تبیین مدیریت راهبردی بحران با رویکرد تاب‌آوری شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر اهواز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 11، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 30، تیر 1398، صفحه 183-209   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.80239

نویسندگان

سعید امانپور¹؛ حسن حسینی امینی²؛ حسین عبادی^{* 1}

¹دانشگاه شهید چمران اهواز

²پژوهشکده و دانشکده پدافند غیر عامل

چکیده

ایمنی شهرها به‌ویژه بافت فرسوده و تاریخی در برابر مخاطرات و میزان تاب‌آوری آن‌ها یکی از اهداف برنامه‌ریزی شهری بوده و در این راستا اولین گام، اطلاع از میزان تاب‌آوری شهرها در برابر مخاطرات است. ازاین‌رو در این پژوهش با استفاده از مدل SWOT به بررسی و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید پیش روی مدیریت بحران در بافت فرسوده هسته مرکزی شهر اهواز پرداخته شده و راهبردهایی جهت مدیریت بهینه و سریع بحران در محدوده مذکور ارائه گردیده است. این پژوهش ازلحاظ هدف از نوع کاربردی و از حیث روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. رویکرد حاکم بر این پژوهش از نوع اسنادی و میدانی (پرسشنامه) است. جامعه آماری پژوهش شامل کارشناسان شهرسازی و معماری معاونت شهرسازی شهرداری و شهرداری منطقه یک اهواز می­شوند که تعداد 36 نفر را شامل می­شوند؛ و به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل تحلیل راهبردی SWOT استفاده شده است. بر اساس نتایج پژوهش، وضعیت مدیریت بحران و میزان تاب‌آوری در هسته مرکزی شهر اهواز در موقعیت تهاجمی- رقابتی قرار دارد و بایستی از توانمندی‌ها و پتانسیل‌های موجود در هسته مرکزی شهر اهواز و فرصت‌های پیش رو به نحو احسن استفاده کرد تا بتوانیم در امر مدیریت بحران موفق باشیم؛ بنابراین، توجه به مسئله تاب‌آوری در راستای مدیریت بحران هسته مرکزی شهر اهواز به‌واسطه وجود آثار و ابنیه ارزشمند تاریخی و فرهنگی و همچنین ویژگی‌های کالبدی این محدوده به‌عنوان مسائل مهم مطرح می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

مدیریت بحران؛ تاب‌آوری؛ بافت فرسوده؛ مدل SWOT؛ شهر اهواز

مراجع

احدنژادروشتی، محسن؛ قرخلو، مهدی؛ زیاری، کرامت اله؛ 1389. مدل سازی آسیب پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر زنجان. مجله جغرافیا و توسعه. 8(19). 198-171.

امیدعلی، اسماعیل؛ تقوایی، مسعود؛ بیدرام، رسول؛ 1393. بهسازی بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. 29(3) (پیاپی 114). 178-165.

آهنچی، محمد؛ 1376. مدیریت سوانح (سوابق، مفاهیم، اصول و تئوری‌ها). انتشارات مرکز آموزش و تحقیقات جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران.

جهانشاهی، محمدحسین؛ 1382. بافت‌های فرسوده و مشکل‌ساز شهری. فصلنامه جستارهای شهرسازی. 4. 25-17.

داداش پور، هاشم؛ عادلی، زینب؛ 1394. سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران. 4(2). 84-73.

رضایی، محمدرضا؛ 1392. ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی (مطالعه موردی: زلزله محله‌های شهر تهران). دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران. 2(1). 38-27.

رضایی، محمدرضا؛ حسینی، سیدمصطفی؛ حکیمی، هادی؛ 1391. برنامه‌ریزی راهبردی مدیریت بحران در بافت تاریخی شهر یزد با استفاده از مدل SWOT. دو فصلنامه علمی و پژوهشی مدیریت بحران. 1(1). 44-35.

رضایی، محمدرضا؛ رفیعیان، مجتبی؛ حسینی، سیدمصطفی؛ 1394. سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران). مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 47(4). 623-609.

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاوش؛ 1390. تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM). فصلنامه برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی). 15(4) (پیاپی 72). 41-19.

