تحلیل و صورت‏بندی مضامین مذهبی (شیعی) و عرفانی در شعر معاصر تاجیکستان در دورۀ استقلال (1991 -2015)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 5، دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 208، اردیبهشت 1399، صفحه 104-83   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v53i1.85162

نویسندگان

احمد تمیم داری¹؛ مرجان علی اکبرزاده زهتاب^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

²مربی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد اسلامی ورامین-پیشوا

چکیده

برآنیم بدانیم، رویکرد شاعران معاصر تاجیک، به مفاهیم مذهبی (با تکیه بر شعر شیعی) و عرفانی، در دورۀ استقلال و پس از آن (1991- 2015) چگونه بوده است؟ درپیِ رنگ باختن افکار سوسیالیستی در تاجیکستان و به ‌ویژه پس از استقلال این سرزمین در 1991 و افزایش تعاملات فرهنگی با ایران (به عنوان سرزمین نیاکان)، بسیاری از مضامینِ مخالف با سوسیالیسم، ازجمله مفاهیم مذهبی و عرفانی که پیش ازین تحت سانسور شدید حکومت قرار داشت، مطمح نظر شاعران قرار گرفت. در پژوهش پیش روی، مضمون یاد شده با ذکر و بررسی شواهد مثالی چند، از شعر شاعران تاجیک، به شیوه‌ای کتابخانه‌ ای، واکاوی شده است. شعر مذهبی و معنوی تاجیک، قطعاً از نظرگاه مذهب ارزشمندِ اهل تسنن نیز قابل بررسی است که خود، جستاری دیگر می‌طلبد و در اینجا برای پرهیز از اطالۀ کلام و نیز تدقیق و باریک ‌بینی، فقط به مفاهیم مذهبی (شیعی)- عرفانی پرداخته شده. این مضمون، پس از سال 2015 -که نقطه عطف اسلام ‌زدایی در تاجیکستان به شمار می‌رود- دوباره دچار محدودیت‌ هایی شده است. به هر حال، مفاهیم مذهبی (شیعی) و عرفانی در میان شاعران آن دیار، علاوه بر شوریدگی ‌های عارفانه، جنبۀ زاهدانه و متعبّدانه نیز دارد. در میان شاعرانی چند، به ذکر اصطلاحات عرفانی بسنده شده، در برخی موارد علاوه بر اصطلاحات، مفاهیم عرفانی نیز مدّ نظر قرار گرفته است.
برآنیم بدانیم، رویکرد شاعران معاصر تاجیک، به مفاهیم مذهبی (با تکیه بر شعر شیعی) و عرفانی، در دورۀ استقلال و پس از آن (1991- 2015) چگونه بوده است؟ درپیِ رنگ باختن افکار سوسیالیستی در تاجیکستان و به ‌ویژه پس از استقلال این سرزمین در 1991 و افزایش تعاملات فرهنگی با ایران (به عنوان سرزمین نیاکان)، بسیاری از مضامینِ مخالف با سوسیالیسم، ازجمله مفاهیم مذهبی و عرفانی که پیش ازین تحت سانسور شدید حکومت قرار داشت، مطمح نظر شاعران قرار گرفت. در پژوهش پیش روی، مضمون یاد شده با ذکر و بررسی شواهد مثالی چند، از شعر شاعران تاجیک، به شیوه‌ای کتابخانه‌ ای، واکاوی شده است. شعر مذهبی و معنوی تاجیک، قطعاً از نظرگاه مذهب ارزشمندِ اهل تسنن نیز قابل بررسی است که خود، جستاری دیگر می‌طلبد و در اینجا برای پرهیز از اطالۀ کلام و نیز تدقیق و باریک ‌بینی، فقط به مفاهیم مذهبی (شیعی)- عرفانی پرداخته شده. این مضمون، پس از سال 2015 -که نقطه عطف اسلام ‌زدایی در تاجیکستان به شمار می‌رود- دوباره دچار محدودیت‌ هایی شده است. به هر حال، مفاهیم مذهبی (شیعی) و عرفانی در میان شاعران آن دیار، علاوه بر شوریدگی ‌های عارفانه، جنبۀ زاهدانه و متعبّدانه نیز دارد. در میان شاعرانی چند، به ذکر اصطلاحات عرفانی بسنده شده، در برخی موارد علاوه بر اصطلاحات، مفاهیم عرفانی نیز مدّ نظر قرار گرفته است.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

شریعت؛ طریقت؛ شاعران تاجیک؛ شعر شیعی؛ شعر دورۀ استقلال

سایر فایل های مرتبط با مقاله

85162-متن مقاله به فرمت PDF-386208-1-10-20200921.pdf

مراجع

آشوری، داریوش.(1357). فرهنگ سیاسی. تهران: مروارید.

بچکا، یرژی. (1372). ادبیات فارسی در تاجیکستان. ترجمۀ: سعید عبانژاد و محمود عبادیان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی.

پاکتچی، احمد. (1392). جریان‌های تصوف در آسیای مرکزی. تهران: الهدی.

