The Combat between Gūdarz and Pīrān: An Enquiry into an Unknown Source of Ferdowsi’s Shāhnāma

جستارهای نوین ادبی

Article 6, Volume 50, Issue 4 - Serial Number 199, February 2018, Pages 135-160   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jls.v50i4.71321

Author

Shahram Jalilian^*

, Shahid Chamran University of Ahvaz

Abstract

Introduction

Many books of history, epic, story, love stories, and Persian myths were available during Sasanid era. Following the collapse of the empire, many of these books disappeared throughout the time. Some of them were, nonetheless, translated from the original Pahlavi into Arabic in the earlier years of Islam. Relatively, the unknown Razm-i Gūdarz wa Pīrān is among the latter group. No mention is made of the book – both in its Pahlavi origin and its Arabic rendition, Ḥarb-i Juḍarz wa Pīrān – in the studies on Pahlavi literature and Shāhnāmaʼs-writings in Persia. However, a clear reference made by Abū ʿAbdullāh Aḥmad b. Muḥammad b. Isḥāq b. Ibrāhīm (Ibn Faqīh Hamadānī, a Persian geographer of the 2nd and 3rd centuries AH/8th CE) to the Arabic translation and his presenting a detailed letter of Pīrān to Gūdarz included in the Arabic book are unequivocal evidence of its having a Pahlavi origin. The reference also indicates that the epic was translated during the early years of Islam into Arabic – like many other books written in Pahlavi. Moreover, the sections of Pīrān’s letter to Gūdarz which are extracted from the Arabic translation by Ibn Faqīh, are so similar to the version of the letter versified by Ferdowsi that one may assume that the compilers of Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī had already gone through the Pahlavi text, and that their source for writing the story of ‘Davāzdah roḵ’ (The twelve combats) or Razm-i Gūdarz wa Pīrān was the Pahlavi text. Also, several Shāhnāma manuscripts chose the title Razm-i Gūdarz wa Pīrān instead of ‘Davāzdah roḵ’, which was a great battle fought for taking revenge on Tūrāniāns for Siāvash’s death; it is a likelihood that the original name of the battle was ‘Razm-i Gūdarz wa Pīrān’ which was then renamed to ‘Yāzdah roḵ’ (Eleven combats) or ‘Davāzdah roḵ’ due to the number of Persian and Tūrāniāns worriers involved.

Methodology

Employing a descriptive-analytical method and drawing on the first-hand historical sources – especially Firdawsī’s Shāhnāma – and Shāhnāma studies research, this study tries to show that there was a story Razm-i Gūdarz wa Pīrān (The Combat Between Gūdarz and Pīrān) in Pahlavi literature, and that this epic was translated into Arabic, as was the case with most Pahlavi books in the second and third centuries AH/ as well as the eighth and ninth centuries CE. The compilers of Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī drew on Razm-i Gūdarz wa Pīrān to write the story of a battle known as ‘Davāzdah roḵ’. It is through this version that the Pahlavi story of the combat between Gūdarz Pīrān is introduced into Ferdowsi’s Shāhnāma.

Discussion

Shāhnāmaʼs scholars disagree on the important and complex issues of the source(s) of Ferdowsi’s Shāhnāma. Some believe that the poet drew on other ancient historical sources and epics as well as some oral stories, in addition to his fundamental source – Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī. According to this group of scholars, stories like ‘Bīzhan and Manīja’, ‘Rustam and Isfandīār’, ‘Rustam and Suhrāb’, ‘Rustam and Shaghād’, ‘Akwān-i Dīw’ and ‘Iskandar’s story’, among others, were individual well-known Pahlavi stories which Firdawsī laid his hands on while writing Shāhnāma, contextualizing them in his epic. Others believe that the bard’s sole source was Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī, and that the latter had been compiled, years before Firdawsī, by the compilers of Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī which was amongst the ‘notables of books’ (Khudāwandan-i Kutub). They were translations of Khodāy-Nāmag manuscripts in Pahlavi. The poet, therefore, had access to these stories already complied in Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī. Following the fall of the Sasanid empire, many Pahlavi books disappeared in time and some were rendered into Arabic. The obscure Razm-i Gūdarz wa Pīrān and its Arabic version are amongst these books. The explicit reference by Ibn Faqīh Hamadānī, the second and third century Persian geographer, to the Arabic translation and the letter of Gūdarz to Pīrān ‍‍substantiate the existence of Pahlavi version, which was translated in the second and third centuries AH – like many other books – into Arabic. Moreover, the compilers of Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī had already been familiar with the Pahlavi book and had used it as the source for the story of ‘Davāzdah roḵ’. The Pahlavi story was, therefore, introduced to Shāhnāma through Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī. Also, several Shāhnāma manuscripts chose the title Razm-i Gūdarz wa Pīrān instead of ʻDavāzdah roḵ’, which was a great battle fought for taking revenge on Tūrāniāns for Siāvash’s death. There is a likelihood that the original name of the battle was ‘Razm-i Gūdarz wa Pīrān’ which was then renamed to ‘Yāzdah roḵ’ (Eleven combats) or ʻDavāzdah roḵ’ due to the number of Persian and Tūrānian worriers involved at the end of the war.

