مقدمه ای بر تبیین ماهیت نظام آموزش و پرورش ایران از آغاز دوره ی مدرن سازی تا امروز

پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت

مقاله 4، دوره 4، شماره 1، شهریور 1393، صفحه 83-110   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fe.v4i1.23691

نویسنده

شهین ایروانی^*

تهران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش، تبیین ماهیت نظام آموزش و پرورش ایران از آغاز دوره مدرن سازی تا امروز می‌باشد. برای دست‌یابی به این هدف از روش پژوهش تاریخی– تحلیلی بهره گرفته شد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مؤلفه‌های اصلی و بنیادین در نظام آموزشی امروز ایران تقلیدگری، اقتدار گرایی و دین مداری است که هر یک حاصل یکی از جریان‌های تعیین کننده در شکل گیری نظام آموزشی است. مبنای تقلیدگر ایی از جریان اصلاح‌گرایانه عصر قاجار، اقتدارگرایی حاصل انتقال آموزش و پرورش به عرصه حکومت به ویژه پهلوی اول و دین مداری، مطالبه نظام برخاسته از انقلاب اسلامی و دولت جمهوری اسلامی است. تعامل این مؤلفه‌ها به نوبه خود سه مؤلفه گرایش به تمرکز و کنترل، کمیت گرایی و صورت گرایی را به عنوان مؤلفه‌های ثانویه در نظام ایجاد کرده است که برآیند تمامی آن‌ها، روح حاکم بر نظام آموزشی ایران است و تمامی هدف‌ها و برنامه‌های پیشنهادی مورد نظر آن را دگرگون می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

ماهیت نظام آموزشی ایران؛ تقلیدگرایی؛ اقتدارگرایی؛ دین مداری

مراجع

آقازاده، احمد(1383). مسایل آموزش و پرورش ایران. تهران: انتشارات سمت.

آل احمد، جلال(1384). مدیر مدرسه. تهران: جامه دران.

استاد ملک، فاطمه (1367). حجاب و کشف حجاب در ایران. تهران: موسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ اول.

افلاطون، متن کامل جمهوریت با مقدمه مبسوط و حواشی و متعلقات کامل، جمع آوری و ترجمه مهندس رضا مشایخی «فرهاد» (بی تا). نشر کانون معرفت تهران لاله زار، چاپ اول.

اوانس ا.ج. (1363). تاریخ هرودوت. ترجمه وحید مازندرانی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.

باغچه‌بان، جبار؛ میر بابایی، صفیه(1389). روشنگر تاریکی‌ها- خود نوشت های جبار باغچه بان و صفیه میربابایی. تهران: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان.

باقری، خسرو(1389). درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

بهرنگی، صمد(1346). کندو کاو در مسایل تربیتی ایران. تهران: انتشارات شبگیر، چاپ دهم.

بهمن بیگی، محمد(1388). بخارای من ایل من. شیراز: انتشارات نوید شیراز، چاپ اول.

پرویزی، رسول(1357). شلوارهای وصله دار. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

حسینی روح‌الامینی، جمیله السادات(1384). سیر تحول برنامه‌های درسی دوره ابتدایی و راهنمایی تحصیلی در ایران. تهران: دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش.

درانی، کمال(1376). تاریخ آموزش و پرورش اسلام و ایران. تهران: انتشارات سمت.

دربیکی، بابک(1382). سازمان پرورش افکار. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

دولت آبادی، یحیی(1362). حیات یحیی، تهران: انتشارات عطار و انتشارات فردوسی، جلد اول، چاپ چهارم.

رشدیه، شمس‌الدین(1362). سوانح عمر. تهران: نشر تاریخ ایران.

روشن نهاد، ناهید(1384). مدارس اسلامی در دوره پهلوی دوم. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

رینگر، مونیکا ام(1381). آموزش دین و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار. ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.

سادات بیدگلی، محمود؛ دهقان نیری، لقمان(1383). تاریخ آموزش و پرورش رسمی شهرستان کاشان. فصلنامه آموزه، شماره 23.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش(1390). شورای عالی انقلاب فرهنگی. دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش و وزارت آموزش و پرورش.

سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی (مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام، تاریخ تصویب: 1382/08/13 مرجع تصویب: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، سیاست‌های کلی نظام و سند چشم انداز، قابل دست‌یابی در سایت پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.

