تحلیلی بر زیست پذیری شهری با تاکید بر شاخص مسکن (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 14، شهریور 1400، صفحه 101-121   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2021.44445.0

نویسندگان

محمد قنبری^* ؛ محمد اجزاء شکوهی؛ محمد رحیم رهنما؛ امید علی خوارزمی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

امروزه رویکردهای گوناگونی برای حل مسائل و مشکلات موجود در شهرها مطرح و به کار گرفته شده‌اند. عوامل متعددی در زیست پذیری یک مکان تأثیر دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به حضور مردم، کاربری مختلط، مسکن، ایمنی و امنیت، حس تعلق، کارایی و محیط زیست اشاره کرد. هدف اصلی این پژوهش تحلیل زیست پذیری شهری کلانشهر مشهد با تاکید بر شاخص مسکن می‌باشد. روش تحقیق این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و  به لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. از نرم افزارهای GIS، SPSS و مدل ویکور و آنتروپی برای تحلیل اطلاعات استفاده شده است. براساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، تراکم نفر در واحد مسکونی در شهر مشهد 4/3 نفر می‌باشد. بیشترین سرانه مسکونی با 9/56 و 8/56 مترمربع مربوط به منطقه 13 و 8 بوده است. همچنین کمترین سرانه با 7/20 و 1/20 در منطقه 4 و 5 مشاهده می‌شوند. به لحاظ شاخص‌های قدمت، دوام، مالکیت، دسترسی به فاضلاب شهری و قیمت مسکن بهترین وضعیت به ترتیب مربوط به مناطق 12، 12، 1، 11 و 1 می‌باشد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که منطقة 11 کلانشهر مشهد، بهترین منطقه از نظر شاخص مسکن می‌باشد. پس از منطقه 11، مناطق 10 و 9 به لحاظ مسکن دارای بهترین شرایط می‌باشند. بدترین منطقه هم به لحاظ مسکن، به ترتیب مناطق 5، 4 و 13 می‌باشند. حدود 38 درصد مناطق شهر مشهد در سطح بسیار نامطلوب مسکن به لحاظ زیست پذیری شهری قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

زیست پذیری شهری؛ شاخص مسکن؛ عینی و ذهنی؛ مشهد

مراجع

1. اسدی، ا. (1390). تحلیل توزیع فضایی قیمت مسکن در شهر مشهد. مشهد: پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد
2. ایراندوست، ک.، عیسی لو، ع. ا.، و شاهمرادی، ب. (1392). شاخص زیست­پذیری در محیط­های شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 4(13)، 118-101.
3. بندر آباد، ع. ر. (1389). ﺗﺪوﯾﻦ اﺻﻮل اﻟﮕﻮی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ و ﺷﮑﻞ ﺷﻬﺮ زﯾﺴﺖ­ﭘﺬﯾﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻨﺎﻃﻖ1، 15 و 22 ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان. تهران: رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
4. جعفری اسدآبادی، ح. (1392). بررسی زیست­پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار مورد مطالعه کلان شهر تهران. تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران.
5. جعفری، ف.، محمدی ترکمانی، ح.، و رسول­زاده، ز. (1397). تحلیلی بر عوامل تأثیرگذار در زیست­پذیری شهری مطالعه موردی: منطقه 8 شهر تبریز. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه شهری و منطقه­ای، 3(6)، 143-113.
6. حاتمی­نژاد، ح.، مدانلو جوبیاری، م.، و اخوان حیدری، ک. (1398). تحلیل فضایی زیست­پذیری کالبدی کلان شهر اهواز. نشریه برنامه ریزی توسعه کالبدی، 4(13)، 23-11.
7. حاجی­نژاد، ع.، رفیعیان، م.، و زمانی، ح. (1389). بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی مطالعه موردی: مطالعه بافت قدیم و جدید شهر شیراز. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 17، 82-63.
8. حکیمی، ه. پورمحمدی، م. ر. پرهیزگار، الف. (1390). ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه‌های غیر رسمی ایران (مطالعه موردی جمشیدآباد خوی). مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 22 (4)، 210-197.
9. حیاتی، س. (1391). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مشهد. مشهد: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
10. حیدری، م. ت. (1394). تحلیل زیست­پذیری بافت­های فرسوده شهری (بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان). تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.
11. خراسانی، م. ا. (1397). تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین. مجله جغرافیا و توسعه، 51، 280-261.
12. خراسانی، م. الف. (1391). تبیین زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی مطالعه موردی شهرستان ورامین. تهران: رساله دکتری، دانشگاه تهران.
13. خزائی نژاد، ف. (1394). تحلیل زیست­پذیری در بخش مرکزی شهر تهران. تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.
14. خستو، م.، و سعیدی رضوانی، ن. (1389). عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری: خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم خرید پیاده. نشریه هویت، 4(6)، 74-63.
15. رسولی ثانی­آبادی، ا.، فرهادی، م.، و غفاری، ع. (1396). نقش فضای ارتباطی در دستیابی به واحدهای مسکونی انعطاف­پذیر. مجله صفه، 27(76)، 36-17.
16. زنگنه، م. (1392). تحلیل فضایی قابلیت‌های شهر مشهد جهت دستیابی به توسعه پایدار مسکن. اصفهان: رساله دکتری، دانشگاه اصفهان.
17. زیاری، س.، فرهودی، ر.ا.، پوراحمد، ا.، حاتمی­نژاد، ح. (1397). بررسی و تحلیل مسکن پایدار در شهر کرج. مجله جغرافیا و توسعه، 52، 156-141.
18. زیاری، ک. ا.، پوراحمد، ا.، حاتمی­نژاد، ح.، و باستین، ع. (1397). سنجش و ارزیابی اثرات حکمروایی خوب شهری بر زیست­پذیری شهرها (مطالعه موردی: شهر بوشهر). نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9(34)، 18-1.
19. ساسان­پور، ف.، تولایی، س.، و جعفری اسدآبادی، ح. (1394). سنجش وارزیابی زیست­پذیری شهری در مناطق بیست و دو گانه کلانشهر تهران. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 5(18)، 42-27.
20. سالاری مقدم، ز.، زیاری، ک. ا.، و حاتمی­نژاد، ح. (1398). سنجش و ارزیابی زیست­پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 15 کلان شهر تهران. فصلنامه شهـر پایـدار، 2(3)، 58-41.
21. ستارزاده، د. (1388). بررسی شاخص‌های جمعیتی مسکن ایران در سال 1385. فصلنامه جمعیت، 67 و 68، 79-57.
22. سلیمانی مهرنجانی، م.، تولایی، س.، رفیعیان، م.، زنگانه، ا.، و خزاعی­نژاد، ف. (1395). زیست­پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. مجله پژوهش‌های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، 4(1)، 50-27.
23. شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد. (1391). مشهد: شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد.
24. علیپور، س.، احدنژاد روشتی، م.، و مشکینی، ا. (1399). تحلیلی بر زیست­پذیری مسکن شهر کرج با رویکرد عدالت اجتماعی. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهرها، 7(2)، 147-129.
25. مازندرانی، ع. (1392). شناسایی اصول و معیارهای شهر زیست­پذیر و سنجش زیست­پذیری در منطقه 5 شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
26. مدیریت آمار، فناوری و تحلیل اطلاعات شهرداری مشهد. (1393). گزیده شاخص‌های جمعیتی شهر مشهد، برگرفته از اطلاعات سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. مشهد: معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری مشهد.
27. مرکز آمار ایران. (1390). آمار مناطق 13 گانه شهر مشهد. تهران: مرکز آمار ایران.
28. مرکز آمار ایران. (1390). نتایج کلی سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 در استان خراسان رضوی. تهران: مرکز آمار ایران
29. معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری مشهد. (1392). سالنامه آماری سال 1392 شهر مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.
30. وارثی، ح. ر. (1373). بررسی وضعیت مسکن اصفهان. مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.

