تحلیل مردسالاری و برون همسری در شاهنامه بر اساس اسطورۀ آفرینش

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 188، اردیبهشت 1394، صفحه 87-108   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v48i1.48723

نویسندگان

رضا ستاری^{* 1}؛ مرضیه حقیقی²

¹دانشگاه علامه طباطبایی

²دانشگاه

چکیده

در شاهنامه، پادشاهان و یلان برجستۀ ایرانی با زنانی غیرایرانی و عموماً تورانی ازدواج می کنند که از این ازدواج ها با عنوان برون همسری یا ازدواج برون قبیله ای یاد می شود. در نمادشناسی باستانیِ شاهنامه، ایران سرزمین مقدّس و اهورایی و توران سرزمین آلودگی ها و نیروهای اهریمنی است. از سوی دیگر، در باورشناسی باستانی، زنان کانون های آمیختگی و وابستگی به زمین هستند و در مقابل، مردان موجوداتی اهورایی، آسمانی و فارغ از آلودگی های زمینی به شمار می آیند. همچنین اسطوره زیرساختی مردسالارانه دارد و حماسۀ ملّی ایران نیز که برآمده از اسطوره است، از این دیدگاه متأثّر شده است. این مقاله کوششی است برای بررسی پیوندهای برون همسری در شاهنامه بر اساس اسطورۀ آفرینش و تحلیل عواملی که نشان دهندۀ زیرساخت مردسالارانۀ این داستان هاست

کلیدواژه‌ها

حماسۀ ملّی، اهورا و اهریمن؛ شاهنامه؛ اسطورۀ آفرینش؛ برون همسری؛ مردسالاری

مراجع

آموزگار، ژاله. (1386). زبان، فرهنگ و اسطوره. تهران: معین.

ارفعی، عبدالمجید. (1369). «اتنه، افسانۀ نخستین پرواز». فرهنگ. کتاب هفتم. صص 191- 195.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1381). ایران و جهان از نگاه شاهنامه. تهران: امیرکبیر.

اسماعیل پور، ابوالقاسم. (1385). اسطورۀ آفرینش در آیین مانی. چاپ سوم. تهران: کاروان.

بالاندیه، ژرژ. (1378). «روایات اساطیری و معتقدات مرامی قبایل آفریقایی دربارۀ زن». ترجمۀ جلال ستاری. اسطوره و رمز؛ مجموعۀ مقالات. چاپ دوم. تهران: سروش. صص 59- 78.

براهنی، رضا. (1363). تاریخ مذکر. تهران: اول.

بروسیوس، ماریا. (1383). زنان هخامنشی. ترجمۀ هایده مشایخ. چاپ دوم. تهران: هرمس.

بروک، بریگیته. (1386). «جامعه پذیری: زنان و مردان چگونه ساخته می شوند؟». ترجمۀ مرسده صالح پور. به کوشش شهلا اعزازی. فمینیسم و دیدگاه ها. چاپ دوم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان. صص 135- 157.

بنونیست، امیل. (1377). دین ایرانی بر پایۀ متن های معتبر یونانی. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. چاپ سوم. تهران: قطره.

بوزانی، الساندرو. (1362). «اندیشۀ ایرانی پیش از اسلام». ترجمۀ کامران فانی. به کوشش م. م. شریف. تاریخ فلسفه در اسلام (ج1). تهران: مرکز نشر دانشگاهی. صص 79- 103.

بولن، شینودا. (1386). نمادهای اسطوره ای و روان شناسی زنان. ترجمۀ آذر یونسی. چاپ چهارم. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

بویس، مری. (1385). زردشتیان: باورها و آداب دینی آن ها. ترجمۀ عسکر بهرامی. چاپ هفتم. تهران: ققنوس.

بهار، مهرداد. (1385). جستاری در فرهنگ ایران. تهران: اسطوره.

ترقی، گلی. (1387). بزرگ بانوی هستی (اسطوره ـ نمادـ صورت ازلی). چاپ دوم. تهران: نیلوفر.

تلخابی، مهری. (1384). شاهنامه و فمینیسم. تهران: ترفند.

حمیدیان، سعید. (1383). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چاپ دوم. تهران: ناهید.

خراسانی، مریم. (1378). «بازخوانی داستان داش آکل». کارنامه. سال اول. شمارۀ هفتم. صص 64-78.