Conclusions

Scholars who have worked on Pahlavi literature and Shāhnāma-writing tradition in Persia or on the sources of Firdawsī’s Shāhnāma were cognizant of there being a book in original Pahlavi known as Razm-i Gūdarz wa Pīrān (The Combat between Gūdarz and Pīrān) and its Arabic translation, Ḥarb-i Jūdarz wa Pīrān. Also, the clear reference made by the Persian geographer living in the second and third centuries AH/8th CE, Ibn Faqīh Hamadānī, to the Arabic version and his presenting of a section of Pīrān’s detailed letter to Gūdarz can be the evidence of there being a Pahlavi original, and that this epic was translated into Arabic within the second or third centuries, as it was the case with most Pahlavi books. The section under discussion is so consonant with the corresponding story in Shāhnāma that one should assume that the compilers of Šāh-nāma-ye Abū Manṣūrī had already been familiar with the Pahlavi text, which was used as the source of stories, namely ‘Davāzdah roḵ’ or ‘Razm-i Gūdarz wa Pīrān’. Moreover, the battle ‘Davāzdah roḵ’ is renamed into ‘Razm-i Gūdarz wa Pīrān’ – a great battle in taking revenge on Tūrānians for Siāvash’s death – in several Shāhnāma manuscripts. It is likely that the original title of this battle of revenge was ‘Razm’ but it was later changed into ‘Yāzdah roḵ’ or ‘Dawāzdah roḵ’ due to the number of worriers – eleven or twelve – of Persia and Tūrān, fighting each other to the end of the battle. The original and the Arabic versions are missing. Firdawsī’s ample versification of Gūdarz’s and his sons’ bravery in the above-mentioned battle is, however, unequivocal evidence to there being a separate epic in Pahlavi literature – Razm-i Gūdarz wa Pīrān – which recounts Gūdarz’s life and his battles together with his sons against Tūrānians to take revenge on Siāvash’s death as well as Gūdarz’s man-to-man combat with Pīrān – a story rendered into Arabic under the title of Ḥarb-i Jūdarz wa Pīrān.
 

Keywords

خداینامه; شاهنامة ابومنصوری; شاهنامة فردوسی; رزم گودرز و پیران; نبرد دوازده رخ; گودرز; پیران

References

ابن‌بلخی. (1363). فارس‌نامه. بسعی و اهتمام و تصحیح گای لیسترانج و رینولد آلن نیکلسون. تهران: دنیای کتاب.

ابن‌فقیه الهمذانی، ابی عبدالله احمد بن محمّد بن اسحاق. (1416). کتاب البُلدان. تحقیق یوسف الهادی. بیروت: عالم الکتب.

ابن‌فقیه همذانی، ابی‌بکر احمد بن محمّد. (1967). مُختصر کتاب البُلدان. به‌کوشش دخویه. لیدن.

ابن‌ندیم، محمَّد بن اسحاق. (1381). الفهرست. ترجمۀ محمّدرضا تجدّد. تهران: اساطیر.

اذکائی، پرویز. (1373). تاریخنگاران ایران، بخش یکُم. تهران: مجموعۀ انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.

اسلامی‌ندوشن، محمَّد علی. (1391). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی انتشار.

امیدسالار، محمود. (1374). «ایران شناسی در غرب (شاعر و پهلوان در شاهنامة فردوسی. نوشتة الگا ام. دیویدسن). ایرانشناسی. سال هفتم. شمارة 2. تابستان. صص 436-457.

امیدسالار، محمود. (1388). «خداینامه». دانشنامة زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. ج 3. صص19-24.

امیدسالار، محمود. (1376). «در دفاع از فردوسی». ترجمة ابوالفضل خطیبی. نامة فرهنگستان. فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. سال سوم. شمارة چهارم. شمارة پیاپی 12. زمستان. صص120-140.

امیدسالار، محمود. (1378). «در معنای دفتر/ نامة پهلوی در شاهنامه». ایران نامه. شمارة 66. بهار. صص239-252.

امیدسالار، محمود. (1389). «علّامة قزوینی، شاهنامه و اشاعة داستانهای حماسی ایران در میان اعراب جاهلی». سی و دو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی. تهران: مجموعۀ انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی. صص180-194.

