Four New-found Verses of Rudaki in Ajayeb al-Loqha: Original or Forged?

جستارهای نوین ادبی

Article 6, Volume 53, Issue 2 - Serial Number 209, August 2020, Pages 97-120   

Document Type: Research Article

DOI: 10.22067/jls.v53i2.87800

Authors

Zahra Nasirishiraz^{* 1}; Sajjad Dehghan²; Nasrallah Emami³

¹Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

²MA in Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

³Professor, Department of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran

Abstract

Extended Abstract

1. Introduction

Authentication of the sources of poems from pioneering poets is of utmost importance due to the partial loss of cultural identity over time. Among these sources, dictionaries have always played a vital role in retrieving the scattered poems and verses of these poets, especially Rudaki Samarqandi. One of these dictionaries is the Persian-to-Persian dictionary of Ajayeb al-Loqha (written around the middle of the tenth century) by Adibi. He has attributed some verses to Rudaki, of which, two verses and two stanzas does not seem to be in any other dictionaries such as Farsi dictionary, Sehah al-Fors, Qawas dictionary, etc., which are probably the sources used by the author. Since the editor of this dictionary has not previously studied these verses in detail in his correction or a separate article, and also because this work has not been published in any of the editions of Rudaki's Divan, including Nafisi, Mirzayev, Sheaar, Emami, Hadizadeh, Qader Rostam and was not one of the sources of the correctors, it was necessary to study these verses that are seen with a new appearance in the dictionary. In the present study, these four verses are explored following the principles of text correction and stylistic criteria.

Review of Literature and Theoretical Framework

Forgery of verses or different narrations made from great poets or authors has been introduced through forged verses of some poets such as Ferdowsi, Khayyam, Hafez, etc. by researchers and correctors. Some works have been found to be completely forged and in others, part of a poem or a verse or even a stanza has been recorded in manuscripts to be forged. Identifying and examining this type of verses requires an exploration of past works (textual considerations) and stylistic expertise to determine the authenticity of the verses.
Dictionaries are among the sources that have helped us in recovering some of the precious poems after the destruction of the divans of pioneer poets, including the thousand-year-old Divan of Rudaki Samarqandi. The oldest surviving dictionary is over nine hundred years old. This dictionary is called Loqat Fors, which was founded by Asadi. He provides evidences from the poems of pioneering poets such as Shahid Balkhi, Rudaki, Daqiqi, Bushkour, Manjik Termezi, etc. After Asadi, lexicography continued in Iran and India and the work of this Iranian poet and scholar became an example for other lexicographers in later centuries. For example, Fakhr Qawas compiled a Persian dictionary in India, and then Nakhjavani, using manuscripts of the Loqat Fors and referring again to the divans of his contemporary and pioneer poets, compiled a more voluminous dictionary than the Loqat Fors.
These three dictionaries, along with the dictionary attributed to Abu Hafs Sogdi (existing until the 11th century AH) and the dictionary of Qataran Tabrizi, directly or indirectly, are the sources of other dictionaries, including the dictionary of Halimi, Tohfat al-Ahbab, the dictionary of Wafa'i, Jahangiri, Rashidi, Majma’a al-Fors. Modabberi (1991), Savarebi Moghaddam (2012), Aidanlou (2013), Emami (2018) and Nasiri Shiraz (2018) have used the aforementioned dictionaries to correct, revise texts or discover the authorship.
The dictionary of Ajayeb al-Loqa is also one of the dictionaries that was written in the Ottoman territory (in the 10th century AH) by a person named Adibi. Based on the known evidences, he has taken Asadi's method in compiling his dictionary.

Method

The study is descriptive-analytical. Data was collected using library resources. To do the research, some old manuscripts of various Divans and dictionaries were explored and their linguistic features and idiosyncrasies were carefully studied and compared.

Results and Discussion

Identifying the forged verses attributed to great poets such as Ferdowsi, Khayyam, Hafez, and Rudaki Samarqandi is one of the major problems in determining the authentic Persian poems. In the present study, we examined one of the existing dictionaries, that is, Ajayeb al-Loqha, which contains some of the new verses attributed to Rudaki.
Results showed that the second stanza of one verse, in spite of its novelty, completely matches Kelileh and Demneh and is allegedly constructed by the scribe of the dictionary or the sources used by him. By referring to that part of the story to which the verse refers, it is clear that the scribe intended to reconstruct the second stanza himself. It is speculated that the author had intended to reconstruct a distorted (or deleted) stanza in the source he was using. In other two verses, we have the same verse in the sources, and by comparing with other dictionaries, we came to the conclusion that the author (or authors of the sources he used) changed the recording of the stanzas and the verse meter and forged a new verse in order to simplify it. In addition, a verse was introduced, the first stanza of which is attributed to Daqhiqhi in other sources; but the second stanza is completely different, so we studied it meticulously.

Conclusion

Regarding the above findings, there seems to be two possibilities. The first can be attributing the whole verse of Ajayeb al-Loqha to Rudaki and knowing Daqhiqhi as the borrower of the first stanza, and the second is that the second stanza has been forged due to the repetition of the theme of both stanzas. The latter seems more authentic.