شاتو، ژان(1355). مربیان بزرگ. ترجمه غلامحسین شکوهی، انتشارات دانشگاه تهران.

شورای عالی انقلاب فرهنگی(1367). طرح کلیات تغییر بنیادین نظام آموزش و پرورش ایران. ستاد اجرایی تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش.

صادق زاده، علیرضا و همکاران (1390). مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران. تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانه شورای عالی آموزش و پرورش و وزارت آموزش و پرورش.

صافی، احمد(1385). سازمان و قوانین آموزش و پرورش ایران. تهران: انتشارات سمت.

صدیق اعلم، عیسی(1340). یادگار عمر، خاطراتی از سرگذشت دکتر عیسی صدیق اعلم که از لحاظ تربیت سودمند تواند بود. چاپخانه سازمان سمعی و بصری هنرهای زیبای کشور، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب.

صدیق اعلم، عیسی(1347). تاریخ فرهنگ ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طوسی، محمد علی(1342). سازمان فرهنگ و رهبری آن. چاپ تهران مصور، تهران.

طوسی، محمد علی(1340). خلاصه گزارش مشاوران ماورای بحار. ترجمه بخشی از گزارش کارشناسان مدعو از آمریکا، نشریه شماره یک فرهنگ(نشریه‌ شورای فرهنگ).

علاقه بند، علی(1363). جامعه شناسی آموزش و پرورش – مفاهیم و مباحث کلی. تهران: کتابخانه فروردین.

علم الهدی، جمیله(1385). جریان‌های‌ فکری‌ تأثیرگذار در «تعلیم‌ و تربیت» معاصر ایران‌. فصلنامه کتاب نقد، شماره 22.

علم الهدی، جمیله(1381). نظریه اسلامی تعلیم و تربیت. تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی و دانشگاه امام صادق(ع).

فوران، جان(1378). مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی. ترجمه احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

قاسمی پویا، اقبال(1377). مدارس جدید در دوره قاجاریه، بانیان و پیشروان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

کاپلستون، فردریک(1362). تاریخ فلسفه. ترجمه سیدجلال الدین مجتبوی، جلد اول، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

بهشتی، سعید (1390). در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای شماری از دیدگاه‌های معرفت شناختی صدرالمتألهین. فصلنامه اندیشه نوین دینی دانشگاه معارف اسلامی قم، شماره 7.

کرمی پور، حمید(1380). جامعه تعلیمات اسلامی- آیت الله حاج شیخ عباسعلی اسلامی و نقش ایشان در انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول.

کرونین، استفانی(1383). رضاشاه و شکل گیری ایران نوین. ترجمه مرتضی ثابت، تهران: نشر فرجامی.

کلیات اصلاح نظام متوسطه(1372). وزارت آموزش و پرورش. امور اجرایی نظام جدید آموزش متوسطه.

گوتک، جرالد ال(1382). مکاتب فلسفی و آراء تربیتی. ترجمه دکتر محمد جعفر پاک سرشت، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم.

مجتهدی، کریم و همکاران(1379). مدارس و دانشگاه‌های اسلامی و غربی در قرون وسطی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

محبوبی اردکانی، حسین(1378). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

محمدی، هادی؛ قائینی، زهره(1390). تاریخ ادبیات کودکان ایران. تهران: موسسه پژوهشی ادبیات کودکان، جلد چهارم، چاپ ششم.

مختاری، حبیب الله(1326). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

مصباح و همکاران (1390). فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی. گروه نویسندگان زیر نظر آیت الله محمد تقی مصباح یزدی، تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی.

مک کی، ساندار(1380). ایرانی‌ها، ایران، اسلام و روح یک ملت. ترجمه شیوا رویگریان، تهران: ققنوس.

معتمدی، اسفندیار(1384). نخستین مدرسه‌ها: مدرسه علمیه: نخستین دبیرستان ایران. قابل دسترسی در سایت جزیره دانش.

میرهادی، توران (1376). جستجو در راه‌ها و روش‌های تربیت- تجربیات مدرسه فرهاد. تهران: انتشارت آگاه.

