بررسی و ارزیابی ژئوسایت های معدنی شهرستان طبس به‌عنوان یک ژئوپارک معدن‌محور در شرق ایران مرکزی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 8، دوره 17، شماره 2 - شماره پیاپی 33، اسفند 1398، صفحه 191-215   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v17i2.76465

نویسنده

وصال یحیی شیبانی^*

دانشگاه پیام نور مرکز طبس

چکیده

اهداف: در پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی پتانسیل ­های معدنی شهرستان طبس به‌عنوان یک ژئوپارک معدن‌محور پرداخته شده است و در آن دو دسته معدن فعال و متروکۀ قدیمی مطالعه شده‌‌اند.
روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و به‌منظور شناسایی و بررسی ژئوسایت­های معدنی سفرهای متعددی  طی چند سال در سطح این شهرستان انجام شده است. در کنار پتانسیل­ های معدنی سعی شده است دیگر جاذبه ­های پیرامون آن‌ها شناسایی شوند. همچنین، برای بررسی­های کمّی و ارزیابی ژئوسایت­های معدنی از شاخص ارزیابی فاسولاس و همکاران (2012) استفاده شده است.
یافته‌ها/نتایج: شهرستان طبس از نظر تنوع زمین ­شناختی، فرهنگی-تاریخی، طبیعی و معدنی بسیار غنی است و طیف گسترده­ای از مواد معدنی (بالغ بر 45 نوع) در آن وجود دارد. مهم­ترین معادن شناسایی‌شده که در زمینۀ توریسم معادن ارزیابی شده‌اند، شامل معادن فعال زغال‌سنگ پروده، زغال‌سنگ روباز مزینو، فلوریت کمرمهدی، خاک نسوز و بوکسیت منطقۀ کلمرد، سنگ­های ساختمانی، ماسۀ ریخته ­گری چیروک، معادن متروکۀ قدیمی سرب و روی ازبکوه و چاه سرب و مس گزو هستند.
نتیجه‌گیری: نتایج ارزیابی نشان می ­دهد که معادن در این منطقه از نظر امتیازهای شاخص علمی، زیبایی‌شناختی و چشم‌اندازها در وضعیت مطلوب و خوبی قرار دارند و از نظر شاخص­های حفاظتی و زیرساختی باید تقویت بیشتری شوند و نیز تمامی معادن مسیر دسترسی مناسبی دارند. با داشتن چنین توانمندی­هایی، ژئوپارک طبس می­ تواند در آیندۀ نزدیک به‌عنوان یکی از ژئوپارک­های ایران و جهان با پتانسیل­ های معدن‌محور و با داشتن جاذبه ­های متنوع فعالیت کند.

کلیدواژه‌ها

ژئوپارک طبس؛ ژئوتوریسم؛ معدن؛ گردشگری

مراجع

1. احمدی، ع.، تقیان، ع.، یمانی، م.، و موسوی، س. ح. (1395). ارزیابی منطقة اورامانات جهت توسعة ژئوتوریسم و با هدف پیشنهاد منطقه به‌ عنوان ژئوپارک ملی-جهانی. مجلة پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، (4)، 1-16.

2. اربابی سبزواری، آ. (1393). ارزیابی توانمندی‌ها و قابلیت‌‌های ژئوتوریسم در توسعة پایدار (مطالعة موردی: سراب دربند در شهرستان صحنه). فصلنامة جغرافیای طبیعی، (26)، 65-86.

3. اروجی، ح. (1391). مکان‌یابی ژئومورفوسایت‌های بهینة گردشگری با فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و ارزیابی آ‌‌ن‌ها از طریق مدل‌های ژئومورفوتوریستی (مطالعة موردی: شهرستان طبس) (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد رشتة جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم). دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4. امری کاظمی، ع. (1388). اطلس میراث زمین‌شناختی ایران (چاپ اول). تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

5. امری کاظمی، ع. (1391). اطلس میراث زمین‌شناختی ایران (چاپ دوم). تهران: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

6. امری کاظمی، ع.، بدری کللو، ن.، و جدیدی، ر. (1396). ژئوپارک‌های جهانی یونسکو و چشم‌انداز آن در ایران «اصول فلسفه، آیین‌نامة اجرایی و دستورالعمل ثبت» همراه با معرفی ژئوپارک جهانی قشم. تهران: انتشارات واژه‌پرداز اندیشه.