Keywords

Ajayeb al-Loqha; Rudaki; Nafisi; Correction; Criticism; New Verses; Fictitious Verses

Supplementary Files

6-nasiri final.pdf

References

آیدنلو، سجاد. (1392). «تُخشان؛ تصحیح واژه­ای تصحیف شده در شاهنامه». فرهنگ­نویسی. شمارۀ 7. صص 138-161.

ادیبی. (1389). عجائب­اللّغه (فرهنگ فارسی به فارسی). به تصحیح محمود مدبری. کرمان: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان.

ادیبی. (بی­تا). عجایب­­اللّغه. نسخه خطّی کتابخانۀ مجلس. شماره 2192.

اسدی طوسی، ابومنصور علی­بن احمد. (1297). فرهنگ فارسی (لغت فرس). نسخۀ خطّی تصحیح و تحریر سعید نفیسی از روی نسخۀ مورخ 721 ق. کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. شمارۀ 5532.

______________________. (1897 م). کتاب لغت فرس. به سعی و اهتمام پاول هرن. برلین (شهر: گُتِنْگَن): مطبع دیتریخ.

_____________________. (1312). نسخۀ خطّی لغت فرس نخجوانی با عنوان «مشکلات در پارسی دری» به خطّ عبرت نائینی. کتابت شده از روی نسخه­ای به تاریخ 766 و کتابت حسام­الدین حافظ ملقب به نظام تعریفا. کتابخانه مجلس. ش 5569.

______________________. (1314). فرهنگ اسدی طوسی. کتابت اقل­السادات عبدالوهاب حسینی. کتابت از روی نسخه­ای به تاریخ 721. کتابخانه مجلس. شمارۀ بازیابی ۱۵۶۱۱.

______________________. (1319). کتاب لغت فرس. تصحیح عباس اقبال. تهران: مجلس. چاپ اول.

______________________. (1336). لغت فرس. به­کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: کتابخانه طهوری.

______________________. (1365). لغت فرس «لغت دری». تصحیح فتح­الله مجتبایی و علی­اشرف صادقی. تهران: خوارزمی. چاپ اول.

______________________. (721 ه.ق). لغت فرس اسدی طوسی (بخشی از سفینۀ تبریز). کتابت ابوالمجدتبریزی. کتابخانۀ مجلس. ش 14590.

______________________. (بی­تا[الف]). لغة الفرس (کتاب اللغة بالفارسیه). نسخۀ خطّی کتابخانۀ ایاصوفیه. شماره 4743.

______________________. (بی­تا[ب]). لغت فرس. نسخۀ خطی کتابخانۀ ملک. شمارۀ 5839.

______________________. (بی­تا[ج]). فرهنگ حضرت صدرالافضل ابومنصور علیّ­بن احمد الاسدیّ الطوسیّ. (بی­کا). نسخۀ خطی متعلق به جلال­الدین همایی. کتابخانۀ ملّی ایران. شمارۀ 20388. شمارۀ کتابشناسی ملی 2688800.

امامی، نصرالله؛ شیرمحمدی، مژگان؛ دهقان، سجاد. (1397). «بررسی ابیاتی نویافته از رودکی در فرهنگی ناشناخته». شعرپژوهی (بوستان ادب). سال دهم. شمارۀ دوم. پیاپی 36. صص 17-44.

بخاری، محمدبن عبدالله. (1369). داستان­های بیدپای. به تصحیح پرویز ناتل خانلری و محمد روشن. چاپ دوّم. تهران: خوارزمی.

تبریزی، محمد حسین­بن خلف. (1342). برهان قاطع. به اهتمام محمد معین. تهران: امیرکبیر.

تتوی، عبدالرشید بن عبدالغفور. (1337). فرهنگ رشیدی. به کوشش محمد عباسی. تهران: انتشارات کتابخانه بارانی.

ـ جمال­الدین انجو، حسین­بن حسن. (1359). فرهنگ جهانگیری. به­کوشش رحیم عفیفی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

حلیمی، لطف­الله. (بی­تا). شرح بحرالغرائب. نسخۀ خطّی کتابخانۀ مجلس. (بی­کا). شماره بازیابی 861.

خالقی­مطلق، جلال. (1380). یادداشت­های شاهنامه. بخش یکم. نیویورک: بنیاد میراث ایران.

دهخدا، علی­اکبر. (1378). لغت­نامه­. تهران: دانشگاه تهران.

رازی، شمس­الدین محمد بن قیس. (1314). المعجم فی معائیر اشعار عجم. تصحیح محمد قزوینی. تصحیح ثانوی مدرس رضوی. تهران: مطبعۀ مجلس.

رودکی، جعفربن محمد. (1374). دیوان رودکی. شرح و توضیح منوچهر دانش­پژوه. چاپ اوّل تهران: توس.

