«نظم پریشان»؛ بازیابی اصطلاحی در قلمرو شعر و نثرِ گذشته و تأویل معاصران از آن

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 208، اردیبهشت 1399، صفحه 36-19   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v53i1.73598

نویسندگان

مصطفی جلیلی تقویان^{* 1}؛ نیلوفر جعفرزاده²

¹دکتری زبان و ادبیات دانشگاه تهران، تهران، ایران

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشه، مشهد، ایران

چکیده

معنای مفاهیم و اصطلاحات در طول زمان دگرگون می­شوند؛ از همین رو نباید برداشتِ امروزی خود را از آن­ ها الزاماً برابرِ با برداشتِ پیشینیان بدانیم. اگر در پیِ تفسیرِ یک اصطلاح هستیم، ناگزیر از بازگشت به سیر تطور آن خواهیم بود. در عوض چنانچه بر آن باشیم تا صرفاً تأویلی از آن به دست دهیم می­توانیم به گذشته آن رجوع نکنیم. یکی از اصطلاحات مربوط به قلمرو شعر و نثر و به‌طورکلی سخن، «نظم پریشان» و ترکیب ­های هم­خانواده­اش همچون «سخن  پریشان»، ارقام پریشان» و... بوده است. این اصطلاحات در میان گذشتگان معنای ویژه ­ای داشته که عبارت بوده از: شعر یا نثر یا به‌طور کلی سخنی که ناسنجیده  و  بی ­کیفیت است. برخی از پژوهشگران و مفسرانِ معاصرِ ما از این اصطلاح، برداشتی متفاوت دارند. آن ­ها با عنایت به کاربردِ آن در شعر حافظ معتقدند که «نظم  پریشان» به معنای آن است که شعر حافظ در ظاهر دارای پراکندگی است، اما در باطن از نظمی  قوی برخوردار است. بدین ترتیب محققانِ امروز معنایی کاملاً متفاوت از آنچه قدما از آن درمی­یافته ­اند به­دست می­ دهند. در این مقاله کوشش­ شده ­است تا نخست پیشینه این اصطلاح در شعر و نثر گذشته آشکار شود و سپس برداشتِ معاصران از آن، به سنجش درآید.
 

کلیدواژه‌ها

نظم پریشان؛ حافظ؛ خرمشاهی؛ پورنامداریان؛ تفسیر؛ تأویل

سایر فایل های مرتبط با مقاله

2-Jalili- Final.pdf

مراجع

آجودانی، ماشاءالله. (۱۳۸۲). مشروطۀ ایرانی. تهران: اختران.

اسفزارى، فضل الله بن عثمان. (۱۳۸۰). شرح اخبار و ابیات و امثال عربی کلیله و دمنه. تصحیح بهروز ایمانی. تهران: مرکز پژوهشى میراث مکتوب.

اصفهانی، محمود بن محمد بن الحسن. (۱۳۶۴). دستور الوزاره. تصحیح و تعلیق رضا انزابی‌نژاد. تهران: امیرکبیر.

اکرمی، میرجلیل. (۱۳۸۵). «دولت قرآن و اسلوب بیان در شعر حافظ». مجله زبان و ادب. شمارۀ ۲۷. صص۱۹۱-۲۱۳.

پورمند، آناهیتا؛ روحانی، مسعود. (۱۳۹۴). «ساختارشکنی و نامحدودسازی در اشعار حافظ». پژوهش‌های ادبی و بلاغی. سال سوم. شمارۀ ۳. صص۸۸-۱۰۴.

پورنامداریان، تقی. (۱۳۸۲). گم‌شدۀ لب دریا. تهران: سخن.

تبریزی، شمس الدین محمد. (1391). مقالات شمس. تصحیح و تعلیق از محمد علی موحد. چاپ چهارم، تهران: خوارزمی

جلیلی‌تقویان، مصطفی. (۱۳۹۲). «بررسی مفهوم سرقت ادبی در بلاغت اسلامی»، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

حیدر میرزا دوغلات، محمد. (۱۳۸۳). تاریخ رشیدى. تصحیح عباسقلی غفاری‌فرد. تهران: مرکز پژوهشى میراث مکتوب.

خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی. (۱۳۷۹). دیوان، مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزان‌فر. تهران: گل‌آرا.

خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۳۶۲). ذهن و زبان حافظ. تهران: نشر نو.

خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۳۷۳). حافظ. تهران: طرح نو.

خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۳۷۸). «قرآن و اسلوب هنری حافظ». کیهان فرهنگی. شمارۀ ۱۵۸. صص۲۰-۲۵.

خرمشاهی، بهاءالدین. (۱۳۷۸). حافظ‌نامه. تهران: علمی فرهنگی.

خرمشاهی، بهاءالدین. «حافظ و قرآن«. مدخل دایرة المعارف بزرگ اسلامی

خواجوی کرمانی، محمد بن علی. (۱۳۸۹). دیوان غزلیات، گردآورنده حمید مظهری. کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.

خواجوی کرمانی، محمد بن علی. دیوان، مقدمه مهدی افشار. تهران: زرین.

خوانساری، محمد. (۱۳۶۳). منطق صوری (جلد اول و دوم). تهران: آگاه.

رسول‌زاده، حسین و قربان‌زاده، منیژه. (۱۳۹۵). «نگاهی آماری و تحلیلی به دلایل ایجاد و محورهای پارادوکس (متناقض نما) در دیوان حافظ». پژوهش‌های ادبی و بلاغی. سال پنجم. شمارۀ ۱. صص۷۹-۱۰۲.

رضی، احمد. (۱۳۸۳). «دیوان حافظ بازترین متن ادب فارسی». پژوهش‌های ادبی. شمارۀ ۴. صص۱۱۵-۱۳۱.