تحلیل عناصر کارامدی علم فقه (مطالعه موردی، شروط امر به معروف و نهی از منکر)

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 50، شماره 3 - شماره پیاپی 114، آذر 1397، صفحه 53-70   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i3.63225

نویسنده

عبدالحسین رضائی راد^*

دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

در این مقاله انتقاداتی که از نظر کارآمدی به برخی از آثار فقهی و به طور ویژه به مبحث امر به معروف شده است با مطالعه موردی شروط وجوب امر به معروف و نهی از منکر از قبیل شرط علم به معروف و منکر و توانمندی و مطاع بودن و اشتراط عدم ضرر و احتمال تأثیر و بررسی اشکالات وارد شده بر آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد و نتایج نامطلوبی که از این گونه نگاه‌های غیر کاربردی به فقه و دین به بار آمده، مانند صدور احکام غیر قابل اجرا و یا متناقض با یکدیگر که در نتیجه به تعطیلی فرائضی چون امر به معروف و نهی از و منکر انجامیده است ریشه یابی می‌گردد و راهکارهای لازم برای افزایش جنبه‌های کاربردی و کارآمد کردن این گونه مباحث فقهی ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها

معروف؛ منکر؛ کارامدی فقه؛ شرطیت ایمنی از ضرر؛ شرطیت تأثیر

مراجع

ابن اخوه، محمد بن احمد، معالم القربة فی احکام الحسبة، تحقیق، دکتر محمود شعبان هیئة المصریة العامة للکتاب، 1409 ق.

 

ابن بابویه، محمدبن علی، الهدایة، قم، مؤسسة الهادی، 1418 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، جواهر الفقه، تحقیق ابراهیم بهادری، اشراف جعفر سبحانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1411 ق.

 

ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، اعداد ابراهیم شمس الدین، بیروت لبنان، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، 1419 ق/ 1998 م.

 

ابویعلی، محمد بن حسین، الاحکام السلطانیة، تحقیق: محمد حامد فقهی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403 ق.

 

اسلامی، حسن، «رویکردهای آینده حرکت اجتهاد»، مجموعه مقالات تاملی در نظام آموزشی حوزه، تهران، نشر تابان، 1361.

 

الاشقر، عمر سلیمان، تاریخ الفقه الاسلامی، الکویت، مکتبة الفلاح للنشر و التوزیع، دارالنفائس للنشر والتوزیع، بی‌تا.

 

انصاری، مرتضی بن محمد تقی، فرائد الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

 

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم_ ایران، نشر الهادی، 1419 ق/1371.

 

تونی، عبدالله بن محمد، الوافیة فی اصول الفقه، تحقیق: السید محمد حسین الکشمیری، قم، مجمع الفکر الاسلامی الطبعة الأولی، 1412 ق.

 

جزائرى، عبداللّه‌بن نور الدین، التحفة السینة فی شرح نخبة المحسنیة، مخطوط نویسنده (ماتن) فیض کاشانی، نویسنده شرح (شارح) الجزایری، نسخه خطی میکرو فیلم کتابخانه آستانه قدس به خط عبد الله نور الدین نعمة الله سال تحریر 1170، شماره عمومی در کتابخانه 2269.

 

حائری، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، نشر اسماعیلیان، 1377.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تصحیح و تعلیق عبدالرحیم الربانی الشیرازی، بیروت لبنان، داراحیاء التراث العربی، 1403 ق.

 

حکیم، محمد تقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم ایران، المجمع العلمی لاهل البیت، 1418 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، تهران، مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، سازمان انتشار و آموزش انقلاب اسلامی، 1361.

 

خنجی اصفهانی، فضل الله بن روزبهان، سلوک الملوک، بی‌جا، انتشارات خوارزمی، 1362.

 

خوئی، ابوالقاسم، توضیح المسائل، قم، چاپ مهر، 1412 ق.

 

رضا، محمدرشید، تفسیر المنار، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.

 

سیستانی، علی، رساله توضیح المسائل، مشهد، انتشارات هاتف، بی‌تا.

 

شریعتی، علی، مجموعه آثار ، شیعه، تهران، نشر الهام، دفتر تدوین و تنظیم آثار معلم شهید دکتر علی شریعتی، 1378.

 

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.

 

شهرستانی، علی، وضوء النبی، قم ایران، نشر ستاره، 1415 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم، انتشارات صادق، چاپ سنگی، 1412 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جامعة النجف الدیینیة، نجف، بی‌تا.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، تحقیق و نشر مؤسسة المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی، 1413 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ هفتم، 1367.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی 1410 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء، بی‌جا، مکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة ، بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، مختلف الشیعه، قم، مکتبة الامام امیر المومنین، 1403 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، منتهی المطلب، طبعة حجریة، بی‌جا.بی‌تا.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، نهایة الاحکام، تحقیق السید مهدی االرجائی، قم، مؤسسة اسماعیلیان للطباعة والنشر و التوزیع، 1410 ق.

 

الغزالی، محمدبن محمد، احیاء علوم الدین، مصر، مطبعة العثمانیة المصریه، 1352 ق.

 

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایح، بیروت، 1389 ق.

 

ماوردی، علی بن محمد و قاضی ابویعلی، محمد بن حسین الفراء، الاحکام السلطانیة و الولایات الدینیة، مکتب الاعلام الاسلامی، 1406 ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، لبنان، مؤسسة الوفا، 1403 ق.

 

محقق حلی، حعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، نجف، 1389 ق.

 

محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی چاپ اول، 1404 ق.

 

مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، قم، انتشارات صدرا، 1366.

 

مطهری، مرتضی ، ده گفتار، قم صدرا، بی‌تا.

 

نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، قم، ایران، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419 ق.

 

نوری همدانی، حسین، کتاب الامر بالمعروف النهی عن المنکر، لاهور مرتضی حسین صدر الافضل، 1354 ق.

 

وحید خراسانی، حسین، رساله توضیح المسائل، قم، نشر وفائی، 1376.