یادنامه استاد علامه کرباسچیان، مجموعه مقالات به مناسبت بزرگداشت پنجاهمین سال تأسیس مدرسه علوی(1386)، مرکز تدوین و نشر آثار علامه کرباسچیان، تهران: آفاق.

سایت وزارت آموزش و پرورش، صفحه معاونت پرورشی و فرهنگی، مصاحبه های معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش(21/12/1391) و اداره کل استان تهران را (در تاریخ09/12/1391)، قابل بازیابی در: http://pt.medu.ir

سایت مدرسه نمونه مطهره(1391)، صفحه گزارش‌های مختصر تربیتی، باز یابی شده در 23 مهرماه 1391 از : http://omooretarbiati.blogfa.com/category/8

سایت جزیره دانش، معتمدی، اسفندیار(1384). نخستین مدرسه‌ها: مدرسه علمیه: نخستین دبیرستان ایران، باز یابی شده در: http://www.jazirehdanesh.com/find-6.114.204.fa.html

سایت اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی، صفحه معاونت پرورشی و فرهنگی، تقویم اجرایی و پیام‌های معاونت پرورشی برای همکاران، باز یابی شده در: http://mpt.nkhschool.ir

سایت خبرگزاری فارس(1391)، مصاحبه وزیر آموزش و پرورش، باز یابی شده در 01/12/1391 از:

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911130001275

جدول میزان پاسخگویی داوطلبان به سؤال‌های کنکور سراسری1390، باز یابی شده از : www.konkur.in

Aghazadeh, A. (2004). Iran Education Issues. Tehran: Samt Publication.

Alagheband, A. (1984). Sociology of Education-Concepts and discussions. Tehran: Farvardin Library.

Alamolhoda, J. (2002). Islamic Theory of Education. Tehran: Ministry of Education & Imam Sadeq University.

Alamolhoda, J. (2006). Effective Thinking Streams on Iran Contemporary Education.

Ale Ahmad, J. (2005). School Manager. Tehran: Jame Daran.

Avens A. G. (1984). Hrodotus Histories, translated by Vahid Khorasani. Tehran: Elmi and Farhangi Publication, 3th(ed).

Baghcheban, J. & Mirbabayee, S. (2010). Dark illuminators–Auto Biography. Tehran: Children Research Institution.

Bagheri, K. (2010). Introduction to Islamic Republic of Iran Philosophy of Education. Tehran: Elmi & Farhangi Publication.

Bahman Beigi, M. (2009). My Favorite City My Favorit Tribe (Bokharaye man ile man), Shiraz: Navid Publication.

Beheshti, S.(2011), A Reflection about Islsmic Philosophy of Education on Sadrol- Motal- Lehin Epistemological Thoughts. New Religious Tought Quartery, 7(26), 143-164

Behrangi, S. (1967). Discussion in Educational Problems.Tehran: shabgir Publication.

Chateau, J. (1976). Great Educators. translated by Gholamhossein Shokoohi, Tehran: Tehran University Publication.

Copleston, F. (1946). History of Philosophy. translated by seyed Jalaleddin Mostafavi, Tehran: Elmi & Farhangi Publication, Vol.1, Part 1-2.

Cronin, S. (2004). Reza Shah and construction of Modern Iran (Reza Shah and shekl giri Iran Novin), Tehran: Farjami Publication.

Darbeiki, B. (2003). Thoughts Education Organization (sazmane Parvareshe Afkar), Tehran: Islamic Revolution Documents Centre.

Dolat Abadi, Y. (1983). Life of Yahya. Tehran: Attar Publication & Ferdowsi Publication, Vol. 1, forth ed.

Dorrani, k. l. (1997). History of Islam and Iran Education, Tehran: Samt Publication.

Foran, J. (1993). Fragil Resistance: Social Transformation in Iran from 1500 to the Revolution. Translated by Ahamad Tadayon, Tehran: Rasa publication.

Fundamental Changes Document of Iran Education System (2011). Tehran: (Iran Main council of cultural evolution & Ministry of Education.

Ghasemi Pooya, E. (1992). New Schools in Qajar Age. Tehran: Publish Centre of University.

Gutek, L. G. (2003). Philosophical, Ideological, and Theoretical Perspectives on Education. translated by Mohammad Jafar Pakseresht, Tehran: Samt Publication.2 (ed).

Hosseini Rooholamini, J. (2005). Changing Process of Primary and Junior Schools Curriculum in Iran. Tehran: Ministry of Education.

