ارزیابی توانمندی های زمین برای توسعه گردشگری کویری با کاربرد روش ارزیابی چندمعیاره، GIS و مدل های برنامه‌ریزی (مطالعه موردی: مناطق شرقی استان اصفهان)

Journal of Research and Rural Planning

Article 5, Volume 8, Issue 2 - Serial Number 25, January 0, Pages 77-96   

DOI: 10.22067/jrrp.v8i2.72807

Authors

اصغر نوروزی^{* 1}; نصرت مرادی²

¹دانشگاه پیام نور

²اصفهان

Abstract

هدف: امروزه گردشگری با آثار مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی و اجتماعی به بزرگترین صنعت جهان تبدیل‌شده است. باتوجه به شرایط متنوع اقلیمی و محدودیت منابع آبی برای کشاورزی در ایران، در میان اشکال مختلف گردشگری، گردشگری کویر با رویکردی چندجانبه می تواند خلأهای ناشی از محدویت های محیطی در مناطق مختلف را رفع نموده و نقش بسیار مهمی در توسعه مناطق مختلف نظیر مناطق شرقی استان اصفهان با برخورداری از پتانسیل عظیم گردشگری کویری ایفا نماید. در این راستا، در پژوهش حاضر تلاش می شود توانمندی‌های زمین به‌منظور توسعه گردشگری کویر در شهرستان‌های مناطق شرقی استان اصفهان شناسایی و ارزیابی شود. روش: برای انجام این پژوهش از روش ارزیابی چندمعیاره (MCE) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده است. با توجه به تنوع پارامترهای مورداستفاده، قبل از تهیه نقشة نهایی توانمندی زمین، پارامترهای منتخب در گروه‌های مختلف  دسته‌بندی شد تا وضعیت توانمندی محدوده در هریک از این گروه‌بندی‌ها شناسایی شود. در مرحله بعدی، نقشه‌های تهیه‌شده در هرکدام از این گروه‌ها در اختیار کارشناسان مربوطه قرار گرفت تا جهت تهیه نقشه نهاییِ توانمندی زمین، با توجه به وضعیت موجود، بر اساس روش مقایسه زوجی (AHP) پارامترهای انتخابی وزن دهی شوند و با به‌کارگیری روش ترکیب خطی وزنی (WLC) نتیجه این مقایسه در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی اجرا گردد. یافته ها: نتیجه ارزیابی چندمعیاره نشان داد که محدوده مطالعه تقریباً در تمامی گروه‌های ارزیابی از توانمندی‌هایی بسیار بالایی برخوردار است و محدودیت‌های انسانی و طبیعی خاصی در این زمینه مشاهده نمی‌شود. نتیجه نقشه نهایی توانمندی زمین نیز نشان داد که 21044 کیلومترمربع از کل مساحت محدوده (نزدیک به 30 درصد) در کلاس تناسب «بسیار مناسب» و «مناسب» واقع شده است که حاکی از پتانسیل‌ و ظرفیت‌ بسیار بالا و یا وجود حداقل محدودیت طبیعی و انسانی این منطقه برای توسعه گردشگری کویر است. راهکارهای عملی: به‌کارگیری پتانسیل‌های عظیم منطقه شرقی استان اصفهان و برخورداری از شرایط لازم برای توسعه گردشگری کویری با توجه به شرایط خاص طبیعی و انسانی این منطقه - که نابرابری‌های اجتماعی – اقتصادی با مناطق توسعه یافته استان اصفهان، منابع محدود آبی برای توسعه فعالیت‌هایی همچون کشاورزی، پایین و حساس بودن ظرفیت منطقه به لحاظ اکولوژیکی برای برخی از فعالیت‌ها، از مصادیق آن به شمار می‌روند - می‌تواند از بهترین گزینه‌های موجود، باصرفه، ارزان‌قیمت و اثرگذار در مدت زمان کوتاه برای نجات و رهایی از مشکلات موجود به ویژه برای جوامع آسیب‌پذیر روستایی براساس اصول توسعه پایدار در این مناطق باشد.

Keywords

توانمندی زمین، گردشگری کویری; ارزیابی چندمعیاره; ترکیب خطی وزنی; سیستم اطلاعات جغرافیایی; مناطق شرقی اصفهان

References

1. Akbari Qouchani, H., Fatahi Moghaddam, M., Aghajani, H., & Fatahi Moghaddam, M.R. (1396/2017). Site suitability analysis for ecotourism using fuzzy multi criteria evaluation in GIS environment: A case study of Mashhad County. Journal of Geographical Space, 57, 87-104. [In Persian].

2. Behniyafar, A., & Mansouri Daneshvar, M.R. (1389/2010). Zoning with multi-factor evaluation approach and using the AHP model for tourism development in GIS environment: A case study of Golmakan Basin. Land Preparation, 9, 1-18. [In Persian].

