انگیزه‌های تعاملی در همسویی/ ناهمسویی در ترجمه: ارزیابی چگونگی بازتاب «دیگری» در برگردان نهادی از گفتمان‌های سیاسی

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 20، دوره 55، شماره 4، بهمن 1401، صفحه 179-209   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlts.2021.70913.1050

نویسندگان

سمیر حسنوندی؛ اکبر حسابی^* ؛ سعید کتابی

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

انجام پژوهش حاضر از آنجایی ضرورت دارد که بر نقش تعیین­‌کنندۀ اختیارات و محدودیت‌­های زبانی، کاربردشناختی و شناختی در رخداد همسویی یا ناهمسویی در امر ترجمه تأکید می‌­کند و به ارزیابی چگونگی بازتاب هَستار «دیگری» در ترجمۀ نهادی از گفتمان‌­های سیاسی می‌­پردازد. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که بروز همسویی یا ناهمسویی بین متون مبدأ و برگردان­‌های نهادی در مورد «دیگری» و تشریح تهدید­های آن، ناشی از چه انگیزه­‌ها و عواملی می­‌تواند باشد؟ با استفاده از «نظریّۀ مجاورت» تعداد 20 نمونه از سخنرانی­‌های مقام معظّم رهبری در فاصلۀ بین سال‌­های 1394-1398 را که به تشریح هَستار دیگری و تهدید­های آن علیه جمهوری اسلامی می‌­پردازند، تحلیل و بررسی شد. تحلیل داده‌­ها نشان می‌­دهد که برگردان‌­های نهادی از سخنرانی­‌ها و بیانات رهبری از همسویی حداکثری با متون مبدأ برخوردار هستند. بااین‌وجود، تحلیل داده­‌ها موارد جزئی ناهمسویی در سطح ساختمان «وجهیت» و «وجه» را نشان داد، امّا این موارد تغییرات معنایی فاحشی در کلّیت پاره‌­گفتار پدید نیاورده‌­اند. در بررسی عوامل و انگیزه‌­های مؤثر در بروز همسویی یا ناهمسویی به این نتیجه رسیدیم که عوامل درون‌زبانی و عوامل برون‌زبانی متنوّع از جمله جایگاه سیاسی تولیدکنندۀ متن، نهاد متولی ترجمه و هدف از ترجمه در تعاملی دیالکتیک زمینه‌­ای را برای مترجم فراهم می‌­کنند تا بین متون مبدأ و مقصد همسویی یا ناهمسویی ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی ترجمه؛ بازتاب دیگری؛ گفتمان سیاسی؛ نظریۀ مجاورت؛ انگیزه‌های تعاملی

مراجع

احمدی پور، ط.، و رضایی، ع. (1390). جنسیت و ایدئولوژی در ترجمه با رویکرد تحلیل انتقادی کلام. مطالعات ترجمه، 9(35)،115-124.

امیرشجاعی، آ.، و قریشی، م. (1395). بررسی نشانه­ای- فرهنگی و تغییر ایدئولوژی در ترجمه (بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی) مطالعة موردی: پیرمرد و دریا، اثر ارنست همینگوی. زبان پژوهی، 8(19)، 32-7.‎

آقاگل زاده، ف.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1395). بررسی بازنمایی ایدئولوژی در متون ترجمه شده سیاسی انگلیسی در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی: محورهای سبک و بلاغت. زبانشناسی و گویش های خراسان، 8(14)، 49-25.‎

جبرئیلی، م.، میرزا ابراهیم تهرانی، ف.، و شرکت مقدم، ص. (1398). نقد ترجمۀ متون مطبوعاتی فرانسه/فارسی با تکیه بر رویکرد ون‌دایک. پژوهش های زبان و ترجمه فرانسه, 2(2)، 119-91.‎

جوکاری، م.، و حدائق، ب. (1397). کاوشی بر میزان نفوذ ایدئولوژی در رمان نوجوان، مورد مطالعه: رمان لالایی برای دختر مرده. نقد و نظریه ادبی، 3(2)، 51-29.‎

خامنه­ای، س. ع. (1393). بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت­الله خامنه­ای. 7 مهر 1394.

