تحلیل گفتمان دیدگاه کودکان دربارۀ عناصر نظریۀ رفتاردرمانی عقلانی‌هیجانی (REBT) در داستان‌‌ها

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 9، دوره 9، شماره 2، اسفند 1398، صفحه 202-225   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.80179

نویسندگان

بهار قادری^* ؛ مهری پریرخ؛ زهره سپهری شاملو؛ رحمت الله فتاحی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

زمینه و هدف: باتوجه‌به اهمیت دوران کودکی در آسیب‌های روانی دوران بزرگسالی و نیز باتوجه‌به نقش و تأثیر داستان‌ها در نگرش و رفتار کودکان، هدف این پژوهش، بررسی توانمندی کودکانِ گروه سنی «ب» و «ج» در درک عناصر نظریۀ REBT در داستان‌ها است.
روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی است و با رویکرد روان‌شناسی گفتمان انجام گرفته است که یکی از شاخه‌های تحلیل گفتمان است. ازاین‌رو، این پژوهش در پارادایم تفسیری قرار دارد. ان داده شد
یافته‌ها: تحلیل گفت‌وگوهای شرکت‌کنندگان دربارۀ داستان‌ها نشان داد، اگر آن‌ها با خواندن مأنوس باشند و هم‌زمان در فعالیت‌ها و برنامه‌های مختلف مرتبط با کتاب و داستان شرکت کنند، می‌توانند با واژگان و زبانی غنی یعنی بهره‌گیری از اسم‌، صفت، قید، فعل، مَثَل و تشبیه، جمله‌های استدلالی، لحن و حرکت‌های صورت و بدن، درک خود را از داستان و عناصر نظریۀ REBT در داستان‌ها بازگو کنند.
بحث و نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که می‎توان از نظریۀ REBT در برنامه‌های بحث‌وگفت‌وگو دربارۀ کتاب و نیز کتاب‌درمانی بهره گرفت و به کودکان کمک کرد تا تغییر نگرش و رفتارها را با روشی لذت‌بخش تجربه کنند.
کلیدواژه‌ها: نظریۀ رفتاردرمانی عقلانی‌هیجانی، نظریۀ الیس، REBT، کتاب‌درمانی، تحول شناختی، کتاب‌های داستانی، کتاب داستان‌ مناسب، تحلیل گفتمان، روان‌شناسی گفتمان، تحلیل داستان، گروه سنی «ب» و «ج».

کلیدواژه‌ها

نظریه رفتاردرمانی عقلانی هیجانی؛ نظریه الیس؛ REBT؛ کتاب‌درمانی؛ تحول شناختی؛ کتاب‌های داستانی؛ تحلیل گفتمان؛ روان‌شناسی گفتمان؛ تحلیل داستان؛ گروه سنی «ب» و «ج»

مراجع

امین‌دهقان، نسرین و پریرخ، مهری. (1382). تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی ب با رویکرد کتاب‌درمانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، (24)، 51–74.

بانکی، یاسمن، امیری، شعله، و اسعدی، سمانه (1388). اثربخشی کتاب‌درمانی گروهی بر میزان اضطراب جدایی و افسردگی در کودکان والدین طلاق گرفته، 16(3713)، 1–8. دریافت 4 تیر 1395 از https://goo.gl/wWZhUf

پریرخ، مهری و مجدی، زهرا (1388). داستان‌ها: ابزاری برای کاهش مشکلات روانشناختی کودکان (اعتماد به نفس، اندوه، پرخاشگری، ترس). تهران: کتابدار.

پریرخ، مهری و ناصری، زهرا (1390). بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک، 1(2)، 33–60.

پریرخ، مهری، رفاهی، زینب و قادری، بهار. (1397). آیا کودک شما اعتمادبه‌نفس ضعیفی دارد؟ رهنمودهایی برای افزایش اعتمادبه‌نفس با کمک داستان. تهران: توت.

پریرخ، مهری، رفاهی، زینب و قادری، بهار. (1397). آیا کودک شما پرخاشگر است؟ رهنمودهایی برای کاهش پرخاشگری با کمک داستان. تهران: توت.

پریرخ، مهری، رفاهی، زینب و قادری، بهار. (1397). آیا کودک شما می‌ترسد؟ رهنمودهایی برای کاهش ترس با کمک داستان. تهران: توت.

پریرخ، مهری، رفاهی، زینب و قادری، بهار. (1397). آیا کودک شما اعتمادبه‌نفس ضعیفی دارد؟ رهنمودهایی برای افزایش اعتمادبه‌نفس با کمک داستان. تهران: توت.

درایدن، ویندی (1391). مجموعه تندآموز روان‌درمانی عقلانی هیجانی رفتاری. (رابعه موحد، مترجم). تهران: ارجمند.

