الأنماط الزمنیة، مفارقاتها وجمالیاتها فی روایة "وکان مساء" لعبد الحمید جودة السحار

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 24، خرداد 1400، صفحه 73-88   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv13.i1.89418

نویسندگان

علی پیرانی شال^{* 1}؛ دکتر عبداله حسینی²؛ علی اسودی²؛ فاطمه عابدینی³

¹استاذ مشارک فی فرع اللغة العربیة و آدابها بجامعة خوارزمی طهران

²استاذ مساعد فی فرع اللغة العربیة و آدابها بجامعة خوارزمی طهران

³طالبة الدکتوراة فی فرع اللغة العربیة و آدابها بجامعة خوارزمی طهران

چکیده

یعتبر السرد أحد الرکائز الرئیسیة للنصوص القصصیة، والزمن یعد من مواصفاته عناصره الأصلیة. نظریة جیرار جینیت حول الزمن الروائی، تعد من أکمل النظریات حول هذا العنصر السردی الهام. حسب هذه النظریة نجد فرقاً بارزاً بین زمن القص وزمن النص؛ تقسّم المنظر الفرنسی الزمن إلی ثلاثة أنماط رئیسیة فهی علی التوالی: الترتیب والمدة والتواتر. روایة "وکان مساء" کتبها عبدالحمید جودة السحار، من الروائیین المصریین الذین اهتموا بالزمن السردی وتوظیفه بحساسیة کبیرة فی الروایة. هذا الروائی یسرد فی روایته هذه، الأفکار والهواجس والآلام والتفاعلات العاطفیة والنفسیة للرجل الذی فشل فی حبه و فی الوصول إلی حبیبته وفهو یلعب دور الراوی والبطل أو الشخصیة الأصلیة فی الروایة. فی الدراسات السردیة، من الضروی أن نتحدث عن الأنماط الزمنیة فی الروایات التقلیدیة التی کتبت بالصیغة الحکائیة المألوفة. من الواضح أن الزمن فی الروایة الجدیدة تتسم بالمفارقات والثنائیات العدیدة، لکن کیفیة استخدامه فی الروایة التقلیدیة غیر مکشوفة؛ إذ لاندری بوضوح أ هو الزمن الخطی القدیم أم غیر ذلک. تهدف المقالة دراسة الأنماط الزمنیة فی روایة "وکان المساء" من الروایات العربیة التقلیدیة وتکشف عن جمالیاتها ومفارقاتها فی ضوء نظریة جیرار جینیت. أما نتیجة البحث هی أن الکاتب ینتمی إلی المدرسة الواقعیة واستفاد من جمیع الأرضیات الموجودة لعنصر الزمن، فهو قى استخدم المفارقات الزمنیة المتمایزة عبر توظیف الترتیب الخطی لسرد أحداث الروایة وکذلک استفاد من المؤشرات الزمنیة المألوفة لدى نمطَی المدة والتواتر. کذلک اهتم السحار بکسر حاجز الزمن وتحطیمه وکأهم میزات الزمن فی الروایة الحدیثة، قد لجأ به الروائی لتقدیم الشخصیات والأحداث  وکذلک لخلق حالة التعلیق ولتقدیم العقدة والحل ولخلق الصراعات المتعددة على صعید النص السردی. اضافة إلی ذلک شاهدنا الاهتمام البالغ بسرد الأحداث الماضیة والمستقبلة عبر استعارة تقنیة الإسترجاع والإستباق.

کلیدواژه‌ها

الروایة؛ الأنماط الزمنیة؛ جودة السحارة؛ روایة وکان مساء؛ المفارقات والجمالیات

مراجع

المصادر و المراجع

1- تولان، مایکل جی(۱۳۸۳)، درآمدی نقادانه زبان­شناختی بر روایت، المترجم: ابوالفضل حری، تهران: بنیاد سینمایی فارابی، الطبعة الأولی.

2- جینیت، جیرار (1997) خطاب الحکایة بحث فی منهج؛ القاهرة: هیئة العامة للمطابع الأمیریة؛ الطبعة الثانیة.

3- جوده السحار،عبدالحمید.(د.تا).وکان مساء؛ قاهرة: دار المصر للطباعه.

4- الحاج علی، هیثم (۲۰۰۸)، الزمن النوعی واشکالیات النوع الروائی، بیروت: موسسة الانتشار العربی؛ الطبعة الاولی.