دوبووار، سیمون. (1380). جنس دوم (ج1). چاپ دوم. ترجمۀ قاسم صنعوی. تهران: توس.

دوستخواه، جلیل. (1380). حماسۀ ایران یادمانی از فراسوی هزاره ها. تهران: آگاه.

راشد محصل، محمدتقی. (1381). نجات بخشی در ادیان. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رستگار فسایی، منصور. (1381). فردوسی و هویت شناسی ایرانی. تهران: طرح نو.

رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضایی، عبدالعظیم. (1385). سرشت و سیرت ایرانیان باستان. چاپ سوم. تهران: دُر.

روح الامینی، محمود. (1370). «ساختار اجتماعی ازدواج های شاهنامه». چیستا. شمارۀ 78. صص 877- 891 .

روزنبرگ، دانا. (1379). اساطیر جهان: داستان ها و حماسه ها (ج1). ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. تهران: اساطیر.

ستاری، جلال. (1375). سیمای زن در فرهنگ ایران. چاپ دوم. تهران: مرکز.

سرکاراتی، بهمن. (1385). سایه های شکارشده. چاپ دوم. تهران: طهوری.

شاکد، شائول. (1374). از ایران زردشتی تا اسلام. چاپ دوم. ترجمۀ مرتضی ثاقب فر. تهران: ققنوس.

شایست ناشایست. (1369). ترجمۀ کتایون مزداپور. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

صفاری، نسترن. (1383). موجودات اهریمنی در شاهنامۀ فردوسی. کرج: جام گل.

عبادیان، محمود. (1387). فردوسی، سنت و نوآوری در حماسه سرایی. چاپ دوم. تهران: مروارید.

فردوسی، ابوالقاسم. (1374). شاهنامۀ فردوسی (بر اساس چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. جلد اول، دوم و سوم. تهران: داد.

فرنبغ دادگی. (1385). بندهش. گزارش مهرداد بهار. چاپ سوم. تهران: توس.

فریدمن، جین. (1381). فمینیسم. ترجمۀ فیروزه مهاجر. تهران: آشیان.

کریستن سن، آرتور. (1353). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگ ایران.

کریستن سن، آرتور. (1385). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. چاپ پنجم. تهران: صدای معاصر.

کریستن سن، آرتور. (1377). نمونه های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان. ترجمۀ ژاله آموزگار. تهران: چشمه.

کزازی، میرجلال الدین. (1368). از گونه ای دیگر. تهران: مرکز.

کزازی، میرجلال الدین. (1384). آب و آیینه. تبریز: آیدین.

کزازی، میرجلال الدین. (1385 الف). نامۀ باستان (ج1). چاپ پنجم. تهران: سمت.

کزازی، میرجلال الدین. (1385 ب). نامۀ باستان (ج2). چاپ سوم. تهران: سمت.

کمبل، جوزف. (1377). قدرت اسطوره. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

گزیده های زادسپرم. (1366). ترجمۀ محمدتقی راشد محصل. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ماسه، هانری. (1375). فردوسی و حماسۀ ملی. ترجمۀ مهدی روشن ضمیر. چاپ دوم. تبریز: دانشگاه تبریز.

مختاری، محمد. (1379). اسطورۀ زال. چاپ دوم. تهران: توس.

مزداپور، کتایون. (1386). داغ گل سرخ. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

مزداپور، کتایون. (1377). «روایت های داستانی از اسطوره های کهن». فرهنگ. شمارۀ 25 و 26. صص 103- 126.

مزداپور، کتایون. (1369). «شالودۀ اساطیری شاهنامه». فرهنگ. کتاب هفتم. صص53- 78.

مسکوب، شاهرخ. (1384). ارمغان مور (جستاری در شاهنامه). تهران: نی.

مظاهری، علی اکبر. (1377). خانوادۀ ایرانی در دوران پیش از اسلام. چاپ دوم. تهران: قطره.

معصومی دهقی، احمدرضا. (1383). زناشویی در شاهنامه. چاپ دوم. اصفهان: نقش خورشید.

مولیر آکین، سوزان. (1383). زن از دیدگاه فلسفۀ سیاسی غرب. ترجمۀ ن. نوری زاده. تهران: قصیده-سرا و روشنگران و مطالعات زنان.

مینوی خرد. (1385). ترجمۀ احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ چهارم. تهران: توس.

نولدکه، تئودور. (1357). حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. چاپ سوم. تهران: ارژنگ.