اسطوره‌پیرایی در تلمیحات نوغزل های بهبهانی، نیستانی، بهمنی و منزوی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 3، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 206، آبان 1398، صفحه 45-72   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.81048

نویسندگان

احمد کنجوری؛ علی نوری^* ؛ محمد رضا روزبه

دانشگاه لرستان

چکیده

انسان مدرن نه اسطوره­ ها را در هیئت ظاهری ­شان می­پذیرد و نه می‌تواند به ­کلی ترک کند و از آن ‌ها رهایی یابد. گروهی از شاعران امروز، به‌ویژه نوغزل‌ سرایان، از تلمیحات اسطوره­ ای به‌عنوان سرمایه و پشتوانه ­ای معرفتی و عرصه و فضایی خیال­ انگیز و رازآمیز، بسیار استفاده می­کنند. مسئلۀ اصلی این جستار، آن است که نوغزل ­سرایان، ازجمله بهبهانی، نیستانی، بهمنی و منزوی با اسطوره ها و تلمیحات اسطوره ­ای چگونه رفتار می­کنند تا هم آن‌ها را پذیرفتنی و روزآمد ­کنند و هم از آن ها چونان خمیرمایه ­ای برای طرح و بیان مافی ­الضمیر خود، سود برند؟ مفروض مقاله این است که شاعران یاد شده رویکردی دوگانه به تلمیح و اساطیر تلمیحی دارند: گاه در تلمیحات، تغییر چندان مهمی اعمال نمی‌کنند؛ اما گاه به تغییر در عناصر ساختاری و بنیادین اسطوره‌ ها و تلمیحات اسطوره­ ای، تلفیق و یا کم و زیاد کردن بخش­ هایی از آن ‌ها به روش ­های گوناگون که فی ­الجمله در این مقاله آن را «اسطوره­ پیرایی» خوانده­ایم، روی می‌آورند. نتایج نشان می‌ دهد که در تلمیحات بازتاب ­یافته در نوغزل­ های این چهار شاعر، اسطوره ‌پیرایی به شیوه ‌هایی چون «وارونه ‌­سازی عناصر اصلی اساطیر»، «جابه­ جایی اولویت تقابل ­های دوگانه در آن‌ ها»، «تقویت ابعاد و عناصر کم ­اهمیت­ تر اساطیر»، «تغییر طرح اسطوره»، «تهی شدن عناصر اسطوره ‌ای از ماهیت خویش» و «ناکارآمد دانستن برخی از اسطوره­‌ ها در شرایط امروزی» رخ داده است.

کلیدواژه‌ها

غزل نو؛ اسطوره؛ اسطوره‌پیرایی؛ تلمیح؛ بهبهانی؛ نیستانی؛ بهمنی؛ منزوی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

81048-متن مقاله به فرمت PDF-369322-1-10-20200601.pdf

مراجع

احمدی، بابک. (1370). از نشانه‌های تصویری تا متن. تهران: مرکز.

احمدی، بابک. (1380). ساختار و تأویل متن. چ 11، تهران: مرکز.

الیاده، میرچا. (1362). چشم‌اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چ 3. تهران: توس.

الیاده، میرچا. (1388). ﻣﻘﺪس و ﻧﺎﻣﻘﺪس، ﻣﺎﻫﻴﺖ دﻳﻦ. ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺑﻬﺰاد ﺳﺎﻟﻜﻲ. ﺗﻬﺮان: ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ.

بهار، مهرداد. (1362). مقدمه‌ای بر اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: توس.

بهار، مهرداد. (1373). جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: فکر روز.

بهبهانی، سیمین. (1382). مجموعه اشعار سیمین بهبهانی. تهران: نگاه.

بهمنی، محمدعلی. (1395). مجموعه اشعار محمدعلی بهمنی. چ 3. تهران: نگاه.

بی‌نظیر، نگین و محمدعلی خزانه‌دارلو. (1394). «جهان اسطوره‌ای و اسطوره‌زایی و اسطوره‌زدایی در داستان‌های بیژن نجدی». ادبیات پارسی معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال پنجم. شمارۀ چهارم. زمستان 1394. صص 1-24.

پرین، لارنس. (1376). درباره شعر. ترجمه فاطمه راکعی. چ 2. تهران: اطلاعات.

پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه. تهران: نگاه.

حسن‌زاده میرعلی، عبدالله و حسن اکبری بیرق، هادی یاوری، محمد صادقی. (1393). «درآمدی بر نظریه عام کلیشه‌ها». فصلنامۀ نقد ادبی. س 7. ش 27. پاییز 1393. صص 29-67.