5- حمید، لحمدانی (2000)؛ بنیة النص السردی، ، بیروت: المرکز الثقافی العربی، الطبعة الثالثة.

6- حمید الحمیدانی، (1989) أسلوبیة الروایة، المغرب: مطبعة النجاح، الدار البیضاء، الطبعة الأولی.

7- روحی الفیصل، سمر(2003) الروایة العربیة:البناء والرُّؤیا؛ دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

8- زکریا القاضی، عبدالمنعم (۲۰۰۹)، البنیة السردیة فی الروایة، کویت: عین الدراسات و البحوث الأنسانیة و الاجتماعیة.

9- زیتونی، لطیف (۲۰۰۲)، معجم مصطلحات نقد الروایة؛ لبنان: دارالنهار للنشر؛ الطبعه الاولی.

10- عزام، محمد (2003) تحلیل الخطاب الروائی؛ دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

11- عزام، محمد (2005) شعریة الخطاب السردی؛ دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

12- العید، یمنى(1999) تقنیات السرد الروائی فی ضوء المنهج البنیوی؛ بیروت: دار الفارابی.

13- العید، یمنی (1986) الراوی الموقع والشکل؛ بیروت: موسسة الأبحاث العربیة.

14- فریال، کامل سماحة(1999)؛ رسم الشخصیة فی روایة حنامینة؛ بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

15- القصراوی، مها (2004) الزمن فی الروایة العربیة؛ بیروت: المؤسسة العربیة للنشرو التوزیع.

16- قطب،محمد(۱۹۸۷) منهج الفن الاسلامی؛ القاهره:دار الشروق، الطبعة السابعة.

17- مرتاض، عبدالملک(1998) فی نظریة الروایة بحث فی تقنیات السرد، الکویت: عالم المعرفة.

18- کردی، عبدالرحیم(2006) السرد فی الروایة المعاصرة، القاهرة: مکتبة الآداب، الطبعة الأولی.

19- لحمدانی، حمید (1990)  النقد الروائی والإیدیولوجیا، من سوسیولوجیا الروایة إلى سوسیولوجیا؛ المغرب:الدار البیضاء.

20- مندولاو(1997)؛ الزمن والروایة؛ المترجم: بکر عباس؛ بیروت: دار صادر.

21- وبستر، راجر(1382)، پیش درآمدی برمطالعه­ی نظریه­ی ادبی، المترجمة: الهه دهنوی، تهران: روزنگار.

22- یوسف زید، صفوت،(1985)، التیار الاسلامی فی قصص عبدالحمید جودة السحار، القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب. الطبعة الأولی.

23- اسماعیلی، سجاد (1441)، «تجلّیات الکرونوتوب (الزمکانیة) فی روایة "الثلج یأتی من النافذة" لحنّا مینة»، مجلة اللغة العربیة وآدابها،  المجلد 15، العدد 4، الصفحة 497-519.

24- جاهد جاه ،عباس ورضایی ، لیلا (۱۳۹۰)، «بررسی تداوم زمان روایت درحکایت­های فرعی کلیله ودمنه»، مجلة بوستان ادب، جامعة شیراز، سال ۳، شماره۳، صص ۲۷-۴۸.

25- حسینی، سیدمحمدباقر.خسروی،راضیه (۱۳۹۲).«بررسی جریان سیال ذهن درداستان السفینه جبرا ابراهیم جبرا». مجلة زبان و ادبیات عربی. شماره۹.

26- دری، زهرا (۱۳۹۳)، «نقش و کارکردبن­مایه­های توصیفی درمنظومه­ی ویس ورامین»، مجلة کهن­نامه ادب پارسی، السنة الخامسة، الرقم الثانی، صص ۴۴-۱۹.

27- جیرار جینت (۱۳۸۴)،«حکایت قصوی وحکایت واقعی»، المترجم: انوشیروان گنجی پور، مجله زیباشناخت، صص ۹۵-۹۷.

28- Genette, Gerard (1983). Narrative Discourse Analysis  Essay in Method, Translated by Jane E. Lewin, Cornell University Press, Ithaca, New York.                                                                                                                    

29- Genette, Gérard. (1980). "Narrative Discourse". Trans. Jane E. Lewin. Ithaca New York: Cornell University.                                                                                                                                                 

-30Aesthetics،  time formats and anachronism  in" Vakan-E-Masa novel  of Abdul  Hamid  Joddah AL-Sahaar.