بررسی نوزمین‌ساخت پهنه گسل کاروانسرا بر پایه الگوهای ریخت‌زمین‌ساختی و فرکتالی حاکم بر شمال نوبران، شمال‌باختر ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 40، بهمن 1400، صفحه 1-23   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.69902.1044

نویسندگان

امیر حسین صدر^{* 1}؛ رضا علی پور¹؛ مریم محمودی²؛ زهرا رسولی عنبر²

¹استادیار گروه تکتونیک، دانشکده علوم‌پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²کارشناسی ارشد تکتونیک، دانشکده علوم‌پایه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

پهنه گسلی کاروانسرا در شمال نوبران و پهنه زمین‌شناسی و ساختاری ایران مرکزی قرار گرفته است. این پهنه در جنوب دریای خزر و در کمربند آلپ-هیمالیا قرار دارد. مطالعه نشانه‌های ریخت‌زمین‌ساختی، روش مناسبی در ارزیابی فعالیت‌های زمین‌ساخت نسبی و بررسی تأثیرات پهنه گسلی موردمطالعه است. در این پژوهش 5 شاخص ریخت‌سنجی، شاخص عدم تقارن حوضه‌زهکشی، تقارن توپوگرافی عرضی، گرادیان – طول رودخانه، نسبت عرض کف دره به ارتفاع آن و منحنی فرازسنجی محاسبه شده است. ارزیابی این شاخص‌ها و همپوشانی نتایج آن‌ها با یکدیگر به‌عنوان شاخص زمین‌ساخت فعال نسبی در چهار رده شامل مناطق با فعالیت زمین‌ساخت نسبی، خیلی فعال تا مناطق با فعالیت کم مشخص گردید. توزیع این شاخص نواحی مربوط به فعالیت گسل‌های مختلف و نرخ‌های نسبی زمین‌ساخت پویا را مشخص می‌سازد. همچنین بعد فرکتالی در 11 مربع در منطقه موردمطالعه برای الگوی گسل‌ها و شبکه زهکشی منطقه به روش مربع‌شمار، نمودارهای Log – Log و استفاده از تحلیل‌های فرکتالی مربوطه محاسبه شده است. بررسی نوزمین‌ساخت پهنه گسلی کاروانسرا و قرارگیری حوضه‌ها، با میزان فعالیت زمین‌ساختی متوسط تا بالا، در پهنه گسل‌های اصلی و فعال در منطقه به‌خصوص در مناطقی که تراکم شکستگی‌ها بیش از دیگر مناطق است و ابعاد فرکتالی محاسبه شده برای پهنه گسلی و شبکه زهکشی، نشان‌دهنده عملکرد فعال سامانه گسلی در جبهه جنوبی محدوده موردمطالعه است. نقش مؤثر ساختارهای زمین‌ساختی در ایجاد نرخ‌های بالایی از میزان فعالیت نسبی زمین‌ساختی و ریخت‌شناسی شبکه زهکشی به‌عنوان عوامل مخاطرات طبیعی جدی در محدوده موردمطالعه محسوب می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

نوزمین‌ساخت؛ شاخص‌های ریخت‌سنجی؛ گسل کاروانسرا؛ نوبران

مراجع

اورنگ، کیوان؛ محجل، محمد؛ تاج‌بخش، غلامرضا؛ 1393. شواهد وارونگی بردار لغزش در گسل کوشک‌نصرت، شمال ساوه، فصلنامه علمی - پژوهشی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی کشور. شماره 94، 328-315.

بهرامی، شهرام؛ معتمدی‌‌راد، محمد؛ اکبری، الهه؛ 1392. بررسی تأثیر تکتونیک در ویژگی‌های کمی شبکه زهکشی (مطالعه موردی: چهار حوضه زهکشی در شمال‌شرق کشور). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال سوم، شماره 12، 102-85.

پورکرمانی، محسن؛ معتمدی، حسین؛ 1381. روش‌های زمین‌شناسی ساختمانی. انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.

سلیمانی، شهریار؛ 1378. رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه‌لرزه‌شناسی، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندس زلزله.

سیف، عبدالله؛ خسروی، قاسم؛ 1389. بررسی تکتونیک فعال در قلمرو تراست زاگرس منطقه فارسان، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی (پژوهش‌های جغرافیایی سابق). شماره 74، 125-146.

علایی مهابادی، سلیمان؛ خلعتبری جعفری، مرتضی؛ 1383. نقشه زمین‌شناسی 1:100000 نوبران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

علایی مهابادی، سلیمان؛ فودازی، محمد؛ 1386. نقشه زمین‌شناسی 1:100000 رزن، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

قنواتی، عزت‌الله؛ صفاکیش، فریده؛ مقصودی، یاسر؛ 1396. ارزیابی تکتونیک فعال در زیر حوضه‌های جراحی - زهره بر پایه تحلیل مورفوتکتونیکی و اثرهای آن بر میدان‌های نفتی حوضه موردمطالعه، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. دوره 49، شماره 2، 240 -221.

