامل رفتارها، نقش‌های اجتماعی و اندیشه‌های اجتماعی است که فرهنگ حاکم بر هر جامعه به عهده دو جنس زن و مرد می‌گذارد.  در این پژوهش، تحلیل جنسیتی شامل تحلیل کلیه ی فعالیت ها و نقش های زنان و مردان در فرآبند تولید (کاشت، داشت و برداشت ) زعفران و نیز تحلیل وضعیت زنان و مردان از نظر منافع مرتبط با این فعالیت است.
2. مبانی نظری تحقیق
هوم جنسیت، پنج دهه پیش به محتوای توسعه راه یافت و به دنبال آن رویکردهای متفاوت برای دستیابی به توازن جنسیتی در جهان مطرح گردید. تحلیل جنسیتی نوعی روش شناسی است که تصویر جامعی از سهم و نقش زنان و مردان را در جامعه مورد نظر به نمایش می گذارد. در این اطلاعات مبتنی بر تفکیک جنسیت افراد به عنوان واحد تحلیل گردآوری می شوند. فرض اصلی رهیافت تحلیل جنسیتی این است که لزوما" همه ی اعضای خانواده به صورت برابری در کلیه منابع به دست آمده توسط کل خانواده سهیم نیستند. تحلیل جنسیتی به سوال هایی مانند چه کسی چه کار می‌کند؛ چه کسی مالک چیست؛ چه کسی تصمیم می گیرد، چه کسی از نتیجه تصمیم ها بهره مند می شود، و چه کسی بازنده است پاسخ می گوید. تحلیل جنسیتی به شیوه تقسیم قدرت، مسئولیت و حق می پردازد.
3. روش تحقیق
جامعه آماری این پژوهش روستاهای شهرستان های تربت جام و باخرز می باشند. این شهرستان ها در جنوب شرقی استان خراسان رضوی واقع شده اند و از مناطق مهم کشت زعفران در این استان هستند. برای انجام این تحقیق به طور هم زمان از روش تحقیق کمّی و کیفی بهره گرفته شد تا بتوانیم واقعیت های بیشتری را کشف نماییم. بدین منظور، برای کسب اطلاعات اولیه از روش تحقیق توصیفی و کتابخانه ای استفاده گردید، هم چنین پرسشنامه ای برای خانوارهای زعفران کار تهیه و حدود 252 پرسشنامه از زعفران کاران در جامعه نمونه تکمیل گردید. تا به کمک آن سهم گروه های مختلف جنسی و سنی در مراحل مختلف تولید و فروش زعفران مشخص شود. داده ها با آزمون های T-TEST، MANOVA و دانکن با نرم افزار SPSS مورد آنالیز قرار گرفت. جهت تعیین سهم و نقش زنان و مردان از متغیرهای مشارکت فیزیکی اعضای خانواده بهره بردار و کارگران و متغیر میزان بهره‌مندی از منافع حاصله از تولید، استفاده شد.
4. یافته‌های تحقیق
یکی از اهداف این پژوهش تعیین میزان مشارکت فیزیکی زنان و مردان در فرآیند تولید زعفران (شامل کاشت، داشت، برداشت، فرآوری و بازاریابی) می‌باشد. یافته ها نشان می‌دهد میانگین مشارکت زنان در امور کاشت امتیاز 16/0 از 1 را به خود اختصاص داده در حالی که این رقم برای مردان 84/0 است. در مرحله داشت سهم زنان در جمع آوری علف های هرز 2/32 درصد می باشد. میانگین مشارکت زنان در امور داشت امتیاز 12/0 از 1 را به خود اختصاص داده در حالی که این رقم برای مردان 88/0 است. میانگین مشارکت زنان در امور برداشت امتیاز 55/0 از 1 می باشد که این رقم برای مردان 45/0 است. میانگین مشارکت زنان در امور فرآوری 49/0 از 1 و در بازاریابی 15/0 می باشد که این رقم برای مردان به ترتیب 51/0 و 85/0 بوده است. به‌طور متوسط میزان مشارکت زنان موجود در نمونه در فرایند تولید زعفران 28/0 از سقف یک امتیاز است که بیشترین میزان مشارکت برحسب معیار فوق در مرحله برداشت با 55/0 و فرآوری با 49/0 مشاهده شده است. در مرحله داشت و بازاریابی مشاهده شده که زنان به ترتیب با 12/0 و 15/0 درصد کمترین مشارکت را دارا بوده اند. در وجین کردن و هرس گیاهان، زنان از نیروهای اصلی به حساب می آیند و بالاخره در مرحله برداشت، تقریبا می توان گفت نقش زنان در چیدن گل زعفران تعیین کننده است. هدف دیگر پژوهش، بررسی وضعیت دسترسی دو جنس به منافع مرتبط با زعفران است. بر اساس یافته ها ی پژوهش مشاهده می گردد به ‌طور متوسط مرد خانواده 16/74 درصد درآمد حاصل از تولید و فروش زعفران را به خود اختصاص می‌دهد.
5. بحث و نتیجه گیری
بین میزان مشارکت مردان (مرد خانواده، پسران خانواده و کارگران مرد) و زنان (همسر، دختران خانواده و کارگران زن) تفاوت معنی‌داری وجود دارد. میزان مشارکت مردان (24/0) به طور معنی‌داری از میزان مشارکت زنان در تولید زعفران (094/0) بیشتر بوده است. بین میزان بهره‌مندی مردان) و زنان تفاوت معنی‌داری وجود دارد. یافته های استنباطی نشان گر وجود اختلاف معنادار بین مشارکت و درآمد حاصل از زعفران در بین دو جنس است. علاوه بر این میزان دسترسی مردان به منابع خارج بسیار بیش تر از زنان روستایی می باشد. نتیجه تحلیل جنسیتی محصول زعفران این دو شهرستان نیز نشان داد که هرم قدرت تصمیم گیری از سرپرست خانواده یعنی مردان و پسران شروع و به زن و دختران خانواده ختم می شود، یعنی مردان بیش ترین حق تصمیم گیری را دارند. بعد از آنان، پسران خانواده و در پایان زنان (مادر ) و دختران خانواده قرار دارند. در جامعه مورد پژوهش مشاهده گردید که هنوز زنان روستایی با اندک معلومات کسب شده از خانواده و محیط محدود و بسته ی زندگی خود، به کشاورزی با شیوه ی سنتی اشتغال دارند، در حالی که با حجم کشاورزی در شهرستان های تربت جام و باخرز حکم می کند که خود از آموزش های حرفه ای اولیه و تکمیلی برخوردار باشند.

