بررسی تطبیقی کیفیت زندگی روستائیان مهاجر به روستاهای پیراشهری (مطالعۀ موردی: دهستان تبادکان شهرستان مشهد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 28، شهریور 1396، صفحه 123-149   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i1.45665

نویسندگان

مریم قاسمی^{* 1}؛ نشاط امیدوار²؛ الهام عاشوری¹؛ زهرا نسیمی¹

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اهداف: اﻣﺮوزه ﺑﻬﺒـﻮد ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‌ها و سیاست‌ها و ﻣﻘﺼﺪ ﻣﺸﺘﺮک ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺳـﻄﻮح ﻣﺤﻠّﻲ، ﻣﻠّﻲ و ﺑﻴﻦ‌اﻟﻤﻠﻠﻲ است. مطالعۀ حاضر با هدف بررسی تطبیقی کیفیت زندگی روستائیان مهاجر به نواحی پیراشهری کلان‌شهر مشهد نسبت به قبل از مهاجرت، یعنی کیفیت زندگی آنها در مبدأ مهاجرت، تدوین گردیده است.
روش: روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تطبیقی است. جهت پیگیری کیفیت زندگی مهاجران روستایی در طول زمان، از طرح تحقیق «شبه پانل» استفاده گردید. در این مطالعه، کیفیت زندگی به کمک 17 مؤلّفه و 56 متغیّر در دو بُعد عینی و ذهنی در طیف لیکرت بررسی شد. آلفای کرونباخ 79/0 حاکی از پایایی مطلوب ابزار تحقیق است.
یافته‌ها/ نتایج: براساس نتایج آزمون تی‌جفت نمونه‌ای، در بُعد اقتصادی میانگین کیفیت زندگی از 03/2 به 41/2، در بُعد اجتماعی از 64/2 به 79/2 و در بُعد کالبدی از 02/2 به 58/2 در بعد از مهاجرت، به‌طور معناداری افزایش داشته است. اگرچه میانگین کیفیت زندگی روستائیان در قبل و بعد از مهاجرت به روستاهای پیراشهری پایین-تر از میانۀ نظری است، امّا نتایج حاکی از آن است که بهبودی نسبی در کیفیت زندگی ساکنان روستاهای پیراشهری نسبت به گذشته ایجاد گردیده است، به‌طوری‌که میانگین کیفیت زندگی از 35/2 به 65/2 افزایش یافته است.
نتیجه‌گیری: روستاهای پیراشهری علی‌رغم اختلاف زیاد با مقولۀ توسعۀ پایدار روستایی به‏جهت مجاورت با کلان‌شهر مشهد، دارای امتیازات خاصّی نسبت به سایر روستاهای شهرستان هستند. بدیهی است ریشۀ اصلی مهاجرت‌های روستاشهری در وضعیت نابسامانِ اقتصادی و معیشتی روستاهای کشور نهفته است.

کلیدواژه‌ها

شهرستان مشهد؛ دهستان تبادکان؛ روستاهای پیراشهری؛ مهاجرت؛ کیفیت زندگی

مراجع

1. احمدوند، م.؛ هدایتی، س.؛ و عبداللّهی، خ. (1391). بررسی تأثیر رفاه و سرمایه بر کیفیت زندگی در مناطق روستایی شهرستان بویراحمد. مجلّۀ پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 1(2)، 89ـ112.

2. احمدیان، م. ع. (1385). حاشیه‌نشینی. مجّلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. 25(3)، 826ـ836.

3. امیدی، ا. (1387). کیفیت زندگی در برنامه‌های توسعۀ ایران (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد برنامه‏ریزی و رفاه اجتماعی)، دانشکدۀ علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.

4. بریمانی، ف.؛ جعفری، م.؛ و بلوچی، ع. (1392). سنجش و تحلیل کیفیت زندگی در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان مهبان، شهرستان نیک‌شهر). چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، 8 (23)، 41ـ54.

5. بریمانی، ف.؛ راستی، ه. (1393). ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﻣﻴﺰان دﻗّﺖ روش‌ﻫﺎی AHP ﻓﺎزی و AHP ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺮای رتبۀ ﺷﺎﺧﺺ‌ﺑﻨﺪی زﻧﺪﮔﻲ‌ﻫﺎی ﻣﺆﺛّﺮ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ (ﻣﻄﺎلعۀ ﻣﻮردی: دﻫﺴﺘﺎن ﻣﻬﺒﺎن ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﻜ‌‌ﺸﻬﺮ). فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، 12 (34)، 1ـ14.

6. پورطاهری، م.؛ رکن‌الدّین افتخاری، ع.؛ و فتّاحی، ا. (1390). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی‏(مطالعۀ موردی: دهستان خاوه‌شمالی استان لرستان). مجلّۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی(پژوهش‏های جغرافیایی)، 43(76)، 13ـ31.

7. جمعه‌پور، م.؛ عیدی تراکمه، ه. (1392). پژوهش کیفی دربارۀ کیفیت زندگی مهاجران فصلی نیروی کار جوان روستایی از شهرستان کلیبر به تهران. توسعۀ محلّی (روستایی ـ شهری)، 5 (1)، 111ـ132.

8. حاتمی‌نژاد، ح.؛ منوچهری میاندوآب، ا.؛ فرجی ملائی، ا.؛ و فرهادی، ص. (1390). تحلیل کیفیت زندگی روستاهای ادغام‌شده در شهر(مطالعۀ موردی: شهر میاندوآب). فصلنامۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 9(16)، 219ـ243.

9. خراسانی، م. ا؛ رجایی، س. ع. (1393). نگرشی بر پویش جمعیتی در روستاهای پیراشهری. مجموعه مقالات اوّلین همایش توسعۀ پایدار روستایی در افق 1404، شاهین‌شهر اصفهان، 1ـ9.

