مبانی و احکام فقهی محیط زیست

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 38، شماره 1 - شماره پیاپی 71، فروردین 1385، صفحه 31-66   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v38i1.65618

نویسندگان

احسان تاریمرادی^* ؛ محمد تقی فخلعی

فردوسی مشهد

چکیده

گسترش جوامع انسانی و توسعه شهر نشینی موجب پیدایش پدیده هایی چون تخریب و آلودگی محیط زیست شده است. به دلیل اهمیّت بسیار این پدیده در روند حیات انسانی عصر حاضر، در این نوشتار سعی شده است موضع شریعت در برابر تحولّات حادث در محیط زیست با استناد به منابع کتاب و سنّت و دلیل عقل به دقّت مورد شناسایی قرار گیرد. همچنین تلاش شده است با طرح موضوعات متنوعی در قالب مسائل و قواعد فقهی، کلیه مسئولیت های ناشی از آسیب و تخریب محیط زیست تبیین شود.در این نوشتار معلوم می شود مقولة محیط زیست به خوبی مورد عنایت شریعت قرار دارد و احکام و الزامات صریحی در زمینه های مرتبط با آن مطرح است.

کلیدواژه‌ها

تخریب؛ محیط زیست؛ حسن و قبح اقتضایی؛ ضمان

مراجع

القرآن الکریم.

نهج البلاغه للامام امیرالمؤمنین علیه السلام، اَلّفه الشریف الرّضی، حقّقه صبحی صالح، دارالاسوة، الطبعة الثالثة،1421ﻫ.

ابن ابی جمهور، محمد بن زیدالدین(د.901ق)؛ عوالی اللئالی العزیزة فی الاحادیث الدینیة، قم، مطبعة سیدالشهداء، الطبعة الاولی،1403ق.

ابن بابویه، محمد بن علی(د.381ق.)؛ من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،1404ق.

ابن حبان، محمد بن احمد؛ صحیح ابن حـبان، مؤسسة الرساله، الطبعة الثانیة،1414 ق.

ابن حزم، علی بن احمد (د.456 ق.)؛ المحلّی، تحقیق احمد محمد شاکر، دارالفکر، بیروت: بی تا.

ابن حنبل، احمد بن محمد، (د.249 ق.)؛ مسند احمد بن حنبل، بیروت: دارصادر،

بی تا.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد (د.620 ق.)؛ المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی، بیروت، بی تا.

ابن ماجه، محمد بن یزید(د. 285ق.)؛ سنن ابن ماجه، بیروت، دارالفکر، بی تا.

ابوداود، سلیمان بن اشعث؛ ‌سنـن ابـی داود، بیروت: دارالفکر، الطبعة الاولی،1410 ﻫ..

اصفهانی، محمدحسین (د. 1361 ق.)؛ حاشیة المکاسب، المطبعة العلمیة، الاولی، 1418 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین (د.1281 ق.)؛ المکاسب، قم: منشورات مکتبة العلّامة، چاپ سوّم، 1368 .

بجنوردی، محمد حسن (د. 1359 ق.)؛ القواعد الفقهیه، قم: نشر الهادی، الطبعة الاولی، 1419 ق.

بحرانی، یوسف، (د.1186 ق.)؛ الحدائق الناضرة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، بی تا.

بخاری، محمد بن اسماعیل (د.256 ق.)؛ صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر، 1401 ق.

برقی، احمدبن محمد بن خالد (د. 274 ق.)؛ تهران: المحاسن، دارالکتب الاسلامیة، بی تا.

بیهقی، احمد بن حسین بن علی (د. 458 ق.)؛ السنن الکبری، بیروت: دارالفکر، بی تا.

ترمذی، محمد بن عیسی (د. 279 ق.)؛ الجامع الصحیح؛ سنن الترمذی، بیروت: دارالفکر، 1403 ق.

جصّاص،احمدبن علی رازی(د.370 ق.)؛ احکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة،

الطبعة الاولی، 1415 ق.

حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (د.405ق.)؛ المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دارالمعرفة،1406 ق.

حرّعاملی، محمد بن حسن (د. 1104 ق.)؛ وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت: داراحیاء التراث العربی،‌ بی تا.

حسینی سیستانی،‌ علی ؛ قاعدة لاضرر و لاضرار، قم: مکتبة آیت الله العظمی السیستانی، الطبعة الاولی،1414 ق.

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی (د.1250ق.)؛ العناوین الفقهیة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی،‌ الطبعة الاولی، 417 ق.

خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران(د.1369) . تحریرالوسیلة، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ سوم، 1408 ق.

ـــــــــــــــــــــــ ؛ الرّسائل،قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، 1385 ق.

ـــــــــــــــــــــــ ؛ صحیفه نور، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1370.

ـــــــــــــــــــــــ ؛ کتاب البیع، قم: مؤسسة اسماعیلیان، الطبعة الرابعة، 1410 ق.

خوئی،ابوالقاسم (د.1413 ق.)؛ مصباح الفقاهة، قم: مطبعة سیدالشهداء، الطبعة الثانیة، بی تا.

