تحلیل فقهی دیۀ «جراحات نافذه»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 53، شماره 3 - شماره پیاپی 126، مهر 1400، صفحه 146-129   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v53i3.86219

نویسندگان

علیرضا ملاشاهی¹؛ ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^{* 2}؛ عبداله بهمن پوری³

¹دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

²دانشیار گروه الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

³استادیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

چکیده

در متون فقهی و به‌تبع آن در قانون مجازات اسلامی، جراحت نافذه به‌معنای فرورفتن وسیله‌ای نوک‌تیز در اعضایی مانند دست‌وپا معنا شده است. در تبصرۀ 1 این قانون آمده است که حکم مذکور در این ماده نسبت به اعضایی است که دیۀ آن عضو بیشتر از یک‌دهم دیۀ کامل باشد. در تبصرۀ 2 مادۀ 713 نیز آمده است که چنانچه شیئی از طرف دیگر دست‌وپا بیرون آید، دو دیۀ نافذه ثابت می‌شود. در این ماده و دو تبصرۀ آن، موارد نقدشدنی وجود دارد مانند: انحصار محل نافذه به دست‌وپا بدون تعیین مختصات آن، تعلق دیه به مرد و ارش به زن، تعیین دو دیه هنگام خروج شیء از طرف دیگر و از همه مهم‌تر، متعلق حکم به اعضایی که دیۀ آن بیشتر از یک‌دهم دیۀ کامل است و... . این پژوهش به‌روش تحلیلی‌توصیفی موارد مذکور را تحلیل و نقد و بررسی فقهی و حقوقی کرده و به این نتیجه رسیده است که مبنای تحقق جراحت نافذه در صورت نفوذ آلت جارحه در عضوی از اعضای بدن که دیۀ آن بیش از صد دینار باشد، از جهاتی محل اشکال است؛ ازجمله اینکه ممکن است دیۀ کامل عضوی اندکی بیشتر از صد دینار باشد، درنتیجه سوراخ‌کردن آن (نافذه) صد دینار می‌شود که منطقی و عقلایی و همگام با عدالت مالی موجود در بحث دیات نیست. افزون بر آن متفاهم از مذاق شریعت و تناسب بین حکم و موضوع، آن را مقبول نمی‌داند؛ لذا مبنای فقهایی که مورد نافذه را اعضای دارای دیۀ کامل یا حداقل نصف دیۀ کامل می‌دانند، منطقی‌تر و پذیرفتنی است که درنتیجه نافذۀ آن عضو، یک‌دهم دیۀ کامل، یعنی صد دینار است.

کلیدواژه‌ها

دیه؛ جراحت؛ نافذه؛ قانون مجازات؛ نافذۀ زن

مراجع

قرآن کریم

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

ابن‌زهره، حمزةبن‌علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم: امام صادق(ع)، 1417ق.

ابن‌فارس، احمدبن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.

ترحینی عاملی، محمدحسن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، قم: دارالفقه، 1427ق.

حاج‌زاده، «هادی، فتوای معیار در قانونگذاری در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران (نگاهی دوباره به مفهوم اعلمیت در منظومۀ فقه حکومتی شیعه)»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، س47، ش102، 1394، صص87تا59.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

حسینی عاملی، محمدجوادبن‌محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، به‌تصحیح محمدباقر حسینی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

حکیم، محمدسعید، منهاج الصالحین، بیروت: دارالصفوه، 1415ق.

حلی، حسین، بحوث فقهیة معاصرة، به‌تقریر ضیاء زین‌الدین، نجف: دفتر مؤلف، 1427ق.

خمینی، روح‌الله، تحریرالوسیله، قم: دارالعلم، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی(ره)، 1422ق.

خویی، ابوالقاسم، موسوعة الامام الخویی، قم: مؤسسۀ احیاء آثار الامام الخویی(ره)، 1422ق.

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق علیه السلام، قم: دارالکتاب مدرسۀ امام صادق(ع)، 1412ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، احکام الدیات فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم: امام الصادق(ع)، 1434ق.

سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: المنار، 1413ق.

سمرقندی، محمدبن‌احمد، تحفۀ الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1414ق.

شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعة، قم: کتابفروشی صدوق، 1406ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعه الدمشقیة، به‌تصحیح سیدمحمد کلانتر، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، روض الجنان فی شرح ارشاد الاذهان، خراسان: دفتر تبلیغات اسلامی شعبۀ خراسان، 1414ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.

صاحب‌جواهر، محمدحسن‌بن‌باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی 1404ق.

صدر، محمد، ماوراء الفقه، به‌تصحیح جعفر هادی دجیلی، بیروت: دارالاضواء، 1420ق.

صیمری، مفلح‌بن‌حسن، غایة المراد فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دارالهادی، 1420ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، به‌تحقیق سیدمهدی رجایی، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی، 1409ق.

طباطبایی، علی‌بن‌محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل، به‌تحقیق محمد بهره‌مند و همکاران، قم: آل‌البیت(ع)، 1418ق.

طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین، بیروت: مکتب نشر الثقالة الاسلامیة، 1408ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

علی‌بن‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، امام هشتم، فقه الرضا، مشهد: آل‌البیت(ع)، 1406ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیلة- الدیات، قم: مرکز فقهی ائمۀ اطهار(ع)، 1422ق.

فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم: امیر قلم، 1425ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.

فاضل هندی، محمدبن‌حسن، کشف اللثام والابهام عن قواعد الاحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.

فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، قم: دارالهجرة، 1409ق.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، الوافی، به‌تصحیح ضیاءالدین حسینی اصفهانی، اصفهان: کتابخانۀ امیرالمؤمنین(ع)، 1406ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، قم: دارالحدیث، 1429ق.

لاری، عبدالحسین، التعلیقة علی ریاض المسائل، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیة، 1418ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی، مراة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، به‌تصحیح سیدهاشم رسولی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.

مجلسی، محمدتقی‌بن‌مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: کوشانبور، 1406ق.

مشکینی، علی، الفقه الماثور، قم: الهادی، 1418ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: اسماعیلیان، 1375.

معاونت آموزش قوۀ قضاییه، مجموعه نظریات مشورتی فقهی درامور کیفری، تهران: جنگل، 1388.

مقدس اردبیلی، احمدبن‌محمد، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.

مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم: مدرسۀ امام علی(ع)، 1427ق.

مکارم شیرازی، ناصر، الفتاوی الجدیدة، قم: مدرسۀ امام علی(ع)، 1427ق.

منتظری، حسینعلی، رسالۀ استفتائات، قم: بی‌نا، بی‌تا.

موسی، حسین یوسف و عبدالفتاح صعیدی، الافصاح، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1410ق.

وطنی، امیر و طه زرگریان، «تبیین ماهیت جراحت نافذه در فقه جزایی امامیه (نقدی بر تبصرۀ دوم مادۀ 713 قانون مجازات اسلامی)»، فقه پزشکی، دورۀ نهم، ش31، 1396، ص33تا45.

اراکی، محسن، https: //iqna. i r/fa/news/3829714، 1398.

ارسطا، محمدجواد، http: //fahimco. c om/Post/Details/3146، 1393.