 

31. Amir, A. , Puspitaningtyas, A., & Santosa, H. R. (2015). Dwellers participation to achieve livable housing in grudo rental flats. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (179), 165-175.
32. Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I., Hes, D., & Giles-Corti, B. (2014). Urban livability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science & Medicine, (111), 64-73.
33. Ball, D. (2013). What makes a happy city? Journal of cities, (32), 39-50.
34. Blassingame, L. (1998). Sustainable cities: oxymoron, utopia or inevitability? Social science Journal, (35), 1-13.
35. Florida, R. (2002). The rise of the creative class: and how it's transforming work, leisure, community and everyday life. NY: Basic books Publication.
36. Flynn, P., Berry, D., & Theodore, H. (2002). Sustainability&quality of life indicators: towards the integration of economic, social and environmental measure. The journal of social health, 2(4), 1-23.
37. Howden-Chapman, P. (2002). Housing and inequalities in health. Journal of Epidemiology and Community Health, 56, 645-646.
38. Kotkin, J. (2001). The new geography: how the digital revolution in reshaping the American landscape. NY: Random house paper Backs.
39. Larice, M. Z. (2005). Great neighborhood: the livability and morphology of high density neighborhoods in urban North America. Berkeley: PhD thesis in University of California.
40. Lowe, M., Whitzman, C., Badland, H. , Davern, M., Hes, D., Aye, L., Butterworth, I., & Giles-Corti, B. (2013). Liveable, healthy, sustainable: what are the key indicators for melbourne neighbourhoods? Melbourne: McCaughey VicHealth Centre for Community Wellbeing, Melbourne University.
41. Norris, T. Pittman, M. (2000). The health community’s movement and coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, 115, 118-124.
42. The Economist Intelligence Unit. (2015). A summary of the liveability ranking and overview, London, England.
43. Van Dorst, M. (2010). Sustainable liveability: privacy zoning as a physical condition for social sustainability, in Environment, health, and sustainable development. Abdel-Hadi, M. Tolba, and S. Soliman, Editors. Cambridge: Hogrefe Publishing.
44. Vanzerrr, M., & Seskin, S. (2011). Recommendations memo2 livability and quality of
    life indicators, Memorandum.
45. Williams, C., Zhou,, He, G., & Levine, M. (2012). Measuring in all the right places: themes in international municipal eco-city index systems. Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory, 1-15.