Keywords

فمینیسم; تحلیل جنسیتی; زعفران; زنان روستایی; شهرستان های تربت جام و باخرز

References

1. Alirezanejad, S., & Banihashem, F. (1391/2012). Gender and development: A view of demographic changes in rural areas of the country. Scientific Journal of Iran Social Development Studies, 4(2), 81-93. [In Persian].

2. Alizadeh, M. (1389/2010). The role of women's employment in development. Scientific Journal of Women and Culture, 2(5), 49-59. [In Persian].

3. Anthopoulou, T. (2010). Rural women in local agro-food production: between entrepreneurial initiatives and family strategies. A case study in Greece. Journal of Rural Studies, 26(4), 394-403.

4. Azahari, D. H. (1387/2008). Indonesian rural women: The role in agricultural development. Analisis Kebijakan Pertanian, 6(1), 1-10. [In Persian].

5. Azizi, P., & Azar Kamand, R. (1389/2010). The investigation of education effect on employment with emphasis on Iran. Geographical Quarterly Journal of Education, 8(2), 135-156. [In Persian].

6. Barghi, H., Yousef Ghanbari, Y., Hajjarian, A., & Mohammadi, M. (1390/2011). Surveying spatial distribution of necessary activities of women's employment in economic sectors of the country. Social and Psychological Studies of Women, 9(3), 167-193. [In Persian].

7. Bouzarjomehari, Kh., Shayan, H., & Sadeghi, F. (1389/2010). Explanation of the participation of rural women in agricultural activities (Case study: Rural districts of East and North Banajou of Bonab, East Azerbaijan Province). Quarterly Journal of Geographical Studies of Arid Area, 1(1), 69-86. [In Persian].

8. Clark, J. (2009). Entrepreneurship and diversification on English farms: Identifying business enterprise characteristics and change processes. Entrepreneurship and Regional Development, 21(2), 213-236.

9. Dadvar khani, F. (1375/1996). The position and role of women's employment in the rural development process (Case study: Gilan Province) (Unpublished doctoral dissertation). Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. [In Persian].