Iran Main council of cultural revolution (1988). Plan of Fundamental Change of Iran Educational System. Tehran.

Iran Ministry of Education, Page of Educational and Cultural Programs Office (2013/11/03 & 2013/23/03), Retrived from http://pt.medu.ir/

Islamic Republic of Iran Perspective Document to the Year 2025 (2003). Tehran: Majmae TashKhis Nezam.

Karami Poor, H. (2001). Society of Islamic Education – Ayatollah Abbas Ali Eslami and His Role in Islamic Revolution in Iran, Tehran: Islamic Revolution Documents Centre.

Mahboobi Ardakani, H. (1993). History of Modern Institutions in Iran. Tehran: Tehran University publication.

McGay, S. (1992). Islam and Spirit of a Nation.

Memorabilia about Allameh Karbaschian (2004).Collecting and Publishing Centre of Allameh Karbaschian Notes. Tehran: Afagh.

Mesbah & others (2011). Islamic Philosophy of Education. Tehran: Ministry of Education.

Ministry of Education (1987). Reform of secondary Schools, Performing Section of New Secondary Schools System.

Mirhadi, T. (1997). Searching the Paths and Methods of Education- Experiences of Farhad School. Tehran: Agah Publication.

Mirhadi, T. (1997). Searching the Paths and Methods of Education- Experiences of Farhad School. Tehran: Agah Publication.

Mohammadi, H. & Ghaini, Z. (2002). History of Iran Children Literature. Tehran: Children Research Institution, Vol. 4, 6th(Ed),

Mojtahedi, K. & others (2000). Islamic and Wester Schools and Universities in Medieval Ages, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies.

Mokhtari, H. (1947). History of Iranian Raising. Tehran: Tehran University publication.

Motaharreh School, Page of Educational Activities Reports from http://omooretarbiati.blogfa.com/category/8

Motamedi, S. (1996). First Schools: ELMiyeh School. Iran First High School.

North Khorasan Organization, Page of Educational and Cultural Programs Office, Calendar of Schools Tasks and Messages For Collegues. Retrievied from http://mpt.nkhschool.ir/

Ostad Malek, F. (1988). Hijab and Interdict Hijab in Iran. Tehran: Atayie Publisher.

Parvizi, R. (1978). Splotch Pants. Tehran: Javidan Publish Organization.

Plato, Republic, translated by Reza Mashayekhi, Tehran: Kanoon Maarefat.

Report of Minister of Education Interview on 19/ 02/ 2013 from http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911130001275

Research on Islamic Philosophy of Education based on Sadrol Mote-allehin, Qom: Andishye novin Dini Quarterly.

Ringer, M. (2002). Religon Education and Cultural Reform Discourse in Qajar Age (Amoozeshe Din & Goftemane Eslahe Farhangi dar doreye GHajar), translated by Mehdi Haghighat Khah, Tehran: Ghoghnoos.

Roshan nahad, N. (2005). Islamic Schools in Second Pahlavi Age. Tehran: Islamic Revolution Documents Centre.

Roshdieh, S. (1983). Lifeage Events. Tehran: Iran History Publication.

Sadat Bidgoli,M & Dehghan Nayeri L.(2004), Formal Education history of Kashan (Tarikhe Amoozesh va Parvareshe Rasmi Kashan), Amoozeh quarterly, No. 23.

Sadeghzadeh & Others (2012). Theorical Foundations of Change in Formal and General Education System of Islamic Republic of Iran.

Seddigh Aalam, E. (1961). Memory of Life (Yadegare Omr), Tehran: Book publishing Corporation (Sherkst Sahami Enteshar).2 Vol.

Seddigh Aalam, E. (1968). Education History of Iran. Tehran: Tehran University Publication.

Tamer, Y. (2010). Basic Changes in Iranian Education System before and After Islamic Revolution. A Thesie submitted to the graduate school of social science of Middle East Technical University, Ankaral.

Toosi, M. (1961). A Short Report of Consultants From U.S.A in Iran ( Kholaseh Gozareshe moshaveran Mavaraye Behar). Tehran: Farhang Journal, No.1

Toosi, M. (1963). Organization and leadership of Iran Education System. Tehran: Tehran Pictoria (Tehran Mosavar).