زیبایی‌شناسی شگرد ادبی التفات و نقش تفسیری آن در مثنوی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 206، آبان 1398، صفحه 95-126   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v0i0.80638

نویسنده

بتول واعظ^*

دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

 تفسیر هر متن، بسته به عناصر متن­ سازی چون زبان، بلاغت، ساختار ادبی، درون ­مایه و گونه­ شناسی، با دیگری متفاوت است و روش­ تفسیری منحصربه ‌فردی می­طلبد. موضع تفسیری هر متن در جایگاهی اتفاق می­افتد که گره ­های تفسیری آن متن ظاهر می­شود. گاه گره ­های تفسیری یک متن در نتیجة ابهام ساختاری آن واقع می­شود. یکی از عواملی که موجب ابهام و گره ­افکنی در ساختار ادبی متن می­شود، شگرد ادبی التفات است؛ ویژگی ابهام ­آفرینی التفات ناظر به رویکرد و نگاهی جدید به این شگرد ادبی است که با توسع بخشیدن به این مفهوم، از نگاه سنتی در باب التفات فراتر می­رود. اصلی ­ترین پرسش این پژوهش این است که چگونه التفات که در نگاه جدید شامل هر نوع تغییری در متن می‌شود، می ­تواند هم موجب ابهام ساختاری ـ معنایی در متن شود و هم در راستای رفع این ابهام و تفسیر آن عمل کند؟ این پژوهش با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بیان انواع و کارکردهای شگرد ادبی التفات در مثنوی معنوی می­پردازد و نشان می­ دهد که مثنوی یکی از متونی است که بارزترین گره تفسیری آن، متعلق به وجوه التفاتی آن است، به‌گونه‌ ای که با شناخت نقش زیبایی ­شناختی این شگرد و تبیین نقش نشانه­ معناشناختی آن­ در ساختار این متن، می­توان به تفسیر بهتر و علمی­تری از آن رسید. با مطالعه و بررسی بسیاری از داستان ­های مثنوی در دفترهای مختلف، روشن شد که یکی از مهم‌ ترین کارکرد التفات در مثنوی در کنار نقش زیبایی­ شناختی آن، کارکرد تفسیری و معرفت­شناختی آن است که در خدمت تبیین نظام اندیشة مولوی قرار دارد و نشان­ دارترین ویژگی ساختاری و معنایی مکتب فکری اوست. از دیگر یافته­ های این پژوهش، معرفی و تبیین دیگر انواع التفات از قبیل التفات زبان ­شناختی، تفسیری، روایت­ شناختی، پدیدارشناختی، روش­ شناختی و گفتمانی است که در تفسیر و شرح مثنوی به این وجوه التفاتی و نقش آن­ها در تفسیر چندان توجه نشده است.

کلیدواژه‌ها

التفات ادبی؛ مثنوی معنوی؛ گره تفسیری؛ ساختار؛ نشانه شناسی؛ تفسیر؛ معرفت شناسی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

80638-متن مقاله به فرمت PDF-369331-1-10-20200601.pdf

مراجع

ابن اثیر، ضیاءالدین. (1380ه؛1960م). المثل‌السائر فی ادب‌الکاتب و الشاعر. قدّمه و حقّقه: احمد الحوفی و بدوی طبانه. القسم الثانی. الطبعه الأولی. الفجاله. القاهره.

براهنی، رضا. (1375). بحران نقد ادبی و رسالة حافظ. تهران: انتشارات ویستار.

بلخی، مولانا جلال‌الدین محمد. (1379). مثنوی معنوی. به کوشش رینولد الین نیکلسون. چاپ هفتم. تهران: نشر طلوع.

پارسا، محمد. (1374). زمینة روان‌شناسی. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات بعثت.

پورنامداریان، تقی. (1380). در سایة آفتاب. چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.

رادویانی، محمد بن عمر. (1362). ترجمان‌البلاغه. به تصحیح و اهتمام احمد آتش. چاپ دوم. تهران: انتشارات اساطیر.

رامی تبریزی، شرف‌الدین حسن بن محمد. (1341). حقایق‌الحدائق. تصحیح سید محمد کاظم امام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1368). سرّ نی. جلد اول. چاپ سوم. تهران: نشر علمی.

زمانی، کریم. (1395). شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر اول. چاپ چهل و هفتم. تهران: انتشارات اطلاعات.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1393). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هفدهم. تهران: نشر آگه.

شمیسا، سیروس. (1372). نگاهی تازه به بدیع. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوس.

شمیسا، سیروس. (1383). سبک‌شناسی شعر. چاپ نخست از ویرایش دوم. تهران: نشر میترا.

ضیف، شوقی. (1393). تاریخ و تطور علوم بلاغت. ترجمة محمدرضا ترکی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1382). شرح شریف مثنوی. جزء نخستین و دوم از دفتر اول. چاپ یازدهم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کالر، جاناتان. (1388). در جست‌و جوی نشانه‌ها. ترجمة لیلا صادقی و تینا امراللهی. ویرایش: فرزان سجودی. چاپ اول. تهران: نشر علم.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1381). بدیع، زیبایی‌شناسی سخن پارسی. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.

گرکانی، حاج محمدحسین شمس‌العلما. (1377). ابدع‌البدایع. به اهتمام حسین جعفری. چاپ اول. تبریز: انتشارات احرار.

واعظ کاشفی، میرزاحسین. (1369). بدایع‌الأفکار فی صنایع‌الأشعار. ویرایش: میرجلال‌الدین کزازی. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.

وحیدیان کامیار، تقی. (1383). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.

وودراف اسمیت، دیوید. (1393). پدیدارشناسی. ترجمة مسعود علیا. چاپ دوم. تهران: انتشارات ققنوس.

همایی، جلال‌الدین. (1354). فنون بلاغت و صناعات ادبی. جلد اول. تهران: انتشارات دانشگاه سپاهیان انقلاب ایران.

ب: مقالات

اکبری، منوچهر و علی اکبر رضادوست. (1393). «بررسی تطبیقی دیالکتیک ایمان و فهم در هرمنوتیک مولانا و آگوستین بر اساس آموزة «ایمان می‌آورم تا بفهمم». فلسفه. دورة 42. شمارة 1.

حسینی، سید محسن. (1386). «مناسبات بینامتنی معارف بهاء‌الولد و مثنوی معنوی از منظر داستان-پردازی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. شمارة شانزدهم.

رحمانی، هما و عبدالله رادمرد. (1391). «بازنگری معنایی در التفات بلاغی و اقسام و کارکردهای آن». جستارهای ادبی. شمارة176.

گرگین، محمود. (1384). «معنی مثنوی یا معرفت دیالکتیکی در مثنوی مولانا». کتاب ماه ادبیات و فلسفه. شمارة 95.

نیری، محمد یوسف و دیگران (1397). «همانندی‌های دیالکتیکی مولانا و هگل». شعرپژوهی (بوستان ادب). دانشگاه شیراز. سال دهم. شمارة سوم. پیاپی37.

هاشمی، زهره. (1389). «نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». ادب‌پژوهی. دورة4. شمارة12.