7. آقانباتی، س. ع. (1383). زمین شناسی ایران. تهران: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

8. پیروزی، م.، قادری، م.، رشیدنژاد عمران، ن.، و راستاد، ا. (1388). شواهد تازه‌ای از کانی‌زایی، درونزادی و شاره‌های درگیر در کانسار فلوریت چینه کران کمرمهدی-جنوب باختری طبس. مجلة بلورشناسی و کانی‌شناسی ایران، (1)، 83-94.

9. جدیدی، ر.، و امری کاظمی، ع. (1396). ژئوپارک‌های معدن‌محور چرخشی سبز در فعالیت‌های معدن‌کاری. ماهنامة خبری، تحلیلی، آموزشی و اطلاع‌رسانی علوم زمین و معدن، (138)، 8-9.

10. دانش‌دوست، ی. (1356). طبس شهری که بود (جلد بناهای تاریخی طبس). تهران: انتشارات سروش.

11. سالاری، م.، شهابی، ه.، و سالاری، س. (1395). مدیریت (شناسایی و ارزیابی) ژئومورفوسایت‌ها با استفاده از مدل‌های Entropy و Saw (مطالعة موردی: ژئومورفوسایت‌های شهرستان سردشت). مجلة پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، (4)، 166-180.

12. سبک‌خیز، ف.، حجازی، س. ح.، و مقدسین، م. (1391). تحلیل ژئوتوریستی غار خاصه تراش با استفاده از روش پرالانگ. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، (2)، 69-86.

13. صابری‌فر، ر.، و فتحی، ز. (1384). کتاب جغرافیای تاریخی و توریستی شهرستان طبس. تهران: انتشارات نور علم.

14. فرهت‌جاه، ب.، و امری کاظمی، ع. (1391). ژئوتوریسم (زمین‌گردشگری). تهران: انتشارات رهی.

15. محمدی عراق، آ.، نکوئی صدری، ب.، هاشمی، س.س.، و بیاتانی، ع. (1395). شناسایی و ارزیابی میراث زمین‌شناسی پیرامون جهانی تخت‌سلیمان به‌منظور تأسیس ژئوپارک پیشنهادی تخت‌سلیمان در آذربایجان غربی. فصلنامة علوم زمین، (99)، 123-132.

‌ها مقصودی، م.، علیزاده، م.، شریفی، ا.، و حسینی‌پور، س. (1393). ارزیابی کمی ژئومورفوسایت‌های منطقة تخت‌سلیمان با استفاده از روش فاسیلوس و همکاران با تأکید بر توسعة ژئوتوریسم. مجلة پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، (3)، 22-37.

17. مهدوی، ا.، کریم‌پور، م. ح.، حیدریان شهری، م. ر.، و ملک‌زاده شفارودی، آ. (1392). زمین شیمی و تفکیک توده‌های نفوذی، ارتباط آن با کانی‌سازی و تفسیر داده‌های IP/IS در منطقة اکتشافی گزو. مجلة زمین‌شناسی کاربردی پیشرفته، (8)، 47-60.

18. هاشمی، س. م. (1382). مطالعه و بررسی کانی‌زایی مس در منطقة گزو. مقالة ارائه‌شده در اولین همایش معدن و علوم وابسته، 1 خردادماه، دانشگاه آزاد اسلامی طبس.

19. یحیی شیبانی، و. (1396). چشم‌اندازهای ژوراسیک در میراث زمین‌شناختی طبس. نخستین کنگره بین المللی ژوراسیک و کشورهای همجوار، مشهد: سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور (مرکز شمال شرق)، (1)، 282-288.