حمیدیان، سعید. (1387). درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی. چ 3. تهران: ناهید.

روزبه، محمدرضا. (1379). سیر تحول در غزل فارسی: از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: روزنه.

ریکور، پل. (1373). زندگی در دنیای متن. ترجمۀ بابک احمدی. تهران: مرکز.

سلاجقه، پروین. (1389). نقد نوین در حوزۀ شعر. تهران: مروارید.

شایگان‌فر، حمیدرضا. (1386). نقد ادبی: معرفی مکاتب نقد. چ 3. تهران: دستان.

شریفی، فیض. (1393). شعر زمان ما (14): حسین منزوی. تهران: نگاه.

شفیعی کدکنی. (1372). صور خیال در شعر فارسی. چ 5. تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس. (1371). فرهنگ تلمیحات (اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی، مذهبی در ادبیات فارسی). چ 4. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. (1378). نقد ادبی. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. (1381). نگاهی تازه به بدیع. چ 13. [ویرایش 2]. تهران: فردوس.

صفوی، کورش. (1380). از زبانشناسی به ادبیات. جلد اول (نظم). چ 2. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

فتوحی رود معجنی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فِلسکی، ریتا. (1394). کارکردهای ادبی. برگردان مهدی شفقتی. تهران: آوند دانش.

کاظمی، روح‌الله. (1388). سیب نقره‌ای ماه: نقد غزل‌های حسین منزوی. تهران: مروارید.

کزازی، میر جلالالدین. (1384). نامۀ باستان (جلد سوم: داستان سیاوش). چ 2. تهران: سمت.

کلیگز، مری. (1388). درسنامه نظریه ادبی. چ 1. ترجمه جلال سخنور و دیگران. تهران: اختران.

گرین، کیت و جین لبیهان. (1383). درسنامه نظریه و نقد ادبی. ترجمه لیلا بهرانی محمدی و دیگران. ویراسته حسین پاینده. تهران: روزنگار.

محمدی، محمدحسین. (1385). فرهنگ تلمیحات شعر معاصر. چ 2. تهران: میترا.

مدرسی، فاطمه و رقیه کاظم زاده. (1389). «انواع تلمیح در غزل‌های حسین منزوی و سیمین بهبهانی». زبان و ادبیات فارسی. دورۀ 1. شمارۀ 1. بهار 1389. صص 123 – 139.

منزوی، حسین. (1389). همچنان از عشق. به کوشش محمد فتحی. تهران: آفرینش.

منزوی، حسین. (1395). مجموعه اشعار حسین منزوی. به کوشش محمد فتحی. چ 4. تهران: نگاه.

میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی. (1388). واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیات داستانی. تهران: کتاب مهناز.

نامورمطلق، بهمن. (1395). بینامتنیت: از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم. تهران: سخن.

نوری، علی و احمد کنجوری. (1395). «شالودهشکنی در تلمیحات به کار رفته در غزلیات حسین منزوی». مجلۀ علمی-پژوهشی پژوهشنامۀ ادب غنایی. مقاله 11. دوره 14. شماره 26. بهار و تابستان 1395. صص 203-220.

نیستانی، منوچهر. (1393). مجموعه اشعار منوچهر نیستانی. به اهتمام صالح سجادی، اصلاحات و اضافات: تیرنگ نیستانی. تهران: نگاه.

وانت، کریستوفر. (1379). کانت: قدم اول. ترجمه حمیدرضا اَبَک. چ 2. تهران: شیرازه.

ویتیلا، استوارت. (1389). اسطوره و سینما، کشف ساختار اسطوره‌ای در 50 فیلم به یاد ماندنی. ترجمۀ محمد گذرآبادی. تهران: هرمس.

یاحقی، محمدجعفر. (1352). «اسطوره در شعر امروز ایران». مجله دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال دوازدهم. شمارۀ چهارم. 1352. صص 782ـ 809.

Genet, Gerard. (1982); Palimpsestes: literature au second degre, Seuil. paris.

Permyakov, G.L. (1979). From Proverb to Folk-tale, Notes on the General Theory of Cliche. Translated from the Russian by Y.M. Filippov. Moscow.

Rozhdestvensky, Y.V. (1979). "What is the General Theory of Cliche" in From Proverb to Folk-tale. Notes on the General Theory of Cliche. by G.L. Permyakov. Translated from the Russian by Y.M. Filippov. Moscow. Pp. 259- 284.