3. Bunruamkaew, K., & Murayam, Y. (2011). Site suitability evaluation for ecotourism using GIS & AHP: A case study of Surat Thani province, Thailand. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 21, 269-278. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.07.024

4. Chen, K. Blong, R., & Jacobson, C. (2001). MCE-RISK: Integrating multicriteria evaluation and GIS for risk decision-making in natural hazards. Environmental Modelling & Software, 16(4), 387-397. https://doi.org/10.1016/S1364-8152(01)00006-8

5. Dashti, S., Monavari, S. M., Hosseini, S. M., Riazi, B., & Momeni, M. (2013). Application of GIS, AHP, Fuzzy and WLC in island ecotourism development (Case study of Qeshm Island, Iran). Life Science Journal, 10(1), 1274-1282.

6. Fennell, D. (2008). Ecotourism. London and New York: Routledge.

7. Hashemi M., & Ramesht, M. H. (1393/2014). Desert tourism potentials in Yazd Province using Fermi Analysis. Geospatial Exploration of Desert Areas, 2(3), 187-204. [In Persian].

8. Higham, J. (2007). Critical issues in ecotourism: Understanding a complex tourism phenomenon. Oxford: Butterworth-Heinemann.

9. Jomepour, M., & Nemayandeh, A. (1391/2012). Assessing Ecotourism Potential and Capacity of Desert District of Maranjab, Kashan. Journal of Research and Rural Planning Vol.1, No.1, 45-71. [In Persian].

10. Kardavani, P. (1995). Desert as a platform for public participation, Department of Public Participation.Tehran: Ministry of Jihad-e-Agriculture. [In Persian].

11. Lafortezza, R., Chen, J. Sanesi, G., & Crow, T. R. (Eds.). (2008). Patterns and processes in forest landscapes. Berlin: Springer.

12. Maghsoudi, M., Faraji Sabokbar, H., Parvaz, H., & Hasan, B. M (1394/2015). Optimal site selection for ecotourism development in Kavir National Park using GIS and Genetic Algorithms. Human Geography Research, 47(2), 367-390. DOI: 10.22059/jhgr.2015.52188. [In Persian].

13. Malczewski, J. & Rinner, C. (2005). Exploring multicriteria decision strategies in GIS with linguistic quantifiers: A case study of residential quality evaluation. Journal of Geographical Systems, 7(2), 249-268. Doi: 10.1007/s10109-005-0159-2.

14. Malczewski, J. (2004). GIS-based land-use suitability analysis: a critical overview. Progress in planning, 62(1), 3-65.

15. Malczewski, J. (2006). Ordered weighted averaging with fuzzy quantifiers: GIS-based multicriteria evaluation for land-use suitability analysis. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 8(4), 270-277.

16. Malczewski, J. (2013). Multicriteria decision analysis in geographic information science. Translated by Akbar Parhizkar. Tehran: SAMT Publications [In Persian].

17. Malczewski, J., & Rinner, C. (2016). Multicriteria decision analysis in geographic information science. Berlin, Springer.

18. Mansouri Daneshvar, M. R., Mohseni, N., & Rezaei, M. (1391/2012). Evaluation of tourism development potentials based on functional zoning and multivariate method (Case study: Mashhad-Kalat road). Journal of Remote Sensing and Geographic Information System in Natural Resources, Vol.3, No.2, 41-57. [In Persian].

19. Ranjbar Foredoee, A., Mousavi, S. H., & Sharifian Arani, S. M. (1396/2017). Evaluation of land suitability in Maranjab area to locate tourism village. Journal of Tourism and Development, 6(11), 169-189. [In Persian].

20. Rezvani, A. (1374/1995). Geography and tourism industry. Tehran: Payame Noor Publications. [In Persian].

21. Rezvani, A. (1392/2003). The role of ecotourism in environmental protection. Journal of Environmental Studies, 31, 115-122. [In Persian].

22. Salman Mahini, A., Mathematics, B. Na'imi, B., Babaee Kafaki, S., & Javadi Larijani, A. (1388/2009). Evaluation of ecotourism capacity in Behshahr County based on multi-criteria evaluation method using GIS. Journal of Environmental Science and Technology, Vol.11, No.1, 187-198. [In Persian].

23. Sante-Riveira, I., Crecente-Maseda, R., & Miranda-Barros, D. (2008). GIS-based planning support system for rural land-use allocation. Computers and Electronics in Agriculture, 63(2), 257-273. Doi:10.1016/j.compag.2008.03.007.

24. Shakeri Zadeh, A., & Mahdavi, F. (1394/2015). Ecological potential of Rudan County for ecotourism using multi-criteria decision making method. Natural Geographic Researches, Vol.47, No.2 (92), 317-332. DOI: 10.22059/jphgr.2015.54466. [In Persian].

25. Shariaat Panah, M.V, & Estelaji, A. (1387/2008). Tourist attractions in Kavir Basin. Land Geography, 18, 99-112. [In Persian].

26. Sharifi, M., & Bostani, A. (1394/2015). Ecotourism zoning using fuzzy model: A case study of Shiraz County. Geospatial Space, 5(16), 1-17. [In Persian].

27. Statistical Center of Iran (1395/2016). Population and Housing Census of Isfahan Province. [In Persian].

28. Zadeh, L. A. (1965). Fuzzy sets. Information and Control, 8(3), 338-353.