ذوالفقاری، حسن (1386). بازتاب مسائل اجتماعی در ضرب‌المثل‌های فارسی. نجوای فرهنگ، (3)، 15 ـ24.

رازپوش، شهلا (1357). بررسی مفاهیم اجتماعی در کتاب‌های مناسب کودکان در ایران (آثار نویسندگان ایرانی) (پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی). دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تهران، تهران دریافت 18 تیر 1394 از http://iranak.org/data/node/11487

سلمانی‌ندوشن، ابراهیم، حبیبی، شفیع، و اکبری، علیرضا (1386). کتاب‌درمانی: اصول و روش‌ها. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 1(18)، 193ـ 200.

شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1394). ادبیات کودکان. (محمدحسین خسراونی، ویراستار). تهران: اطلاعات.

شورای کتاب کودک (بی‌. تا). دریافت 31/3/1395 از http://www.cbc.ir/Survey.aspx

صنعت‌نگار، سارا، حسن‌آبادی، حسین، و اصغری‌نکاح، محسن (1382). بررسی اثربخشی قصه درمانی گروهی بر ناامیدی و تنهایی کودکان دختر مقطع ابتدایی مقیم در مراکز شبه خانواده مشهد. در مجموعه مقالات سومین کنگره سراسری هنر درمانی در ایران. (ج 3، ص 36-37). تهران: دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده خانواده مرکز مطالعات هنردرمانی.

عمید، حسن (1358). دستور زبان فارسی. در فرهنگ عمید: فرهنگ مفصل و مصور. (ص. 39). تهران: انتشارات امیرکبیر.

قادری، بهار، پریرخ، مهری، سپهری‌شاملو، زهره و فتاحی، رحمت‌الله (1396). توانمندی داستان‌ها در تحول شناختی کودکان گروه سنی «ب» و «ج» بر پایه نظریه رفتاردرمانی عقلانی هیجانی (REBT). پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 7(2)، 161-188. doi: 10.22067/riis.v7i2.61843.

قزل‌ایاغ، ثریا (1394). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن (مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‎ها (سمت).

کرسول، جان دبلیو، و پلانوکلارک، ویکی ال. (1390). روش‌های پژوهش ترکیبی. (علیرضا کیامنش، مترجم). تهران: آییژ.

موسوی، مصطفی و سیفی، مونا (1392). درک مطلب کودکان 8-12 سال از متون کهن. ادب فارسی، 3(2)، 133-152. doi: 10.22059/JPL.2014.50472

نادری، نگین، بشلیده، کیومرث، و عموری، مدینه (1394). اثربخشی کتاب‌درمانی و نمایش خلاق بر مشکلات رفتاری کودکان دختر پیش‌دبستانی. تهران: موسسه مدیران ایده پرداز پایتخت ویرا. دریافت 4 تیر 1395 از https://goo.gl/iRhQgB

Akinola, A. N. (2014). Bibliotherapy as an alternative approach to children’s emotional disorders. Creative Education, 2014. Retrieved January 1, 2016, from http://file.scirp.org/Html/8-6302048_48919.htm

Babayigit, O. (2019). Sixth Grade Students ’ Listening Comprehension of the Story Text. Retrieved April 20, 2018 from http://tiny.cc/3z4g5y

Bernard, M. E., Ellis, A., & Terjesen, M. (2006). Rational-emotive behavioral approaches to childhood disorders: History, theory, practice and research. In A. Ellis & M. E. Bernard, Rational emotive behavioral approaches to childhood disorders (pp. 3–84). Boston: Kluwer Academic Publishers. Retrieved June 19, 2016 from http://link.springer.com/10.1007/0-387-26375-6_1

Betzalel, N., & Shechtman, Z. (2010). Bibliotherapy treatment for children with adjustment difficulties: A comparison of affective and cognitive bibliotherapy. Journal of Creativity in Mental Health, 5(4), 426–439. doi: 10.1080/15401383.2010.527816

Chairperson, & Budd, K. S. (2018). An Examination of the Effectiveness of a Bibliotherapy Version of Parent-Child Interaction Therapy. Retrieved Jun 21, 2018 fromhttp://tiny.cc/nz7g5y

Carlson, R. (2001). Therapeutic use of story in therapy with children, 16(3), 92–99. Retrieved May 5, 2016 fromhttp://tiny.cc/104g5y

Chi, H. (2001). The change process research in REBT-oriented bibliotherapy with a child with emotional disturbance (thesis). Retrieved January 2, 2016 from http://nutnr.lib.nutn.edu.tw/handle/987654321/4833

Cobham, V. E. (2012). Do anxiety-disordered children need to come into the clinic for efficacious treatment? Journal of Consulting and Clinical Psychology, 80(3), 465–476. doi: 10.1037/a0028205