امیدسالار، محمود. (1377). «هفت‌خان رستم، بیژن و منیژه و نکاتی دربارة منابع و شعر فردوسی». ایران‌شناسی. سال دهم. شمارة 3. پاییز. صص540-547.

آیدنلو، سجاد. (1383). «تأملاتی دربارة منبع و شیوة کار فردوسی». نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. سال 47. پاییز. شمارة مسلسل 192. صص85-148.

برتلس، یوگنی ادواردویچ. (1374). تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا عصر فردوسی. تهران: انتشارات هیرمند.

تفضلی، احمد. (1376). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به‌کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.

تقی‌زاده، سید حسن. (1339). «منشاء اصلی و قدّیم شاهنامه». کاوه. شمارة 10. سال پنجم. شمارة مسلسل 45. صص9-14.

تقی‌زاده، سید حسن. (1339). «منشاء قدّیم شاهنامه و مآخذ اصلی آن». کاوه. شمارة 12. سال پنجم. شمارة مسلسل 47. صص7-12.

تقی‌زاده، سید حسن. (1339). «منشاء قدّیم و مآخذ اصلی شاهنامه». کاوه. شمارة 11. شمارة مسلسل 46. صص7-12.

حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. تهران: انتشارات ناهید.

خالقی‌مطلق، جلال. (1390). «ابومنصور محمد بن عبدالرَّزّاق». فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص101-106.

خالقی‌مطلق، جلال. (1386). «از شاهنامه تا خداینامه: جستاری دربارة مآخذ مستقیم و غیرمستقیم شاهنامه (با یک پیوست: فهرست برخی متون از دست رفته به زبان پهلوی)». نامة ایران باستان. سال هفتم. شمارة اوّل و دوّم. شمارة پیاپی 13-14. صص3-119.

خالقی‌مطلق، جلال. (1369). «بیژن ومنیژه و ویس و رامین»(مقدمه‌ای بر ادبیات پارتی و ساسانی). ایرانشناسی. سال دوّم. شمارۀ دوّم. صص273-298.

خالقی‌مطلق، جلال. (1377). «در پیرامون منابع فردوسی». ایرانشناسی. سال دهم. شمارة سوم. پاییز. صص512-539.

خالقی‌مطلق، جلال. (1381). «دربارة عنوان داستان دوازده رخ». سخن‌های دیرینه (سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه). به‌کوشش علی دهباشی. تهران: نشر افکار. صص53-58.

خالقی‌مطلق، جلال. (1390). «دوازده رُخ». فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص889-890.

خالقی‌مطلق، جلال. (1390). «شاهنامة ابومنصوری». فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص109-115.

خالقی‌مطلق، جلال. (1390). «شاهنامه‌سرایی در ایران». فردوسی و شاهنامه‌سرایی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص25-35.

خالقی‌مطلق، جلال. (1381). «یکی مهتری بود گردن فراز». سخن‌های دیرینه (سی گفتار دربارة فردوسی و شاهنامه). به‌کوشش علی دهباشی. تهران: نشر افکار. صص59-73.

خالقی‌مطلق، جلال. (1391). یادداشت‌های شاهنامه (با اصلاحات و افزوده‌ها). بخش چهارم. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

خطیبی، ابوالفضل. (1373). «ابومنصور محمّد بن عبدالرّزّاق». دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. زیرنظر کاظم بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 6. صص290-293.

خطیبی، ابوالفضل. (1373). «ابومنصور مَعْمَری». دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 6. صص293.

خطیبی، ابوالفضل. (1380). «جدل‌های جدید دربارة شاهنامه از منظر ادبیات تطبیقی». نامة ایران باستان. سال اوّل. شمارة اوّل. بهار و تابستان. صص25-37.

خطیبی، ابوالفضل. (1381). «یکی نامه بود از گه باستان (جستاری در شناخت منبع شاهنامة فردوسی)». نامة فرهنگستان. فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دورة پنجم. شمارة سوم. شمارة پیاپی 19. فروردین. صص54-73.

دبیرسیاقی، سیّد محمّد. (1384). زندگینامة فردوسی و سرگذشت شاهنامه. تهران: نشر قطره.

دوستخواه، جلیل. (1376). «جستار و نوآوری یا پندار و پیشداوری؟». ایران‌نامه. سال پانزدهم. شمارة 58. بهار. صص299-312.

دوستخواه، جلیل. (1384). شناخت‌نامة فردوسی و شاهنامه. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

دِیویدسُن، اُلگا. ام. (1380). ادبیات تطبیقی و شعر کلاسیک فارسی (هفت مقاله). ترجمة فرهاد عطائی. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

دِیویدسُن، اُلگا. ام. (1378). شاعر و پهلوان در شاهنامه. ترجمة فرهاد عطائی. تهران: نشر تاریخ ایران.