پیگولوسکایا، نینا ویکتوورونا و دیگر دانشمندان شوروی. (1353). تاریخ ایران. از دوران باستان تا پایان سدۀ هجدهم میلادی. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.

خجندی، فرزانه. (1375). پیام نیاکان (گزیدۀ اشعار). تهران: سروش (صدا و سیمای جمهوری اسلامی‌ایران).

خدایار، ابراهیم. (1397). «دوره‌بندی شعر معاصر تاجیک: از روشنگری تا استقلال (1870- 2015م)». نقد و نظریۀ ادبی. دانشگاه گیلان. ش5. 21- 45.

خواجه‌اُف، شاه‌منصور. (1385). «سیمای رسول اکرم در شعر معاصر تاجیک». کیهان فرهنگی. ش 237. 69- 71.

ذبیح‌الله، بهروز. (1391). قصۀ مرغ سمندر (سرگذشت ادبیات تاجیک در دوران شوروی). مشهد: مهریز.

شریف‌زاده مود، میترا. (1394). «تأثیر شعر معاصر ایران بر شعر تاجیکستان؛ شعر دارا نجات به عنوان نمایندۀ گروه». ادبیات تطبیقی. ش13. 149 - 174.

شعـردوست، علی‌اصـغر. (1390). تاریخ ادبیات نوین تاجیکستان. تهران: علمی و فرهنگی.

شعـردوست، علی‌اصـغر .(1389). چشم‌انداز شعر امروز تاجیکستان. تهران: الهدی.

صفی‌آوا، گلرخسار. (1373). گلچین اشعار. تهران: الهدی.

طاهری، سید مهدی و سید سعید هاشمی نسب. (1388). «جریان تصوف در آسیای مرکزی». روابط خارجی. ش5. 197-242.

عجمی، رستم (آی محمداُف). (1387). ازدوشنبه تا تهران (گزیدۀاشعار). تهران: تکا (توسعۀکتاب ایران).

عجمی، محمد‌علی. (1376). اندوه سبز. با مقدمۀ علی‌رضا قزوه. تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

عجمی، محمد‌علی. (1383). بهشت و آدم و گندم. تهران: سوره مهر.

عجمی، محمد‌علی. (1387). عطر شب‌های خراسان (گزیدۀ اشعار). تهران: تکا (توسعۀ کتاب ایران).

عطار نیشابوری، فریدالدین. ( 1366). منطق الطیر. به اهتمام احمد رنجبر. تهران: اساطیر.

قادری، عبدالله. (1992). گلشن راز (گزیده اشعار). دوشنبه: عرفان.

قزوه، علی‌رضا. (1384). « انتظاران تو را صبح دمیدن دیر شد؛ نگاهی به شعر انتظار و عاشورا در ادبیات تاجیک». موعود. ش 61، 54- 57.

قزوه، علی‌رضا. (1376). خورشیدهای گم‌شده (گزیدۀ شعر امروز تاجیک). تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

قناعت، مؤمن. (1373). برگزیدۀ اشعار. تهران: الهدی.

لایق، شیر‌علی. (1372). گلچینی از اشعار استاد لایق شیر‌علی. تهران: الهدی.

موسوی گرمارودی، علی. (1388). از ساقه تا صدر (شعر و زندگی شعرای تاجیکستان در قرن بیستم). تهران: قدیانی.

میر‌خواجه، عطا. ( 1394). « وبگاه شخصی». www. at-mirkhajeh. persianblog. ir

نجات، دارا. (1387). در کوچۀ لیلی (گزیدۀ اشعار). تهران: تکا (توسعۀ کتاب ایران).

نجات، دارا. (1385). رویش از سکوت (گلچین اشعار). دوشنبه: رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی‌ایران در تاجیکستان.

منابع تاجیکی (به همراه برگردان هریک به خط فارسی)

Брагинский И.С., Шукуров М., Эделман ва Њусейнзода Ш.( 1957). Очерки таърихи адабиёти советии тољик. ќ.1. Сталинобод: Нашриёти давлатии Тољикистон.

براگینسکی ای.س، شکوراف م، ادلمن و حسین‌زاده ش. (1957). آچریک (= طرح) تاریخ ادبیات سوویتی (=شوروی)تاجیک. قسمت اول. استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان.

Айнї С. (1987). Таърихи инќилоби Бухоро. Ба кўшиш ва тарљумаи Рањим Њошим. Душанбе: «Адиб».

عینی ص. (1987). تاریخ انقلاب بخارا. به کوشش و ترجمۀ رحیم هاشم. دوشنبه: ادیب، 1987.

Ҷуниди, М. (1990). Сарчашмаи Мукофот. душанбе: Адиб.

جنیدی، م. (1990)، سرچشمۀمکافات، دوشنبه: ادیب.

Шоҳ Аҳмад, А. (1997). Фарёди Силсилаи хомӯшӣ. Хуҷанд: Бина.

شاه‌احمد، ع. (1997)، فریاد سلسلۀ خاموشی، خجند: بی‌نا.