تحلیل تطبیقی زبان زنانه در شعر معاصرعُمان و ایران ( با تکیه براشعار سعیده بنت خاطرالفارسی و طاهره صفارزاده)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 23، اسفند 1399، صفحه 76-96   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv12.i2.76399

نویسندگان

ابوذر قاسمی آرانی^{* 1}؛ یحیی معروف²

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

زنان شاعر در سال‌های اخیر، با شناسایی هویت زنانه‌ی خویش، توانسته‌اند با جریان سازی در حوزه‌ی زبان و اندیشه، پایه‌گذار تحولات نوظهور ادبی باشند و با کاربست زبان زنانه و شگردهای خلّاقانه در آفرینش آثار هنری خویش، احساسات، تفکرات، دغدغه‌های شخصی و اجتماعی یک زن امروز را ترسیم کنند و هم‌گام با مردان در حوزه‌های مختلف ادبی چون: شعر، نثر، رمان و ... به فعالیت بپردازند و ادبیات را از سیطره‌ی زبان و سخن مردانه برهانند و موجب دگردیسی این سنّت دیرینه‌ی مردانه شوند. دوران معاصر ایران و عُمان شاعرانی نام‌آشنا و بلندآوازه دارد که هریک به سهم خود نقش بسزایی در شکل‌دهی ادبیات زنانه، ایفا کرده‌اند. سعیده بنت خاطر الفارسی؛ پیشگام شعر زنانه‌ی عُمانی است که پرداختن به زن و هویت او در اشعارش موج می‌زند؛ از سوی دیگر طاهره صفارزاده از زنان شاعر ایرانی­ا‌ست که نقش بسزایی در ادبیات انقلاب اسلامی داشته است. در پژوهش حاضر، با استفاده از نمونه‌های شعری و نمودار، زبان زنانه در شعر دو شاعر به شیوه‌ای تطبیقی، در دو سطح واژگانی ( واژگان- ترکیبات- فعل و عبارت‌های فعلی) و نحوی ( جملات پرسشی- تعجبی- تأکیدی)  تحلیل می‌شود. تفاوت‌ها و شباهت‌های زبان زنانه در دو فرهنگ متفاوت آشکار می‌گردد، مثلاً بنت خاطر برای پررنگ کردن بُعد رمانتیک شعرش از واژگان زنانه برای بیان مضامین حسی-عاطفی کمک می‌گیرد درحالی‌که زبان زنانه در شعر صفارزاده به‌عنوان ابزاری برای انتقال پیام و اندیشه است. همچنین هر دو شاعر از زبان زنانه برای بیان مقاصد اجتماعی مانند: فمینیسم و دفاع از حقوق زنان، وطن‌دوستی، طبیعت‌گرایی و ... بهره گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی‌؛ شعر زنانه؛ عُمان؛ ایران؛ سعیده بنت خاطر؛ طاهره صفارزاده

