مسئلة دیوِ گاوپای و دانای دینیِ مرزبان‌نامه

جستارهای نوین ادبی

مقاله 4، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 209، تیر 1399، صفحه 69-84   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v53i3.87343

نویسندگان

یعقوب فولادی^{* 1}؛ محمّد بارانی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

 داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» از مشهورترین و بحث­برانگیزترین داستان­های مرزبان­ نامه و داستانی بلند است که تمامِ بابِ چهارم را به خود اختصاص داده­است. بُن­مایة این داستان رنگ و بوی اساطیری دارد و روایتِ آن را می­توان در پیوند با الگوهای روایی-اساطیریِ ایرانی دانست. همین موارد نظرِ پژوهشگران را به خود جلب کرده و باعث شده است نظرهای مختلفی در موردِ داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی» بیان و ارایه شود. در ادامه پس از خلاصة داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینی»، نگاهی به نقد و نظراتِ ارایه شده در موردِ این داستان می­ اندازیم و پس از بررسیِ این نظرات؛ نظرِ خود را با تحلیلی تاریخی-اسطوره­ای به روشِ کتابخانه­ ای و اسنادی ارایه می­دهیم. نتیجة حاصل از پژوهش نشان می­دهد که بُن­مایة داستانِ «دیوِ گاوپای و دانای دینیِ» مرزبان ­نامه مناظرة زرتشت و اهریمن است که از اوستا و منابعِ پهلوی گرفته شده و ساختارِ این داستان بر اساسِ کتابِ مینوی خرد پی ریخته شده ­است.

کلیدواژه‌ها

مرزبان نامه؛ دیوِگاوپای و دانایِ دینی؛ متونِ پهلوی؛ اوستا؛ زرتشت و اهریمن

سایر فایل های مرتبط با مقاله

4-Foladi-Final.pdf

مراجع

آزاد، ابوالکلام. (1386). کوروشِ کبیر (ذوالقرنین). ترجمۀ باستانی پاریزی. تهران: علم.

اوستا: کهن­ترین سرودهای ایرانیان. (1391). گزارش و پژوهشِ جلیل دوستخواه. دورۀ دو جلدی. چاپ شانزدهم. تهران: مروارید.

بهار، محمدتقی. (1373). سبک‌شناسی (تاریخ تطور نثر فارسی). ج 3 از دورۀ 3 جلدی. تهران: امیرکبیر.

پژدو، زرتشت بهرام. (1338). زراتُشت­نامه؛ از روی نسخۀ مصحَح فردریک روزنبرگ. به کوششِ محمّد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.

تفضّلی، احمد. (1393). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوششِ ژاله آموزگار. تهران: سخن.

ثعالبی، ابومنصور عبدالملک­بن محمّد. (1385). شاهنامۀ ثعالبی در شرحِ احوال و سلاطینِ ایران. ترجمۀ محمود هدایت. چاپ اول. تهران: اساطیر.

حسینی، سیده معصومه. (1396). «تحلیلِ جنبه­های مانویِ داستانِ دیوِ گاوپای و دانایِ دینیِ مرزبان­نامه». جُستارهای ادبی. دانشگاهِ فردوسیِ مشهد. سال پنجاهم. شمارۀ 199. صص 47-27.

دادَگی، فَرْنْبَغ. (1395). بُندَهِش. گزارنده: مهرداد بهار. چاپ پنجم. تهران: توس.

«داستانِ یوشت فریان». (1396). در کتابِ دوازده متنِ باستانی. تدوین، ترجمه، توضیح و تفسیر: بیژن غیبی. تهران: انتشاراتِ دکتر محمود افشار. صص 90 – 39.

رزمجو بختیاری، شیرین؛ خلیلی جهرمی، الهام. (1390). «نقد اسطوره­گرای بابِ دیو گاوپای و دانای دینی مرزبان­نامه». مجلۀ زبان و ادبیاتِ فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحدِ فسا. سال 2. شمارۀ 4. صص 82 – 69.

رضایی، مهدی. (1389). «مرزبان­نامه یادگاری از ایرانِ عهدِ ساسانی». پژوهشنامۀ زبان و ادبِ فارسی (گوهرِ گویا). سالِ چهارم. شمارۀ اول. پیاپی 13. بهار. صص 68 – 47.

روایتِ پهلوی. (1390). آوانویسی، برگردانِ فارسی، یادداشت­ها و واژه­نامه: مهشید میرفخرایی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه علومِ انسانی و مطالعاتِ فرهنگی.

ریپکا، یان و دیگران. (1381). تاریخِ ادبیاتِ ایران (از دورانِ باستان تا قاجاریه). ترجمۀ عیسی شهابی. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

شمیسا، سیروس. (1361). «مرزبان­نامه و خاطرۀ شکستِ دیوان». چیستا. شمارۀ 10. صص 1283 – 1276.

صفا، ذبیح‌الله. (1369). تاریخ ادبیات در ایران. ج 2. چاپ دهم. تهران: فردوس.

غیبی، بیژن. (1396). دوازده متنِ باستانی. تدوین، ترجمه، توضیح و تفسیرِ دوازده متن به زبانِ پهلوی. تهران: انتشاراتِ دکتر محمود افشار.

فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه. به کوششِ جلال خالقی­مطلق. زیرِ نظرِ احسان یارشاطر. دفتر یکم. نیویورک.

___________. (1997/ 1375). شاهنامه. به کوششِ جلال خالقی­مطلق. زیرِ نظرِ احسان یارشاطر. دفتر پنجم. کالیفرنیا: مزدا.

کریستنسن، آرتور. (2535). آفرینشِ زیانکار در روایاتِ ایرانی. ترجمۀ احمد طباطبایی. تبریز: مؤسسۀ تاریخ و فرهنگِ ایران.

«ماه فروردین روز خرداد». (1396). در کتابِ دوازده متنِ باستانی. تدوین، ترجمه، توضیح و تفسیر: بیژن غیبی. تهران: انتشاراتِ دکتر محمود افشار. صص 122 – 91.

محمّدی ملایری، محمّد. (1374). فرهنگِ ایرانی پیش از اسلام و آثارِ آن در تمدنِ اسلامی و ادبیاتِ عربی. چاپ چهارم. تهران: توس.

مرزبان­بنِ رستم­بنِ شروین. (1363). مرزبان­نامه. اصلاح و ترجمۀ سعدالدینِ وراوینی. به تصحیح و تحشیۀ محمّدبن عبدالوهّاب قزوینی. چاپِ دوم. تهران: کتابفروشیِ فروغی.

معین، محمّد. (1324). یوشت فریان و مرزبان‌نامه. تهران: مجلس.

مینُویِ خرد. (1391). ترجمۀ احمد تفضلی. به کوششِ ژاله آموزگار. چاپ پنجم. تهران: توس.