10. Dadvar khani, F. (1385/2006). Rural development and women's employment challenges. Geographical Research, 55(4), 171-188. [In Persian].

11. Ghadiri Masoum, M., Baghiani, M., Ghanian, M., & Ghadiri Masoum, M. (1391/2012). Comparative study of barriers to women participation in Samaleh and Saleyeh Villages of Khouzestan Province in development plans. Geographic Perspectives in Human Studies, 7(20), 1-20. [In Persian].

12. Ghanbari, Y., Hajjarian, A., Ansari, R., & Kiani, F. (1391/2012). Identifying the factors and obstacles of the participation of rural women in agricultural activities. Journal of Rural Research and Planning, 2(3), 71-88. [In Persian].

13. Khani, F. (1385/2006). Gender and development. Tehran: Publications of the Institute for Cultural and Social Studies. [In Persian].

14. Khani, F. (1386/2007). An introduction to gender geography paradigm. Tehran: SAMT Publication. [In Persian].

15. Little, J., & Penelli, R. (2003). Gender research in rural geography. Gender, Place, and Culture: A Journal of Feminist Geography, 10(3), 281-289.

16. Lahsayi Zadeh, A. (1375/1996). The women role in the Iran rural economy. Journal of Social and Human Sciences, 11(1-2), 43-66. [In Persian].

17. Lahsayi Zadeh, A., Jahangiri, J., & Nouri, Kh. (1382/2003). Investigating the economic participation of rural women (case study). Journal of Iran Sociology, 6(3), 124-145. [In Persian].

18. Markantoni, M., & Van Hoven, B. (2012). Bringing 'invisible' side activities to light. A case study of rural female entrepreneurs in the Veenkolonien, the Netherlands. Journal of Rural Studies, 28(4), 507-516.

19. Mirlatifi, M., Bandani, M., & Shahraki, S. (1392/2013). Investigating the role of hidden women's work in the level of welfare of rural households (Case study: Rural women in Hamoun County). Quarterly Journal of Spatial Planning, 3(3), 49-68. [In Persian].

20. Paseban, F. (1385/2006). Economic and social factors affecting the employment of rural women in Iran (1968-2004). Agricultural Economics and Development, 14, (53), 153-178. [In Persian].

21. Pourrajab Miandoab, P., Mohammadi, M., & Tajik H. (1390/2011). Personality and motivational features of self-employed women in Kandovan Village. Quarterly Journal of Village and Development, 14 (4), 147-164. [In Persian].

22. Resolution adopted by the Human Rights Council. (2010). Elimination of discrimination against women. A/HRC/RES/15/23, 8 October.

23. Roshannia, D., Khademi, R., Kordi, L., & Solhi FAM ASL, J. (2015). A survey on role of rural women in development and their obstacles and limitations. Monthly Journal of Work and Society, 190(12), 82-98

24. Sojasi Qeidari. H., & Ismaili, M. (2014, October). Prioritizing the factors affecting the employment of rural women (Case study: Golmakan Village, Chenaran County). Paper presented at the National Women's Conference and Constant Rural Development, Mashhad. [In Persian].

25. Selfa, T., Lario, A., & Burnham, M. (2015). Promoting ethanol in rural Kansas: Local framings and cultural politics. Journal of Rural Studies, 39(2), 63-73.

26. Shadi Talab, J. (1374/1995). Iranian farmer women in development plans, economics and development. Journal of Women's Special Edition in Agriculture, 3(1), 29-48. [In Persian].

27. Tegegne, M. (2012). An assessment on the role of women in agriculture in Southern Nation Nationality People’s Region: The case of Halaba Special Woreda, Ethiopia (Unpublished master's thesis). Indira Gandhi National Open University, New Dehli, India.

28. Varzgar, Sh. (1381/2002). Gender analysis and its practical experience in Iran. Quarterly Journal of Women's Research, 3(1), 87-109. [In Persian].

29. Women's Research Center of Alzahra University. (1381/2002). Women and development, a series of reports of the challenges and perspectives conference on Iran's development. Tehran: The Higher Institute of Management and Planning training and research, Management and Planning Organization. [In Persian].

30. Women's Research Center of Tehran University. (1381/2002). Women and development, a series of reports of the challenges and perspectives conference on Iran's development. Tehran: The Higher Institute of Management and Planning training and research, Management and Planning Organization. [In Persian].