مراجع

1. القرآن الکریم.
2. احمدی، بابک. (1378). ساختار و تأویل متن. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
3. برهومه، عیسی. (2002). اللغه و الجنس، حفریات اللغویه فی الذکوره والانثویه. عمان: دارالشروق للنشر و التوزیع.
4. بنت خاطر الفارسی، سعیده. (2005). وحدک تبقی صلاه یقینی. دیوان شعر.
5. ------------------.(1986). مدُّ فی بحر الأعماق. دیوان شعر.
6. -----------------.(1991). آُغنیاتٌ للطفوله و الخضره. دیوان شعر للاطفال.
7. -----------------.(2003). إلیها تحجّ الحروف. دیوان شعر.
8. -----------------.(2004). قطوف الشجره الطیبه. شعر شعبی.
9. -----------------.(2006). موشومه تحت الجلد. دیوان شعر.
10. ----------------.(2009). ما زلتُ أمشی علی الماء. دیوان شعر. القاهره: شمس للنشر و الإعلام.
11. بی‌نیاز، فتح الله.(1387).درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت شناسی.تهران: افراز
12. رفیعی، سید علی‌محمد. (1386). بیدارگریدرعلموهنر:شناخت‌نامهطاهرهصفارزاده. تهران: هنر بیداری.
13. سلدون، رامان. ( ۱۳۷۲). راهنمای نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
14. الشارونی، یوسف. (1990م). فی الأدب العُمانی الحدیث. لندن.
15. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.
16. صفارزاده، طاهره. (1349). طنین در دلتا. تهران: امیرکبیر.
17. -----------. (1365 الف). بیعت با بیداری. شیراز: ا نوید.
18. --------- --. (1365 ب). سدّ و بازوان. شیراز: نوید.
19. -----------.(1365ج). سفر پنجم. تهران: حکمت.
20. ----------. (1384 الف(. دیدارصبح. تهران: پارس کتاب.
21. ----------. (1384 ب(. روشنگرانراه. تهران: برگ زیتون.
22. ------------. (1391). دیوان اشعار. تهران: پارس کتاب.
23. عمر، احمد مختار. (1996).  اللغه و اختلاف الجنسین. القاهره: عالم الکتب.
24. غذّامی، عبدالله. (2005 ). تأنیثالقصیدةوالقارئالمختلف. بیروت: المرکز الثقافی العربی.
25. غنیمی، هلال. (دون الطبع). الرّومنتیکیة. القاهره: نهضة مصر للطباعة و النشر و التوزیع.
26. فتوحی، محمود.(1391). سبک شناسی( نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها). تهران: علمی.
27. قبّانی، نزار. (1363). شعر، زن و انقلاب. ترجمه عبدالحسین فرزاد. تهران: امیرکبیر.
28. گرین، کیت و جیل لبیهان. ( 1383 ). درسنامةنظریهونقدادبی. مترجم: حسین پاینده. تهران: روزنگار.
29. گیدنز، آنتونی. (1376). جامعه‌شناسی. ترجمه‌ی منوچهر صبوری. تهران: نی.
30. محمدی اصل، عباس. (1388).  جنسیت و زبان شناسی اجتماعی. تهران: گل آذین.
31. محمدی، احسان. ( ۱۳۸۰). گفتگوی تمدن‌ها. تهران : زهد.
32. مدرسی، یحیی.(1368). درآمدی بر جامعه شناسی زبان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
33. الملائکه، نازک. (1983). قضایا الشعر المعاصر. بیروت: دار العلم للملایین.
34. المهنا، عبدالله احمد. (1985). نازک الملائکه، دراسات فی الشعر و الشاعر. الکویت: شرکه الربیعان للنشر و التوزیع.
35. میرعابدینی، حسن. (1377). صدسال داستان نویسی ایران. تهران: چشمه.
36. نجفی عرب، ملاحت. (1394). زبان و جنسیت در رمان. تهران: علم و دانش.
37. یاکوبسن، رومن. (۱۳۸۰). زبان شناسی و شعر شناسی. ترجمه کوروش صفوی، تهران: هرمس.
38. ارباب، سپیده. (1391). «بررسی و طبقه‌بندی دشواژه‌های رایج فارسی در تداول عامه». نشریه پژوهش‌های زبان شناسی تطبیقی. سال دوم. شماره 4. صص 124-107.
39. جان‌نژاد، محسن. (1380). زبان و جنسیت، تفاوت میان گویشوران زن و مرد ایرانی در تعامل مکالمه‌ای. رساله دکتری. دانشگاه تهران.

40. حوّیر الشمس، خالد.(2015). «البُعد التّداولی فی شعر الشاعرة سعیدة بنت خاطر الفارسی». مجلة کلیة التربیة. العدد الثلاثون.جامعة واسط. صص 220-253.

1. خلیلی، احمد و ستاری.رضا.مهدی نیا،سیدمحسن (1391). «نقد شعر طاهره صفّارزاده». مجله تاریخ ادبیات. شماره 3.صص109-130
2. شعبان، یوسف. (2017). «تبحث عن الحبِّ وسط الأنقاض(فی دیوانها الجدید وحدک... تبقی صلاة یقینی)». مجلة الخلیل للدراسات الأدبیة و اللغویة. جامعة نزوی. السنة الثانیة.صص 51-72.
3. فیاض، ابراهیم و زهره رهبری. (1385). «صدای زنانه در ادبیات معاصر ایران». پژوهش‌های زنان. شماره 4. دوره4. صص50-23.
4. مدرسی، فاطمه و زهرا خجسته مقال. (1392). «جلوه‌های مقاومت و پایداری در اشعار طاهره صفارزاده». نشریۀ ادبیات پایداری، دانشگاه شهید باهنر کرمان. شماره 9. ص363.