تحلیل عوامل مؤثر در پایداری نظام های بهره برداری کشاورزی: خرددهقانی و سهامی زراعی (مطالعۀ موردی: شهرستان گلپایگان استان اصفهان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 33، اسفند 1398، صفحه 101-122   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i2.73248

نویسندگان

سید علی نکویی نائینی؛ یوسف قنبری^* ؛ حمید برقی

دانشگاه اصفهان

چکیده

اهداف: پایداری یعنی هیچ تحولی صورت نگیرد؛ بلکه نظام بهره ­برداری در قالب پدیده­ای جغرافیایی متناسب با شرایط مکانی، اقتصادی و اجتماعی متحول شود. پژوهش حاضر با هدف تحلیل پایداری نظام بهره ­برداری موجود در بخش کشاورزی استان اصفهان شهرستان گلپایگان، روستای نیوان­نار، شامل خرد دهقانی و شرکت سهامی زراعی انجام شد.
روش تحقیق: پژوهش حاضر ازجمله پژوهش­های ترکیبی است که  براساس هدف، جزو تحقیقات کاربردی، براساس نحوۀ گردآوری داد­ه ­ها، توصیفی و از دستۀ تحقیقات پیمایشی است  که به روش مقطعی انجام گرفته است. جامعۀ آماری شامل 635 بهره بردار عضو شرکت سهامی زراعی و 1025 واحد بهره­برداری خرد دهقانی است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد. برای تحلیل پایداری از شاخص ترکیبی و برای شناسایی عوامل مؤثر در پایداری شرکت سهامی زراعی از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانۀ گام‌به‌گام استفاده شد.
یافته ­ها/نتایج: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از نظر شاخص ترکیبی استانداردشده، نظام بهره­ برداری سهامی زراعی، پایدار و خرد دهقانی، ناپایدار است. از لحاظ بعد اقتصادی، شرکت سهامی زراعی نسبت به خرد دهقانی، پایدارتر و از حیث بعد اجتماعی، ناپایدارتر و از نظر بعد زیست‌محیطی شرکت سهامی زراعی نسبت به خرد دهقانی پایدارتر است.
نتیجه­ گیری: نتایج نشان می ­دهد که نظام بهره ­برداری خرد دهقانی از نظر  بعد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، به‌ویژه از لحاظ بعد اقتصادی از نظام بهره­ برداری دیگر یعنی سهامی زراعی ناپایدارتر است؛ بنابراین، با توجه به اینکه درصد عمده­ای از بهره­برداران جزو این نوع نظام بهره­ برداری هستند، برای تقویت بنیۀ اقتصادی بهره­ برداران، این نظام بهره برداری با هدف افزایش سطح پایداری می‌تواند در توسعۀ ناحیه‌ای موردتوجه واقع شود. 

کلیدواژه‌ها

کشاورزی پایدار؛ نظام بهره برداری؛ خرد دهقانی؛ تعاونی تولید روستایی؛ شرکت سهامی زراعی

مراجع

1. اشرفی، م.، هوشمند، م.، و کرامت‌زاده، ع. (1393). بررسی توسعة پایدار کشاورزی در مناطق روستایی با تأکید بر رهیافت اقتصادی (مطالعة موردی روستاهای شهرستان کاشمر)، فصلنامة راهبردهای توسعة روستایی، 1(2)، 51-68.

2. امینی فسخودی، ع.، و نوری، س. ه. ا. (1390). ارزیابی پایداری و تعیین الگوی کشت سیستم‌های زراعی با استفاده از الگوهای غیرخطی برنامه‌ریزی ریاضی. مجلة علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، 15(55)، 18-16 .

3. ایروانی، ه.، و دربان ‌آستانه، ع. ر. (1383). اندازه‌گیری، تحلیل و تبیین پایداری واحدهای بهره‌برداری (مطالعة موردی: گندم‌کاران استان تهران). مجلة علوم کشاورزی ایران، 35(1)، 39-52.

4. پورطاهری، م.، سجاسی ‌قیداری، ح.، و صادقلو، ط. (1390). سنجش و رتبه‌بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی با تأکید بر تکنیک رتبه‌بندی براساس تشابه به حل ایده‌آل فازی (مطالعة موردی: دهستان بخش حومة شهرستان خدابنده). فصلنامة پژوهش‌های روستایی، 1(1)، 1-32.

5. حجی‌پور، م.، و فال‌سلیمان، م. ( 1393). واکاوی عوامل اثرگذار بر دگرش نظام‌های بهره‌برداری زراعی (موردشناسی: روستاهای شرکت سهامی زراعی سهل‌آباد- نهبندان). فصلنامة جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 5(10) ، 39-54.

6. خواجه شاهکویی، ع. ر. (1389). مقایسة وضعیت پایداری نظام بهره‌برداری خانوادگی و تعاونی‌های تولید در شهرستان آق‌قلا (رسالة دکتری منتشرنشدة رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی). دانشگاه تهران، تهران، ایران.