شکیب، حمزه؛ مقدسی موسوی، علی؛ 1385. مدیریت بحران در پایتخت. دومین سمینار ساخت و ساز در پایتخت. دانشگاه تهران.

شهرداری اهواز؛ 1396. گزیده اطلاعات مناطق، نواحی و محلات شهر اهواز. معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری اهواز.

فرجی، امین؛ قرخلو، مهدی؛ 1389. زلزله و مدیریت بحران شهری (مطالعه موردی: شهر بابل). فصلنامه جغرافیا. 8(2)5. 164-143.

فلاحی، علیرضا؛ جلالی، تارا؛ 1392. بازسازی تاب‌آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله 1382 بم. نشریه هنرهای زیبا. 18(3). 16-5.

محمدپور، صابر؛ زالی، نادر؛ پوراحمد، احمد؛ 1395. تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری در بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (مطالعه موردی: محله سیروس تهران). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 48(1). 52-33.

یزدی‌ها، الهه؛ داود پور، زهره؛ 1395. بررسی میزان تاب‌آوری ساختار کالبدی شهر با تأکید بر پدافند غیرعامل با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی AHP (نمونه موردی: مناطق 1و 2 شهر قزوین). کنفرانس بین‌المللی مهندسی معماری و شهرسازی. تهران.

Adger, W. N., 2000. Social and ecological resilience: Are they related. Progress in Human Geography. Vol. 24. No.3. 347-364.

Bruneau, M., Stephanie E., Chang, Ronald T., Eguchi, George C. Lee., 2003. A framework to quantitatively assess and enhance the seismic resilience of communities. Earthquake Spectra. Vol. 19. No. 4. 733-752.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E. and Webb, J., 2008. “A place based model for understanding community resilience to natural disasters”, Global Environmental Change, No. 18 (4), pp. 598-606.

Davis, I., Izadkhah, Y., 2006. Building resilient urban communities. Article from OHI, Vol. 31. No. 1. 11-21.

Ferreira, T, M. Vicentem, R. Mendes da Silva, J. A. Costa, A., 2013. Seismic vulnerability assessment of historical urban centres: case study of the old city centre in Seixal, Portugal. Bulletin of Earthquake Engineering. Vol. 11. No. 5. 1753–1773.

Godschalk, D. R., 2003. Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities. Natural Hazard Review. No. 4. 136-143.

Kimhi, S., Shamai, M., 2004. Community resilience and the impact of stress: Adult response to Israel’s withdrawal from Lebanon. Journal of Community Psychology. Vol. 32. No. 4. 439–451.

Klein, R. J. N., Thomalla, F., 2003. Resilience to Natural Hazards: How Useful is this Concept. Environmental Hazards. Vol. 5. No. 1–2. 35–45.

Mayunga, J.S., 2007, “Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A capital-based approach”, A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability and resilience building, pp. 22 – 28, Munich, ermany.

Mileti, D. S., 1999. Disasters by design: a reassessment of natural hazards in the United States. Joseph Henry Press, Washington, DC, 1-376.

Moe, T. L., Pathranarakul, P., 2006. An integrated approach to natural disaster management: Public project management and its critical success factors. Disaster Prevention and Management: An International Journal. Vol. 15. No. 3. 396 – 413.

Paton, D., Johnston, D., 2006. Disaster resilience: An integrated approach. Springfield, Charles C Thomas Publisher.

Pelling, M., 2003. The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience. London, Earthscan.

Pendall, R., Foster, K.A., Cowell, M., 2009. Resilience and regions: Building understanding of the metaphor. Cambridge Journal of Regions Economy and Society. Vol. 3. No. 1. 71-84.

Rashed, T., 2003. Measuring the Environmen-tal Context of Urban Vulnerability to Earthquake Hazards: An Integrative Remote Sensing and GIS Approach. UC Santa Barbara and San Diego State University.

Sapirstein, G., 2006. Social resilience: The forgotten dimension of disaster risk reduction. Jàmba: Journal of Disaster Risk Studies. Vol. 1. No. 1. 54-63.

Twigg, J., 2007. Characteristics of a Disaster-Resilient Community: A Guidance Note. Version 1 (for Field Testing). Benfield UCL Hazard Research Centre.