تحلیل منسجم قصیدة لامیة العرب (نمایی هنری از برزخ بین «آرمان» و «ادّعا»)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 22، شهریور 1399، صفحه 77-91   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v12.i1.69981

نویسندگان

علی اکبر ملایی^* ؛ رضا محمدی

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان، ایران

چکیده

لامیة العرب، قصیده­ای پرآوازه، شامل 68 بیت، منتسب به شنفری ازجمله شاعران صعلوک عرب در عصر جاهلی است. پژوهش حاضر، مبتنی بر یک تحلیل منسجم یا متکامل است که همة عناصر و اثرگذارهای شرکت‌کننده در آفرینش قصیده را از زوایای مختلف فنّی، تاریخی و روانشناسی، مورد کاوش قرار می­دهد. این پژوهش درصدد است که با رویکرد تحلیل عناصر متن از جنبه­های مختلف روانشناسی، بلاغی و تحلیل محتوا، تعبیرات شعری را واکاوَد، پرده از عواطف سراینده بردارد و کیفیت رابطة بین ذهن و زبانش را کشف کند. این تحقیق هم از جنبة روانشناسی و هم از منظر بلاغی، ناسازگاری بین ادّعاهای شاعر و ناخودآگاهش را برملا می­سازد. در بحث از تخیّل، مشبّه­به­هایی که شاعر، گزینش کرده، رویکرد وی به سمت جامعه و زندگی اجتماعی را نشان می­دهند، درحالی‌که شاعر از همان آغازین ابیات، آشکارا مدّعی ترک قبیله است. لحن شاعر نیز بین دو حالت غنایی و خطابی در نوسان است و حتّی جنبة خطابی آن، بر جنبة غنایی و ذاتی­اش غلبه دارد. باری این تناقض­ها نشان­دهندة ناسرگی سروده و عدم صدق عاطفی سراینده نیست، بلکه بیانگر دنیای آشفته و متناقضی است که شنفری در بسترش، زیست و نیز نشان دهندة گسلی است که بین واقعیت­های ناهنجار زندگی وی و آرمان­­های بلندش، واقع بوده است.

کلیدواژه‌ها

شعر عصر جاهلی؛ عاطفه؛ تعبیر؛ صعلوک؛ شنفری؛ لامیة العرب

مراجع

1.   استراترن، پل. (1389). آشنایی با شوپنهاور. مترجم: کاظم فیروزمند. چاپ یکم. تهران: مرکز.
2. اسماعیل، عزالدین. (1978). الادب و فنونه. الطبعة السادسة. بیروت: دارالفکر العربی.
3. الإصبهانی، ابوالفرج علی بن الحسین. (1970). الأغانی. تحقیق: ابراهیم الأبیاری. ج18. مصر: دارالشعب.
4. براون، دی. (1353.). فاجعه سرخ پوستان آمریکا (دلم را به خاک بسپار). مترجم: محمّد قاضی. چاپ اول. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
5. البستانی، فؤاد أفرام. (1419). المجانی الحدیثة عن مجانی الأب شیخو. ج1. الطبعة الرابعة. قم: ذوی القربی.
6. بنت الشاطیء، عائشة. (1961). قیم جدیدة للأدب العربی. مصر: دارالمعارف.
7. ثروت، منصور. (1387). آشنایی با مکتبهای ادبی. چاپ دوم. تهران: سخن.
8. الحوفی، احمد محمد. (1962). الحیاة العربیة من الشعر الجاهلی. الطبعة الرابعة. دمشق: دارالقلم.
9. الخشرم، عبدالرزاق. (1982).الغربة فی الشّعر الجاهلی. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
10. خلیف، یوسف (لا تا). الشّعراء الصعالیک فی العصر الجاهلی. الطبعة الثالثة. القاهرة: دارالمعارف.
11. 11.     دورانت، ویل. (1348). تاریخ فلسفه. مترجم: عباس زریاب خویی. ج2. چاپ سوم. تهران: فرانکلین.
12. شمیسا، سیروس. (1394). انواع ادبی. ویراست چهارم. تهران: میترا.
13. ......... ، ........... . (1381). بیان (با تجدید نظر و اضافات). چاپ نهم. تهران: فردوس.
14. صدیقی، عبدالحمید (1362ه.ش). تفسیر تاریخ. مترجم: جواد صالحی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
15.  ضیف، شوقی (لا تا). تاریخ الأدب العربی. ج1. الطبعة الثالثة. مصر: دارالمعارف.
16.  عزت راجح، احمد. (1957). اصول علم النفس. الطبعة الثالثة. مصر: مطبعة جامعة الاسکندریة.
17.  الفاخوری، حنّا. (1390). تاریخ الأدب العربی. الطبعة السادسة. تهران: طوس.
18. فروم، اریک. (1382) فراسوی زنجیرهای پندار. مترجم: بهزاد برکت. چاپ دوم. تهران: مروارید.
19. قادرة، غیثاء. (2013م). لغة الجسد فی أشعار الصعالیک، تجلیات النفس و أثرها فی صورة الجسد. دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
20. قطب، سیّد. (1410). النقد الادبی اصوله و مناهجه. الطبعة السادسة. القاهرة: دارالشروق.
21.   المبرّد، ابوالعباس. (1939). الکامل فی اللغة و الأدب. تحقیق: أحمد محمد شاکر و زکی المبارک. قاهرة: البابی الحلبی.
22.  نیکبخت، محسن (1392). کویر، انسان، سکوت، گزیده­ای از سخنان دکتر علی شریعتی. چاپ اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
23.   ویلیک، رنیه و وآرن أوستن. (1992). نظریة الأدب. مترجم: عادل سلامة، الریاض: المجلس دار المریخ للنشر.
24.   الیوسف، یوسف. (1980). مقالات فی الشعرالجاهلی. الطبعة الثانیة. الجزائر: دارالحقائق بالتعاون مع دیوان المطبوعات الجامعیة بالجزائر.
25.   عباس زاده، فاضل و جبّاری، مهدی. (1394). «نقش تمثیلی حیوانات در روند داستان­های شاهنامه». فصل­نامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر. شماره پیاپی: بیست و ششم. زمستان. صص 111- 132.
26.   ملایی، علی ­اکبر. (1394). «تبیین پدیده­ی فراگیر زبانی «صفت جانشین موصوف». مجله زبان و ادبیات عربی (مجله علوم انسانی سابق). شماره 12. بهار و تابستان. صص 179- 206.