20. یحیی شیبانی، و.، و زمانیان، ا. (1393). جاذبه‌های معدنی و ابنیه‌‌های مهندسی شهرستان طبس از دیدگاه ژئوتوریسم. مقالة ارائه‌شده در سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 3 تا 5 اسفندماه، تهران.

21. یمانی، م.، موغلی، م.، و جعفری، ف. (1392). بررسی تأثیر ژئوتوریسم با استفاده از مدل SWOT (مطالعة موردی: تخت‌سلیمان). فصلنامة جغرافیای طبیعی، (19)، 17-32.

22. Alexandrowicz, Z. (2006). Geopark - nature protection category aiding the promotion of geotourism (Polish perspectives). Geoturystyka, 2(5), 3-12.

23. Fassoulas, C., Mouriki, D., Dimitriou-Nikolakis, P., & Iliopoulos, G. (2012). Quantitative assessment of geotopes as an effective tool for geoheritage management. Geoheritage, 4(3), 177-193.

24. Gioncada, A., Pitzalis, E., Cioni, R., Fulignati, P., Lezzerini, M., Mundula, F., & Funedda, A. (2019). the volcanic and mining geoheritage of San Pietro Island (Sulcis, Sardinia, Italy): the potential for geosite valorization. Geoheritage, 11(4), 1567-1581.

25. Gordon, J. E. (2012). Rediscovering a sense of wonder: Geoheritage, geotourism and cultural landscape experiences. Geoheritage, 4(1-2), 65-77.

26. Hose, T. A. (2005). Landscapes of meaning: Geotourism and the sustainable exploitation of the European, In Unpublished presentation and workshop for the Institute of Geography. Lausanne: University of Lausanne.

27. Hose, T. A. (2008). Towards a history of geotourism: Definitions, antecedents and the future, Geological Society of London. Special Publications, 300(1), 37-60.

28. Hose, T. A. (2012). 3G’s for modern geotourism. Geoheritage, 4(1-2), 7-24.

29. Kocan, N., & Yucesoy, N. (2016). Kizilcahamam - Camlidere Geopark (Ankara / Turkey) with its geological heritage values and geotourism planning. Journal of the Geological Society of India,87(1), 112-118.

30. Maghsoudi, M., Moradi, A., Moradipour, F., & Nezammahalleh, M. A. (2018). Geotourism Development in World Heritage of the Lut Desert. Geoheritage, 11(2), 501-516.

31. Nazemi, M., & Maghzi Najafabadi, S. (2010). A view on the geotourism attractions of the Tabas area - east of Iran. Paper presented at The 1st International Applied Geological Congress. Islamic Azad University - Mashad Branch, Mashhad, Iran

32. Nezafati, N. (2006). Au-Sn-W-Cu-Mineralization in the Astaneh- Sarband Area, West Central Iran including a comparison of the ores with ancient bronze artifacts from Western Asia. PhD, Eberhard-Karls-Universita¨tTu¨bingen, 116 p.

33. Reynard, E. (2008). Scientific Research and Tourist Promotion of Geomorphological Heritage. GeografiaFisica e DinamicaQuaternaria, 31(2), 225 -230.

34. Tarkian, M. (1982). An upper cretaceous copper mineralization of porphyry type at Gazu, East Iran, N. Jb, Miner.

35. Yahya Sheibani, V., & Zamaniyan, E. (2016). Geotourism potentials of Jenni, Sardar and Tafto canyons (Case study: Tabas County). Paper presented at 33th Geosciences Congress, Geological survey and Mineral Exlpolration of Iran, Tehran, Iran.

36. YahyaSheibani, V., Zamaniyan, E., & Amrikazemi, A. (2018). Introdiusing the potentials of Tabas Aspiring Geopark. 8th International Conference on UNESCO Global Geopark, Adamello Brenta Geopark, Trentino, Italy.

37. Yahya Sheibani, V., Zamaniyan, E., & Nazemi, M. (2016). Structural phenomena of Kalmard area (west of Tabas) from the perspective of geotourism. Paper presented at 33th Geosciences Congress, Geological Survey and Mineral Exlpolration of Iran. Tehran, Iran.