ارزیابی مخاطرات دمایی استان خوزستان

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 12، دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 40، بهمن 1400، صفحه 229-245   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2021.67887.1005

نویسندگان

ماندانا امانی¹؛ رضا برنا^{* 2}؛ منیژه ظهوریان³

¹دانشجوی دکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

²- دانشیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

³استادیار گروه جغرافیا، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

استان خوزستان با داشتن پتانسیل‌های بالای طبیعی و انسانی، چالش‌های محیطی بسیاری پیش روی دارد که مخاطرات اقلیمی و پیامدهای آن چون امواج گرمایی، خشکسالی، سیل و ... از مهم‌ترین مظاهر آن است. در پژوهش حاضر با بهره‌گیری از داده‌های دمای سالانه 11 ایستگاه استان طی دوره زمانی 25 ساله (2017-1993) مخاطرات دمایی خوزستان مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. دمای حداکثر روزانه دوره گرم ایستگاه‌های استان از 15 اردیبهشت‌ماه (5 می) تا 15 مهرماه (5 اکتبر) طی یک دوره 156 روزه برای هرسال و مجموعاً برای 24 سال معادل روز 3744=(24*156) برای هر ایستگاه استخراج شد و ماتریس داده‌های خام دمای حداکثر روزانه آماده‌سازی شد. در ادامه جهت تشخیص روزهای گرم، خیلی گرم و ابر گرم، میانگین و انحراف معیار بلندمدت داده‌های کل ایستگاه‌ها طی دوره 3744 روزه محاسبه و شاخص استاندارد شده دمای حداکثر روزانه برای همه ایستگاه‌ها محاسبه گردید. روزهای با ناهنجاری مثبت شاخص بیش از 5/1 تحت عنوان روزهای ابر گرم (بیش از 3/48 درجه)، روزهای با ناهنجاری شاخص بین 1 تا 5/1 تحت عنوان روزهای خیلی گرم (6/46 تا 3/48 درجه) و روزهای با ناهنجاری شاخص کمتر از 1 تحت عنوان روزهای گرم (28/43 تا 6/46) تعیین شد. در ادامه اعمال تحلیل خوشه‌ای به روش پایگانی انباشتی بر روی ماتریس داده‌های دمایی 11* 3744 و ترسیم نقشه پهنه‌بندی با استفاده از (GIS)، چهار پهنه مخاطره‌آمیز دمایی (کم مخاطره، مخاطره متوسط، ُپرمخاطره و بسیار ُپرمخاطره) را در استان آشکار نمود. الف) ناحیه کم مخاطره: با روند شمالغربی- جنوبشرقی استان شامل سرزمین‎های کوهستانی و نسبتاٌ مرتفع که بر روی ارتفاعات زاگرس در منتهی‌الیه شرق و شمالشرقی؛ ب) ناحیه متوسط مخاطره: شامل کمربند کم ارتفاع مجاور رشته‌کوه زاگرس در جنوبشرق؛ شرق و شمالی؛ ج) ناحیه زیاد مخاطره: در برگیرنده سرزمین‎های کم‎ارتفاع مرکزی، شرقی و غربی استان؛ د) ناحیه پرمخاطره: که بیشتر مناطق مرکزی و غربی خوزستان را در بر می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات محیطی؛ دما؛ شاخص سازی؛ تحلیل خوشه‌ای

مراجع

استان­شناسی خوزستان؛ 1399. دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی. چاپ 1399.

اسمعیل نژاد مرتضی؛ خسروی، محمود؛ علیجانی بهلول، مسعودیان، سیدابوالفضل؛ 1392. شناسایی امواج گرم ایران. مجله جغرافیا و توسعه. زمستان. دوره 11 شماره پیاپی 33 از صفحه 39 تا صفحه 53.

اعتمادیان، الهه؛ دوستان، رضا؛ 1396. تحلیل فضایی امواج گرمایی ایران. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی. سال چهارم. شماره 1. صص 17-32.

باعقیده، محمد؛ احمدی، حمزه؛ صفرزایی، نعمت اله؛ 1395. ارزیابی مخاطرات دمایی منطقه جنوب شرق ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی امداد و نجات. سال هشتم. شماره 4. صص 16-1.

برنا، رضا؛ حسن‌زاده شاه رضایی، الناز؛ 1395. ارزیابی و تحلیل رویدادهای حدی آب و هوایی استان خوزستان با استفاده از روش من‌کندال. فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای). دوره 6. شماره 3 - شماره پیاپی 23. صفحه 7-18.

 دوستکامیان؛ مهدی؛ حقیقی، اسماعیل؛ بور بوری، رضا؛ 1396. واکاوی و شناسایی تغییرات مکانی پهنه‌های گرم و سرد دمایی ایران طی دوره‌های مختلف. مجله جغرافیا و مخاطرات طبیعی. شماره 22. صص 162-141.

رضایی، فرشته؛ احمدی، محمود؛ شکیبا، علیرضا؛ 11397. تعیین آستانه دمایی موج گرما طی دوره گرم سال بر اساس شاخص‌های جهانی در مناطق مختلف کشور. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 26. صص 131-115.

سازمان هواشناسی کشور؛ مرکز خدمات ماشینی. آمار روزانه عناصر اقلیمی ایستگاه‌های سینوپتیک و کلیماتولوژی در سال‌های 1993-2017 میلادی. تهران.

علیجانی، بهلول؛ 1398. آب‌وهوای ایران. انتشارات دانشگاه پیام نور. چاپ دهم.

علیجانی، بهلول؛ کاویانی، محمدرضا؛ 1386. مبانی آب و هواشناسی. انتشارات سمت. چاپ یازدهم.

مجرد، فیروز؛ معصوم پور، جعفر؛ رستمی، طیبه؛ 1394. تحلیل آماری- همدیدی امواج گرمایی بالای 40 درجة سلسیوس در غرب ایران. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره سیزدهم. صص 57-41.

یاراحمدی، الهام؛ کرم پور، مصطفی؛ قائمی، هوشنگ؛ مرادی، محمد؛ نصیری، بهروز؛ 1398. تحلیل آماری بی‌هنجاری‌های دمای حداقل و حداکثر ایران در دوره سرد سال به‌منظور درک اثر تغییر اقلیم بر مناطق مختلف ایران. جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 29. صص 171-197.

 

Ceccherini, G., Russo, S., Ameztoy, I., Patricia Romero, C., Carmona-Moreno, C., 2016. Magnitude and frequency of heat and cold waves in recent decades: the case of South America. Nat. Hazards Earth Syst, 16: 821–831.

Radinović, D., & Ćurić, M., 2009. Criteria for heat and cold wave duration indexes. Theoretical and Applied Climatology,

Shi, J., Wen, K., & Cui, L. Temporal and spatial variations of high-impact weather events in China during 1959– 2014. Theoretical and Applied Climatology. 2016. 129(1-2):