دارمی، عبدالله بن عبدالحمن (د. 255 ق.)؛ سنن الدارّمی، دمشق: مطبعة الاعتدال، بی تا.

سبحانی، جعفر؛ البدعة و اثارها الموبقة، از مجموعه منشورات علی مائدة العقیدة، بی جا، بی تا.

سیوطی، جلال الدین (د. 911 ق.)؛ ‌الدّر المنثور، جدّه: دارالمعرفة،‌ ‌الطبعة الاولی،1365 ق.

شهید اول، محمد بن مکّی (د. 786 ق.)؛ الدرّوس الشرعیة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی،1412 ق.

شهید ثانی، زین الدّین بن علی (د. 966 ق.)؛ الرّوضة البهیة فی شرح اللّمعة الدمشقیة، قم: مکتب الاعلام اسلامی، ‌بی تا.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ مسالک الافهام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، الطبعة الاولی،1413 ق.

طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة النشّر الاسلامی.

طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن (د. 60 ق.)؛ ‌مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسة الاعلمی، الطبعة الاولی.

طبری،‌ محمد بن جریر (د.310 ق.)؛ تاریخ الامم و الملوک، بیروت: مؤسسة الاعلمی، بی تا.

ــــــــــــــــــــــــــــــــ؛ جامع البیان عن تأویل ای القرآن؛تفسیر الطبری،بیروت: دارالفکر، 1415 ق.

طوسی، محمد بن حسن (د. 460 ق.)؛ الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران: دارالکتب اسلامیة، الطبعة الرابعة.

ــــــــــــــــــــــــــــــ؛ تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة، الطبعة الرابعه، 1365.

ــــــــــــــــــــــــــــــ؛ الخلاف، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، 1417 ق.

ــــــــــــــــــــــــــــــ؛ المبسوط فی فقه الامامیة، تهران: المکتبة المرتضویة،1387 ق.

عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم،بیروت، دارالهادی، الطبعة الرابعة،1415ق.

علامه حلّی، ‌حسن بن یوسف (م 726 ق.)؛ تذکرة الفقهاء، قم: المکتبة الرضویة لاحیاء الآثارالجعفریة، بی تا.

قرطبی، محمد بن احمد (د. 671 ق.)؛ الجامع لاحکام القرآن ، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1405 ق.

کاشف الغطاء، جعفر(د. 1226 ق.)؛ کشف الغطاء، اصفهان: نشر مهدوی، الطبعة الحجریة.

کلینی،‌محمد بن یعقوب (د. 329 ق.)؛ الکافی، ‌تهران: دارالکتب الاسلامیة، الطبعة الثالثة،1388 ق.

متقی هندی، علی بن حسام الدّین (د.975 ق.)؛ کنزالعمّال فی سنن الاقوال و الافعال، بیروت: موسسة الرسالة، بی تا.

محقق ثانی الکرکی، ‌علی بن الحسین (د. 940ق.)؛ جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: موسسة آل البیت، الطبعة الاولی، 1408 ق.

محقق سبزواری، محمدباقربن محمد مؤمن (د.1090 ق.)؛ کفایة الاحکام، اصفهان: الطبعة الحجریة، مدرسة صدر مهدوی، بی تا.

مجلسی،‌ محمد باقر (د. 1111 ق.)؛ بحارالانوار الجامعة لدر أخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء، الطبعة الثانیة، ‌1403 ق.

محقق حلّی،‌ جعفر بن حسن (د.676 ق.)؛ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام،تهران: انتشارات استقلال، الطبعه الثانیه، 1409 ق.

محقّق داماد، مصطفی، ‌قواعد فقه، ‌بخش مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی،‌ چاپ نهم، ‌1381 .

مسلم بن الحجاج نیشابوری، (د. 261 ق.)؛ صحیح مسلم، بیروت: دارالفکر، بی تا.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: ‌انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، ‌چاپ ســوم،

1368 .

منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقهیه و فقه الّدولة الاسلامیة،‌ قم: دارالفکر، بی تا.

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، اصفهان: مدرسة الامام امیرالمؤمنین، الطبعة الثالثه، ‌1411 ق.

منصور، جهانگیر، قانون مجازات اسلامی، انتشارات آگاه، چاپ شانزدهم، ]ویرایش دوّم[ ، 1382.

نَّجفی، محمّد حسن (د.1266 ق.)؛ جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیة، الطبعة الثالثة .

نراقی، احمد بن محمد مهدی (د. 1245 ق.)؛ عوائد الایام، قم: مکتبة بصیرتی،‌ الطبعة الحجریة، 1408 ق.

نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة ال البیت، الطبعة الاولی، 1408 ق.

همدانی، آقا رضا (د. 1322 ق.)؛ مصباح الفقیه، مکتبة الصَّدر، الطبعة الحجریة.

واحدی نیشابوری، علی بن احمد (د. 468 ق.)؛ اسباب نزول الایات، قاهره: مؤسسة الحلبی و شرکاؤه، 1388 ق.