______________. (1378). دیوان شعر رودکی (با شرح و توضیح). پژوهش تصحیح و شرح جعفر شعار. چاپ اول. تهران: قطره.

______________. (1386). دیوان اشعار رودکی. تصحیح ویرایش و توضیح نصراالله امامی. چاپ اول. تهران: مؤسسـه تحقیقـات و توسعة علوم انسانی.

______________. (1387). دیوان اشعار ابوعبدالله جعفر بن محمّد رودکی. متن علمی انتقادی با کوشش و اهتمام رسول هادی­زاده. دوشنبه: پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی.

______________. (1388). دیوان اشعار رودکی. تصحیح و مقابلۀ نادر کریمیان سردشتی. تهران: بنیاد فرهنگی هنری رودکی.

______________. (1391 الف). دیوان ابوعبدالله جعفرابن محمدابن حکیم ابن عبدالرحمان ابن آدم رودکی سمرقندی. تهیه، تصحیح، پیشگفتار و حواشی قادر رستم. زیر نظر صفر عبدالله، برگردان شاه­منصور شاه­میرزا. تهران: مؤسسه فرهنگی اکو.

______________. (1391 ب). دیوان رودکی (با توضیح و نقد و تحلیل اشعار). کامل احمدنژاد. چاپ اوّل. تهران: کتاب آمه.

______________. (1396). دیوان رودکی (1098 بیت به دست آمده تا امروز و شرح احوال وآثاراو). تصحیح جهانگیر منصور. چاپ سوم. تهران: دوستان.

ریاحی، محمدامین. (1386). کسایی مروزی: زندگی، اندیشه و شعر او. چاپ دوازدهم. تهران: علمی.

سروری کاشانی، محمد قاسم بن محمّد. (1338). فرهنگ مجمع­الفرس. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: انتشارات کتابفروشی علمی.

شعوری، حسین­بن عبدالله. (1155). فرهنگ شعوری (لسان­العجم). چاپ سنگی. قسطنطنیه: دارالمطبعۀ معموره.

شریعت، محمدجواد. (1373). دیوان ابومنصور محمد بن احمد دقیقی طوسی بانضمام فرهنگ بسامدی آن. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگه.

عنصری بلخی، ابوالقاسم حسن بن احمد. (1363). دیوان استاد عنصری بلخی. به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ دوم. تهران: انتشارات کتابخانۀ سنائی.

فردوسی، ابوالقاسم. (1386). شاهنامه. به­کوشش جلال خالقی مطلق.  دفتر یکم. دوم و پنجم. چاپ اول. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

قواس غزنوی، فخرالدّین مبارکشاه. (1353). فرهنگ قواس. به­تصحیح نذیر احمد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

قیصری، ابراهیم. (1387). «مضمون‌های مشترک رودکی و دیگران».  پاژ. شمارۀ 2. صص 143-164.

کوپا، فاطمه. (1388). «حسان ثانی: مضامین شعری ویژه رودکی». رودکی پدر شعر فارسی (مجموعه مقالات به­مناسبت سال رودکی). به­کوشش منوچهر اکبری. چاپ دوم. تهران: خانه کتاب. صص 311-327.

مدبری، محمود. (1370). شرح احوال شاعران بی­دیوان در قرن­های 3، 4، 5 هجری قمری. تهران: پانوس.

معین، محمد. (1326). «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی». تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

منجیک ترمذی، علی بن محمّد. (1391). دیوان منجیک ترمذی. به کوشش احسان شواربی مقدّم. تهران: میراث مکتوب.

منشی، نصرالله. (1389). ترجمۀ کلیله و دمنه انشای ابوالمعالی نصرالله منشی. تصحیح و توضیح مجتبی مینوی طهرانی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

میرزایف، عبدالغنی. (1958). ابوعبدالله رودکی و آثار منظوم رودکی (تحت نظر ی. براگینسـکی). استالین­آباد: نشریات دولتی تاجیکستان.

نخجوانی، هندوشاه. (1341). صحاح­الفرس. به اهتمام عبدالعلی طاعتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

نصیری شیراز، زهرا؛ نصرالله امامی، سجاد دهقان. (1397). «بررسی ابیات تازه و منسوب به رودکی سمرقندی در فرهنگ لغت حلیمی (شرح بحرالغرائب)». متن­شناسی ادب فارسی. شمارۀ چهارم (پیاپی 40). صص 1-20.

نظامی، یوسف­بن الیاس. (1388). اقبال­نامه یا خردنامه حکیم نظامی گنجه­ای. با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: نشر قطره.

نفیسی، سعید. (1319). احوال و اشعار ابوعبدالله جعفر بن محمّد رودکی. جلد 3. چاپ اوّل. تهران: شرکت کتابفروشی ادب.

__________. (1341). محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی. چاپ دوّم. تهران: انتشارات کتابخانۀ ابن سینا.

وفایی، حسین. (1001 ه.ق). فرهنگ وفائی. نسخۀ خطّی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ 15336.

__________. (1374). فرهنگ فارسی (معروف به فرهنگ وفایی). براساس نسخه­ های خطّی موجود در چین. به تصحیح تِن هوی جو. چاپ اول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.