بازتابِ فرهنگ ایران باستان در دورة غوریان بر اساس شاهنامه‌ی فردوسی

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 52، شماره 3 - شماره پیاپی 206، آبان 1398، صفحه 127-148   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v52i2.83024

نویسنده

نجم الدین گیلانی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

غوریان سلسله‌ ای محلی در شرق افغانستان بودند که در قرن ششم هجری قمری نقش تعیین کننده ‌ای در حوادث سیاسی- نظامیِ خراسان و هندوستان داشتند. این سلسله به دلیل کمبود منابع تاکنون از نظر فرهنگی مغفول مانده است. تنها منبع ارزشمند و بجا مانده از این دوره، کتاب طبقات ناصری جوزجانی می‌باشد که در لابلای حوادثِ سیاسی به سنت‌ ها و باورهایی اشاره می‌کند که آبشخور آنها را در فرهنگِ ایرانیانِ پیش از اسلام باید جستجو کرد. با توجه به شناختِ جوزجانی از فردوسی و همچنین شواهدِ موجود در فرهنگِ غوریان، به‌نظر می‌رسد آنها از نظرِ فرهنگی تحت تأثیر شاهنامۀ فردوسی بوده ‌اند. هدفِ این پژوهش، شناختِ آبشخورِ فکری- فرهنگی غوریان و بررسی آداب، باورها و اندیشه‌ هایی است که ریشه در فرهنگ ایرانی به ‌ویژه شاهنامه فردوسی دارد. در این مقاله تلاش بر این است با استناد به شاهنامۀ فردوسی و کتاب طبقات ناصری جوزجانی، با روش توصیفی- تحلیلی به این سؤالات پاسخ داده شود که غوریان تا چه میزان اساطیر ایرانی را می‌شناختند؟ مؤلفه ‌های فرهنگی بازتاب یافته از شاهنامة فردوسی در فرهنگ غوریان کدامند؟ نتایج تحقیق نشان داد که غوریان در زمینه ‌هایی مانند: نام و نسب، اندیشۀ سیاسی، مراسم استقبال از سفرا، جشن ‌های هفت روزه، عزاداری هفت ‌روزه، شادکامی و رجزخوانی در جنگ با شاهنامۀ فردوسی و ایرانیان باستان اشتراک فرهنگی داشتند.

کلیدواژه‌ها

ایران باستان؛ فرهنگ؛ شاهنامه فردوسی؛ طبقات ناصری جوزجانی؛ غوریان

سایر فایل های مرتبط با مقاله

83024-متن مقاله به فرمت PDF-369340-1-10-20200601.pdf

مراجع

ابن‌اثیر، عزالدین. (1386). الکامل فی‌التاریخ. بیروت: دار الصادر.

ابن‌حوقل، ابوالقاسم. (1345). صوره‌الارض. ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

اسلامی ‌ندوشن، محمدعلی. (1348). زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: انجمن ملی.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. (1368). مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ایمانپور، محمدتقی و گیلانی، نجم‌الدین. (1392). «بررسی تطبییقی سورنای تاریخ با رستم حماسه». مجله مطالعات ایرانی کرمان. دوره 12. شماره24. پاییز و زمستان 1392. صص63- 43.

آذرنوش، آذرتاش. (2385). چالش میان فارسی و عربی سده‌های نخست. تهران: نشر نی.

باسورث، ادموند کلیفورد. (1370). تاریخ سیستان از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان. ترجمه حسن انوشه. تهران: انتشارات امیرکبیر.

بریان، پی‌یر. (1386). تاریخ امپراتوری هخامنشیان (از کورش تا اسکندر). ترجمه مهدی سمسار. تهران: زریاب.

بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.

پژواک، عتیق‌الله. (1345). غوریان. افغانستان: انجمن تاریخ افغانستان.

ثروتیان، بهروز. (1350). بررسی فرّ در شاهنامة فردوسی. تبریز: انتشارات کمیته استادان.

جوزجانی‌، منهاج و سراج. (1342). طبقات ناصری. به تصحیح و تحشیه و تعلیق: عبدالحی حبیبی قندهاری. انجمن تاریخ افغانستان: کابل.

خواجه‌نظام‌الملک طوسی، ابوعلی حسن بن علی. (1394). سیاستنامه(سیرالملوک). به تصحیح عباس اقبال. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

دوستخواه، جلیل. (1374). اوستا، گزارش و پژوهش. تهران: مروارید.

دهخدا، علی‌اکبر. (1337). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.

راشد محصل، محمدتقی. (1382). اوستا: ستایش‌نامة راستی و پاکی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

روشن‌ضمیر، مهدی. (2537). تاریخ سیاسی و نظامی دودمان غوری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). نامورنامه. چاپخانه‌ مهارت: تهران.

طبری، محمد بن جریر. (1357). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.

غزالی، امام محمد. (1317). نصیحۀ ‌الملوک. با مقدمه و تصحیح جلال همایی. تهران: چاپخانة مجلس.

فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. بر اساس نسخه چاپ مسکو. تهران: انتشارات پور صایب.

فروغی ابری، اصغر. (1391). تاریخ غوریان. تهران: انتشارات سمت.

فلاح، غلامعلی. (1385). «رجزخوانی در شاهنامه». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. س14. شماره 55- 54.

کزازی، میرجلال‌الدین. (1376). نامه‌ باستان. تهران: انتشارات سمت.

گزنفون. (1388). کورش‌نامه. ترجمه رضا مشایخی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

گمنام. (1389). تاریخ سیستان. تحقیق ملک الشعرای بهار. تهران: کلالۀ خاور.

مختاری، محمد. (1386). حماسه در رمز و راز ملی. قطره: تهران.

مسعودی، ابوالحسن علی بن‌حسین. (1365). التنبیه والإشراف. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین حمیدالدین. (1388). دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، بر پایه کهن‌ترین نسخۀ خطی. تصیح مجتبی مینوی- مهدی محقّق. تهران: انتشارات دانشکاه تهران.

Bosworth, C.E.(1965). "Notes on the pre-Ghaznavid history of eastern Afghanistan", IX, pp. 12-24.