اجماع در برزخ ردّ و تأیید محقّق اردبیلی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 117، شهریور 1398، صفحه 65-86   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i2.60776

نویسندگان

عادل شریفی^{* 1}؛ حسین صابری²؛ حسین ناصری مقدم²

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اجماع یکی از چالشی‌ترین ادلّه فقهی نزد علمای شیعه است و هریک از فقهای بزرگ، موضع خاصّی در قبال آن در پیش گرفته است. از جمله فقیهان نامداری که به فراوانی استفاده از اجماع در استنادات فقهی خویش معروف شده، محقّق اردبیلی (م993ق) است. با مطالعه فقه ایشان آشکار می‌گردد که در حوزه استنادات فقهی، فقط اجماع مدرکی را دارای حجیت دانسته است. البته استدلال‌هایی نیز وجود دارد که نشانگر تفاوت میان استنادات فقهی و مبانی نظری ایشان در خصوص اجماع است؛ بدین نحو که در استنادات فقهی، همه اجماعات منقول مدرکی را حجت دانسته اما در مبنای نظری، تحصیل اجماع را تنها در زمان حضور و زمان‌های نزدیک به آن ممکن دانسته است.

کلیدواژه‌ها

محقّق اردبیلی؛ اجماع؛ اجماع منقول؛ اجماع مدرکی

مراجع

ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، تحقیق مجتبی عراقی، 4 جلد، قم، انتشارات دار سید الشهداء للنشر، 1405 ق.

 

ابن شهیدثانی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذالمجتهدین، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی، چاپ نهم، بی‌تا.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح احمد فارس صاحب الجوانب، 15 جلد، بیروت، انتشارات دارالفکر، 1414 ق.

 

ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، انتشارات کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین، چاپ اول، 1403 ق.

 

امامی، مسعود، «اجماع مدرکی»، فقه اهل بیت، شماره 60، زمستان 1388.

 

انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، 2 جلد، قم، انتشارات موسسة النشر الاسلامی، چاپ پنجم، 1416 ق.

 

آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، توضیح الرشاد فی تاریخ الاجتهاد، قم، انتشارات چاپخانه خیام، چاپ اول، 1401 ق.

 

حائری، عبدالرحیم، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، قم، انتشارات دار احیاء العلوم الاسلامیه، چاپ اول، 1404 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق موسسه آل البیت علیهم السلام، 30 جلد، قم، انتشارات موسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

 

حکیم، محمدتقی، الاصول العامه للفقه المقارن، قم، انتشارات ذوی القربی، چاپ اول، 1428 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، 2 جلد، قم، انتشارات مکتبه الداوری، چاپ پنجم، 1417 ق.

 

روحانی، محمد، منتقی الاصول، چاپ اول، 7 جلد، قم، انتشارات دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1413 ق.

 

ساعدی، جعفر، «اجماع در اندیشه شیعی»، فقه اهل بیت، شماره 42، تابستان 1384.

 

سبحانی تبریزی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، 4 جلد، قم، انتشارات موسسه امام صادق (ع). چاپ اول، 1414 ق.

 

شاکری، بلال، «بازخوانی حجیت اجماع مدرکی»، فقه و اصول، شماره 106، پاییز 1395.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، تحقیق رضا مختاری و حسین شفیعی، 2 جلد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1421 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان، 2 جلد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1402 ق.

 

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، 6 جلد، تهران، انتشارات کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.

 

طوسی، محمدبن حسن، العدة فی اصول الفقه، 2 جلد، قم، انتشارات محمدتقی علاقبندیان، چاپ اول، 1417 ق.

 

طوسی، محمدبن حسن ، تهذیب الأحکام، تحقیق حسن الموسوی خرسان، 10 جلد، تهران، انتشارات دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عابدینی، احمد، «جایگاه اجماع در روش فقهی محقق اردبیلی»، فقه؛ کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره 9، پاییز 1375.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تهذیب الوصول الی علم الأصول، لندن، انتشارات موسسة الإمام علی علیه السلام، چاپ اول، 1380.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، تحقیق بخش فقه در جامعه پژوهش‌های اسلامی، 15 جلد، مشهد، انتشارات مجمع البحوث الاسلامیه، چاپ اول، 1412 ق.

 

علم الهدی، علی بن حسین، الذریعة الی اصول الشریعة، 2 جلد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 1376.

 

فاضل تونی، عبدالله بن محمد، الوافیة فی اصول الفقه، قم، انتشارات مجمع الفکر الاسلامی، چاپ دهم، 1415 ق.

 

کاظمی، اسدالله بن اسماعیل، کشف القناع عن وجوه حجیة الاجماع، تهران، انتشارات احمد شیرازی، چاپ اول، بی‌تا.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، تحقیق محمد علی حیدری و دیگران، 2 جلد، قم، انتشارات موسسه سیدالشهداء علیه السلام، چاپ اول، 1407 ق.

 

مغنیه، محمدجواد، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، قم، انتشارات موسسه دارالکتاب الاسلامی، چاپ اول، 1430 ق.

 

مفید، محمد بن محمد، اوائل المقالات، تحقیق ابراهیم انصاری، بی‌جا، انتشارات الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، چاپ اول، 1413 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبده البیان فی احکام القرآن، تحقیق محمد باقر بهبودی، تهران، انتشارات المکتبه الجعفریه لاحیاء الاثار الجعفریه، چاپ اول، بی‌تا.

 

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد ، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، تحقیق آقا مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی و آقاحسین یزدی اصفهانی، 14 جلد، قم، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمه فی الاصول، 4 جلد، قم، انتشارات احیاء الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1430 ق.

 

نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، 4 جلد، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1376.