دیویس، دیک. (1377). «مسألة منابع فردوسی». ترجمة سعید هنرمند. ایرانشناسی. سال دهم. شمارة 1. بهار. صص92-110.

ریاحی، محمّد امین. (1382). سرچشمه‌های فردوسی شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ریاحی، محمّد امین. (1387). فردوسی. تهران: طرح نو.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه: دربارة فردوسی و شاهنامه. تهران: سخن.

صفا، ذبیح‌الله. (1363). حماسه‌سرایی در ایران. تهران: مؤسسة انتشارات امیرکبیر.

عثمانف، محمد نوری. (1354). «خداینامه‌ها و شاهنامه‌های مآخذ فردوسی». جشن‌نامة محمد پروین گنابادی. زیرنظر محسن ابوالقاسمی. تهران. صص287-332.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. دفتر چهارم. به‌کوشش جلال خالقی‌مطلق. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. دفتر یکم. به‌کوشش جلال خالقی‌مطلق. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.

فیروزبخش، پژمان. (1390). «خداینامه». دانشنامۀ جهان اسلام. زیرنظر غلامعلی حدّاد عادل. تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی. ج 15. صص236-241.

قزوینی، محمّد. (1362). «مقدَّمة قدیم شاهنامه». هزارة فردوسی. شامل سخنرانی‌های جمعی از فضلای ایران و مستشرقین دنیا در کنگرة هزارة فردوسی. تهران: دنیای کتاب. صص151-176.

کریستن‌سن، آرتور امانوئل. (1393). کیانیان. ترجمة ذبیح‌الله صفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

کویاجی، جهانگیر کوورجی. (1383). «خاندان گودرز: بخشی از تاریخ پارت در شاهنامه». بنیادهای حماسه و اسطورۀ ایران: شانزده گفتار در اسطوره‌شناسی و حماسه‌پژوهشیِ سنجشی. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. با پیوست دو نقد روش‌شناختی از مهرداد بهار. تهران: آگاه.

لغت فرس. (1336). منسوب به اسدی طوسی. با حواشی و تعلیقات و فهارس به‌کوشش محمّد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانة طهوری.

متینی، جلال. (1377). «دربارة مسألة منابع فردوسی». ایرانشناسی. سال دهم. شمارة 2. تابستان. صص401-430.

محمّدی‌ملایری، محمّد. (1374). فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدن اسلامی و ادبیات عربی. تهران: توس.

محمّدی‌ملایری، محمّد. (1380). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. جلد چهارم: زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قرن‌های اسلامی. تهران: توس.

مرتضوی، منوچهر. (1372). فردوسی و شاهنامه. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی/ پژوهشگاه.

مُقَدَّسی، ابوعبدالله محمَّد بن احمد. (1361). احسن التقاسیم فی معرفت الاقالیم. ج 1. ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان.

مینورسکی، ولادیمیر. (1376). «مقدَّمة قدیم شاهنامه». ترجمة مهدی فیروزان. نامة فرهنگستان. فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دورة سوم. شمارة دوّم. شمارة پیاپی 10. تابستان. صص175-182.

مینوی، مجتبی. (1372). فردوسی و شعر او. تهران: توس.

نحوی، اکبر. (1384). «نگاهی به روش‌های ارجاع به منابع در شاهنامه». نامة فرهنگستان. فصلنامة فرهنگستان زبان و ادب فارسی. دورة هفتم. شمارة چهارم. شمارة پیاپی 28. زمستان. صص32-64.

نولدکه، تئودور. (1369). حماسۀ ملّی ایرانیان. ترجمۀ بزرگ علوی. به‌اهتمام سعید نفیسی. تهران: نشر جامی و مرکز نشر سپهر.

هانزن، کورت هاینریش. (1384). شاهنامة فردوسی: ساختار و قالب. ترجمة کیکاوس جهانداری. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

یارشاطر، احسان. (1373). «تاریخ ملّی ایران». تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان (جلد سوم ـ قسمت اوّل). پژوهش دانشگاه کیمبریج. گردآورنده احسان یارشاطر. ترجمۀ حسن انوشه. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر. صص471-587.

Khaleghi-Motlagh, Dj, “Davāzdah Roḵ,” Encyclopaedia Iranica, edited by: Ehsan Yarshater, Mazda Publishers, Costa Mesa, California, 1996, Vol. VII, pp. 135-136.

Shapur Shahbazi, A, “On the Xwadāy-Nāmag,” Papers in Honour of Prof. Ehsan Yarshater, Acta Iranica 30, Leiden, pp. 208-229.