گورابی، ابوالقاسم؛ 1395. تکتونیک فعال، زمین‌لرزه‌ها، بالاآمدگی و چشم‌انداز. انتشارات دانشگاه تهران.

گورابی، ابوالقاسم؛ نوحه‌گر، احمد؛ 1386. شواهد ژئومورفولوژیکی تکتونیک فعال حوضه آبخیز درکه، پژوهش‌های جغرافیایی. شماره 60، 196-177.

محمودی، مریم؛ 1397. تحلیل ساختاری و نوزمین‌ساخت پهنه گسلی خلخاب، شمال باختر ایران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر امیرحسین صدر، دانشگاه بوعلی سینا همدان، دانشکده علوم پایه.

مقصودی، مهران؛ عمالدین، سمیه؛ 1383. ارزیابی ویژگی‌های لندفرم‌های نواحی بیابانی با تأکید بر دشت لوت. مطالعات جهانگردی دانشگاه علامه طباطبایی. شماره 6، 95-109.

 

Alipoor, R, Poorkermani, M, Zare, M, El Hamdouni, R., 2011. Active tectonic assessment around Rudbar Lorestan dam site, High Zagros Belt (SW of Iran). Geomorphology, 128: 1–14.

Alizadeh, A, Lopez Martınez, M, Sarkarinejad, Kh., 2010. Petrology, geochemistry 40Ar-39Ar Geochronology in a gneiss dome within the Zagros Orogenic Belt Geochronologie 40Ar-39Ar dans un dome gneissique de la ceinture orogenique du Zagros. C. R. Geoscience, 342: 837–846.

Bolourchi, MH., 1978. Geological Quadrangle Map of Avaj, Scale 1:100,000, Sheet D 5861. Geological Survey of Iran.

Bull, WB, McFadden, LD., 1977. Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault, California, In: Doehring, D.O. (Ed.), Geomorphology in Arid Regions, Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, State University of New York, and Binghamton, 115-138.

Bull, WB., 2007. Tectonic geomorphology of mountains: a new approach to paleoseismology, Blackwell Publishing, Malden, MA. 316.

Burbank, D, Anderson, R., 2001. Tectonic Geomorphology. Blackwell science. 274p.

Ciccacci, S, Fredi, P, Lupia Palmieri, E, Pugliese, F., 1986. Indirect evaluation of erosion entity in drainage basins through geomorphic, climatic and hydrological parameters. International Geomorphology, 2: 33–48.

El Hamdouni, R, Irigaray, C, Fernandez, T, Chacan, J, Keller, EA., 2008. Assessment of relative active tectonics, southwest border of Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology, 96, pp.150-173.

Guarnieri, P, Pirrotta, C., 2008. The Response of Drainage Basins to the Late Quaternary Tectonics in the Sicilian Side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95: 260-273.

Hack, JT., 1973. Stream-profile analysis and stream-gradient index, U.S. Geological Survey Journal of Research, 1: 421 - 429.

Hare, PW. Gardner, TW., 1985. Geomorphic indicators of vertical neotectonism along converging plate margins, Nicoya Peninsula, Costa Rica. In: Morisawa, M., Hack, J.T. (Eds.), Tectonic Geomorphology. Proceedings of the 15th Annual Binghamton Geomorphology Symposium. Allen and Unwin, Boston, MA, 123–134.

Keller, EA, Bonkowski, MS, Korsch, RJ. Shlemon, RJ., 1982. Tectonic geomorphology of the San Andreas Fault zone in the southern Indio Hills, Coachella Valley, California. Geological Society of America Bulletin 93: 46–56.

Keller, EA, Pinter, N., 1996. Active tectonics: earthquakes, uplift, and landscape.by Prentice-Hall, Inc.Simon and Schuster/A Viacom Company Upper Saddle River, New Jersey, 7458: 121 - 145.

Keller, EA, Pinter, N., 2002a. Active Tectonics: Earthquakes, Uplift and Landscape, second ed. Prentice Hall, NJ. 362.

Li, Y, Yang, J, Tan, L, Duan, F., 1999. Impact of tectonics on alluvial landforms in Hexi corridor, Northwest China. Geomorphology, 28: 299-308.

Molin, P, Pazzaglia, FJ, Dramis, F., 2004. Geomorphic expression of active tectonics in a rapidly-deforming forearc, sila massif, Calabria, southern Italy. American Journal of Science. 304: 559–589.

Obruchev, VA., 1948. Osnovnyje certy Kinetiki i plastiki neotectoniki, Izv. Akad. Nauk SSSR Ser. Geol. 5 (First introduced the term neotectonics into the geological literature).

Ramirez, M. Herrera, MT., 1998. Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay Graben, Mexican volcanic belt. Earth Surface Processes and Landforms, 23: 317-332.

Turcotte, DL., 1997. Fractals and Chaos in Geology and Geophysics", Cambridge Univ. Press.