7. رکن‌الدین افتخاری، ع. ر.، و آقایاری هیر، م. (1386). سطح‌بندی پایداری توسعة روستایی (مطالعة موردی بخش هیر). پژوهش‌های جغرافیایی، 61، 31-44.

8. زاهدی، ش. س. (1386). توسعة پایدار. تهران: انتشارات سمت.

9. ساداتی‌پور، س. ا. (1388). سنجش پایداری در نظام بهره‌برداری دهقانی و شناخت عوامل پیش‌برندة آن در شهرستان بهبهان (پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد منتشرنشدة توسعة روستایی). پردیس دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10. سرایی، ح. (1390). مقدمه‌ای بر نمونه‌گیری در تحقیق. تهران: انتشارات سمت.

11. شریفی، ا.، رضایی، ر. ا.، و برومند، ن. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر پایداری نظام کشت گلخانه‌ای در منطقة جیرفت و کهنوج. تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 44(2)، 297-308.

12. عبداللهی، م. (1377 ). نظام بهره‌برداری کشاورزی در ایران، وزارت کشاورزی. تهران: چاپخانه دفتر نشر فرهنگ اسلامی، معاونت امور نظام بهره‌برداری، دفتر طراحی نظام بهره-برداری.

13. عربیون، ا. ق.، کلانتری، خ.؛ اسدی، ع.، و شعبانعلی فمی، ح. (1388). سنجش پایداری نظام کشت گندم در استان فارس و تعیین عوامل مؤثر بر آن. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 5(2)، 17-28.

14. عمانی ا.، و چیذری، م. (1385). تعیین ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و زراعی گندمکاران شهرستان‌های اهواز، دزفول و بهبهان با توجه به پذیرش روش‌های کشاورزی پایدار کم‌نهاده (LISA ). علوم، فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 5(2) ، 119-107.

15. عوض‌زاده، س. ع.، و کرمی، آ. ا. (1394). تبیین پایداری نظام بهره‌برداری خرد دهقانی (مطالعة موردی بخش مرکزی شهرستان بویر احمد). فصلنامة راهبردهای توسعة روستایی، 2(1)، 27-41.

16. مطیعی لنگرودی، س. ح.، رضوانی، م. ح.، فرجی سبکبار، ح.، و خواجه شاهکویی، ع. (1389). تحلیل پایداری نظام‌های بهره‌برداری زراعی خانوادگی و تعاونی تولید روستایی (مطالعة موردی شهرستان آق‌قلا). تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 6(4) ، 342-322.

17. یاری‌حصاری، ا.، بدری، س. ع.، و فرجی سبکبار، ح. (1390). سنجش و ارزیابی حوزة روستایی کلان‌شهر تهران، نشریه پژوهش های روستایی،2(4)، 89-122.

18. Becker, B. (1997). Sustainability assessment: a review of values, concepts, and methodological approaches. Issues in Agriculture, 10. Retrieved from https:// cgspace. cgiar. org/handle/10947/5759

19. Binder, C. R., Feola, G., & Steinberger, J. K. (2010). Considering the normative, systemic and procedural dimensions in indicator-based sustainability assessments in agriculture. Environmental Impact Assessment Review, 30(2), 71 -81.

20. Castodeli, N., & Bechini, L. (2010). Integrated sustainability assessment of ceopping system with agro-ecological and economic indicators in northern Italy. European Journal of Agronomy, 32, 59-72.

21. Gafsi, M., Legagneux, B., Nguyen, G., & Robin, P. (2006). Towards sustainable farming systems: Effectiveness and deficiency of the French procedure of sustainable agriculture. Agricultural Systems, 90(1-3), 226-242.

22. Hansen, J. W. (1996). Is agricultural sustainability a useful concept?. Agricultural Systems, 50(2), 117-143.

23. Smith, C. S., & McDonald, G. T. (1998). Assessing the sustainability of agriculture at the planning stage. Journal of Environment Management, 52, 15-37.

24. Sydrovych, O., & Wossink, A. (2008). The meaning of agricultural sustainability: Evidence from a congoint choice survey. Agricultural System, 98, 10-20.

25. Van Calker, K., Berentsen, P., Giesen, G., & Huirne, R. (2005). Identifying and ranking attributes that determine sustainability in Dutch dairy farming Agricultural and Human. Values, 22, 53-63.

26. Von Wiren-Lehr, S. (2001). Sustainability in agriculture- an evaluation of principal goal-oriented concepts to close the gap between theory and practice. Agricuture, Ecosystems and Environment, 84(2), 115-129.

27. Zhen, L., & Routray, J. K. (2003). Operational indicators for measuring agricultural sustainability in developing countries. Environmental Management, 32 (1), 34 - 46.