10. خواجه شاهکوهی، ع.؛ جویباری، م.؛ و صمدی، ر. (1391). بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی در نوسازی بافت‏های فرسودۀ شهری (مطالعۀ موردی: شهر جویبار). مجلّۀ جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه‌ای، 8(3)، 15 ـ 26.

11. خواجه شاهکوهی، ع.؛ مینایی، ف. (1392). بررسی تطبیقی کیفیت زندگی در شهرهای گردشگری و غیرگردشگری (مطالعۀ موردی: شاندیز و چناران). مجلّۀ برنامه‌ریزی و توسعۀ گردشگری، 3(10)، 49ـ64.

12. دواس، د. (1376). روش پیمایشی در تحقیق اجتماعی. ترجمۀ مریم رفعت‌جاه و رخساره کاظم. ویراست عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.

13. رضوانی، م. ر.؛ منصوریان، ح. (1387). سنجش کیفیت زندگی:‌ بررسی مفاهیم، شاخص‌ها، مدل‌ها و ارائۀ مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی. روستا و توسعه، 11(3)، 1ـ26.

14. رضوانی، م. ر.؛ منصوریان، ح.؛ و شکیبا، ع. (1387). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی. فصلنامۀ علمی پژوهشی و رفاه اجتماعی، 30 و 31(8)، 35ـ60.

15. رکن‌الدّین افتخاری، ع.؛ فتّاحی، ا.؛ و پورطاهری، م. (1389). ارزیابی کیفیت زندگی در نواحی روستایی(مطالعۀ موردی: دهستان خاوۀ شمالی، استان لرستان). فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 2(43)، 13ـ33.

16. عیسی‌لو، ع. ا؛ بیات، م.؛ و بهرامی، ع. (1393). انگارۀ زیست‌پذیری؛ رهیافتی نوین جهت ارتقای کیفیت زندگی در جوامع روستایی(مطالعۀ موردی: شهرستان قم، بخش کهک). مجلّۀ مسکن و محیط روستا، 33 (146)، 107ـ120.

17. غفّاری، غ.؛ امیدی، ر. (1387). کیفیت زندگی در برنامه‌های عمرانی و توسعۀ ایران. نشریۀ رفاه اجتماعی، 30و31(8)، 9ـ33.

18. غفّاری، غ.؛ امیدی، ر. (1388). کیفیت زندگی شاخص توسعۀ اجتماعی. چاپ اوّل. انتشارات کتاب شمس.

19. قنبری، ی.؛ رحیمی، ح.؛ و احمدیان، م. (1392). سنجش و ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق روستایی(مطالعه موردی: دهستان میانده، شهرستان فسا). مجلّۀ پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 2(3)، 73ـ95.

20. کوچکی‌نژاد، ف.؛ رمضان‌زاده لسبوئی، م.؛ معصوم‌پور سماکوش، ج.؛ و فتّاحی، ا. (1390)، بررسی و سنجش کیفیت زندگی در نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان کرمانشاه. چشم‌انداز جغرافیایی، 6(14)، 120ـ138.

21. مرکز آمار ایران. (1390). سالنامۀ آماری استان خراسان رضوی.

22. مرکز آمار ایران، شناسنامۀ آبادی‌های استان خراسان رضوی، سال‌های 1345 تا 1390.

23. Adell, G. (1999). Theories and models of the peri-urban interface: A changing conceptual landscape (Research project). London, UK: University College London (UCL).

24. Bartram, D. (2015). Migration and quality of life in the global context. In: Glatzer W., Camfield L., Møller V., Rojas M. (Eds). Global Handbook of Quality of Life. (pp. 491-503). International Handbooks of Quality-of-Life. Springer, Dordrecht.

25. Chen, Q., Acey, C., & Lara, J. J. (2015). Sustainable futures for Linden village: A model for increasing social capital and the quality of life in an urban neighborhood. Sustainable Cities and Society, 14, 359-373.

26. Epley, D. R., & Menon, M. (2008). A method of assembling cross-sectional indicators into a community quality of life. Social Indicators Research, 88(2), 281-296.

27. Liang, Y., & Guo, M. (2015). Utilization of health services and health-related quality of life research of rural-to-urban migrants in China: A cross-sectional analysis. Social Indicators Research, 120(1), 277-295.

28. Mayres, D. (1987). Community-relevant measurement of quality of life: A focus on local trends. Urban Affairs Quarterly, 23(1), 110-130.

29. Ng, I. F., Lee, S. Y., Wong, W. K., & Chou, K. L. (2015). Effects of perceived discrimination on the quality of life among new mainland Chinese immigrants to Hong Kong: A longitudinal study. Social Indicators Research, 120(3), 817-834.

30. Ruiz, L. Z. (2015). Qualitative studies of young people's quality of life in urban and rural areas. In G. Tonon (ed.), Qualitative Studies in Quality of Life: Methodology and Practice (pp. 149-178). New York: Springer

31. Van Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., & De Hollander, A. (2003). Urban environmental quality and human well-being: Towards a conceptual framework and demarcation of concepts, a literature study. Landscape and Urban Planning, 65(1), 5-18.

32. Webster, D. (2002). On the edge: Shaping the future of peri-urban East Asia. Stanford, California: Asia/Pacific Research Center.

33. Wilkinson, R. G., & Pickett, K. (2009). The spirit level: Why more equal societies almost always do better (Vol. 6). London: Allen Lane.

34. Zanabria Ruiz L. (2015) Qualitative Studies of Young People’s Quality of Life in Urban and Rural Areas. In: Tonon G. (Eds) Qualitative Studies in Quality of Life. Social Indicators Research Series, vol 55. Springer, Cham.