Cristea, I. A., Stefan, S., David, O., Mogoase, C., & Dobrean, A. (2016). Rational stories for children. A rational emotive education protocol for approaching anxiety in children and adolescents based on the stories book the retmagic and wonderful adventures of retman. In REBT in the treatment of anxiety disorders in children and adults (pp. 69–79). Springer International Publishing. Retrieved June 22, 2016 from http://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-18419-7_5

Cronje, K. B. (1993). Bibliotherapy in seventh-day adventist education: Using the information media for character development. Institute for Christian Teaching, 12, 49–66. Retrieved April 10, 2016 from http://ict.aiias.edu/vol_12/12cc_049-066.htm

Dempsey, L., & Skarakis-Doyle, E. (2017). Story comprehension in pre-readers: understanding goal structure and generating inferences when a story has competing goals. Early Child Development and Care, 1–13. https://doi.org/10.1080/03004430.2017.1408610

Dryden, W. (2010). What is Rational Emotive Behaviour Therapy (REBT)?: Outlining the approach by considering the four elements of its name. The Rational Emotive Behaviour Therapist, 13(1), 22–32. Retrieved May 3, 2016 from https://goo.gl/2GSy6e

Dryden, W., & Branch, R. (2008). Fundamentals of Rational Emotive Behaviour Therapy: A training handbook. John Wiley & Sons. Retrieved July 8, 2015 from https://goo.gl/w6upYF

Edwards, D., & Stokoe, E. H. (2004). Discursive psychology, focus group interviews and participants’ categories. British Journal of Developmental Psychology, 22(4), 499–507. doi: 10.1348/0261510042378209

Ellis, A. (1999). Rational Emotive Behavior Therapy and cognitive behavior therapy for elderly people. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavior Therapy, 17(1), 5–18. doi:10.1023/A:1023017013225

Ellis, A. (2001). Overcoming destructive beliefs, feelings, and behaviors: New directions for rational emotive behavior therapy. New York: Prometheus Books.

Ellis, A., & Dryden, W. (2007). The practice of Rational Emotive Behavior Therapy. Springer publishing company. Retrieved February 11, 2016 from http://goo.gl/Ff032v

Jaipal-Jamani, K. (2014). Assessing the validity of discourse analysis: Transdisciplinary convergence. Cultural Studies of Science Education, 9(4), 801–807. doi: 10.1007/s11422-013-9567-7

Jørgensen, M., & Phillips, L. (2004). Discourse analysis as theory and method. London,Thousand Oaks, New Delhi: SAGE Publications. Retrieved June 3, 2016 from http://goo.gl/fwUqae

Kim, S., Kang, G. E., & Cho, H. (2015). A group case study of bibliotherapy for North Korean defectors’ children in South Korea - ProQuest. International Information Institute (Tokyo), 18(3), 935–940. Retrieved June 24, 2016from http://goo.gl/zr3QjL

Paparoussi, M., Andreou, E., & Gkouni, V. (2011). Approaching children’s fears through bibliotherapy: A classroom-based intervention. In J. Hagen & Alfred T. Kisubi, Best practices in human services: A global perspective (pp. 284–300). United States of America: Council for Standards in Human Service Education. Retrieved January 26, 2016 from http://www.cshse.org/pdfs/Hagen_8-4-2011.pdf

Potter, J. (1996). Discourse analysis and constructionist approaches: Theoretical background. In J. T. E. Richardson (Ed.), Handbook of qualitative research methods for psychology and the social sciences. Leicester; BPS Books: BPS Books. Retrieved July 2, 2016 from https://goo.gl/MmYz9S

Sullivan, A. K., & Strang, H. R. (2002). Bibliotherapy in the classroom using literature to promote the development of emotional intelligence. Childhood Education, 79(2), 74–80. doi: 10.1080/00094056.2003.10522773

Tabar, P. (2016). Bibliotherapy: Promoting social and emotional development (Thesis). San Diego State University, United States of America. Retrieved June 24, 2016 from http://goo.gl/4B10o7

Van Neste, J., Hayden, A., Lorch, E. P., & Milich, R. (2015). Inference Generation and Story Comprehension Among Children with ADHD. Journal of Abnormal Child Psychology, 43(2), 259–270. https://doi.org/10.1007/s10802-014-9899-0

Yuan, S., Zhou, X., Zhang, Y., Zhang, H., Pu, J., Yang, L., Liu, L., Jiang, X, Xie, P. (2018). Comparative efficacy and acceptability of bibliotherapy for depression and anxiety disorders in children and adolescents: a meta-analysis of randomized clinical trials. Neuropsychiatric Disease and Treatment, Volume 14, 353–365. https://doi.org/10.2147/NDT.S152747

Waters, V. (1980). Rational stories for children. New York: Ins Rational Emotive Therapy. Retrieved June 23, 2016 from http://www.rebtinstitute.org/store/proddetail.php?prod=B044