خامنه­ای، س. ع. (1394). بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان در آستانه‌ی روز ملّی مبارزه با استکبار جهانی‌. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت­الله خامنه­ای. 12 آبان 1394.

خامنه­ای، س. ع. (1395). بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان به مناسبت هفته‌ی معلم. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت­الله خامنه­ای. 13 اردیبهشت 1395.

خامنه­ای، س. ع. (1397). بیانات در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها در بیست و پنجمین روز از ماه مبارک رمضان. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت­الله خامنه­ای. 20 خرداد 1397.

خان‌جان، ‌ع. (1392). اثر ایدئولوژی بر ترجمه ی خبر: یک مطالعه ی موردی. مطالعات زبان و ترجمه، 46(2)، 48-1.‎

خلیقی، ی.، خزاعی فرید، ع.، و ناظمیان فرد، ع. (1394). تأثیرات ایدئولوژی چپ در عرصه انتخاب آثار ادبی جهت ترجمه. فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، 48(3)، 28-1.‎

رضوان طلب، ز.، و صدیقی، ن. (1398). بررسی نقش ایدئولوژی از نظر بافت زبانی در ترجمۀ متون سیاسی نزد رسانه‌های خبری فرانسوی‌زبان. پژوهش های زبان و ترجمه فرانسه، 2(1)، 238-213.‎

شفیعی ثابت، غ.، و رابعی، ع. (1390). تأثیر ایدئولوژی جنسیتی مترجم بر ترجمه رمان بلندیهای بادگیر اثر امیلی برونته. آموزش مهارت های زبان (علوم اجتماعی و انسانی شیراز)، 3(64)، 158-143.

صفایی اصل، ا.، و صحرایی، ر. (1397). نظام آغازگر در دو ظنام فارسی و انگلیسی: مطالعه­ای رده­شناختی. زبانشناسی و گویش های خراسان، ۱۰(2)، 53-21.

طاهری، ز. (۱۴۰۱). بررسی ظهور «ریزوسفییر» در رمان در وست میلز. مطالعات زبان و ترجمه. در دست چاپ. https://jlts.um.ac.ir/article_42016.html

عزیزی، م.، احمدپور، ط.، امامی، ح.، و واعظی، م. (1395). تأثیر ایدئولوژی مترجم در برگردان موتیف باده در رباعیات خیام به زبان عربی (با تکیه بر ترجمة احمد رامی، احمد صافی و ابراهیم عریّض). پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیّات عربی، 6(15)،158-135.‎

فرحزاد، ف.، و مدنی، ف. (1388). ایدئولوژی و ترجمه: مطالعه موردی. مطالعات ترجمه، 7(26)، 30-11.

قاسمی نسب، ر.، و عسکری، ص. (1399). رویکرد پنهان سیاست و ایدئولوژی در برگردان واژگان رسانه ای. پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیّات عربی، 10(23)، 89-61.‎

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1358.(1399). تهران، ایران: نشر دوران

کاظمیان، ر.، و واشقانی فراهانی، م. (1399). ترجمه گزاره‌های فراگفتمانی در گفتمان سیاسی تد: بررسی کم ‌تخصیصی معنایی میان زبان انگلیسی و فارسی در پیکره موازی. فصلنامۀ مطالعات زبان و ترجمه، 53(2)، 154-127.‎

کپ، پ. (1398). زبان هراس: تزریق تهدید در گفتمان عمومی (ع. بصارتی، مترجم). تهران، ایران: نشر لوگوس.

متقی زاده، ع.، و نقی زاده، س. (1396) تأثیر مسائل ایدئولوژیک در کیفیت ترجمۀ اخبار عربی (بررسی موردی ترجمۀ خبر شبکۀ الجزیره در خبرگزاری فارس براساس الگوی جولیان هاوس). جستارهای زبانی، 8(۴)، ۱73-149

 

Billig, M. (2008). The language of critical discourse analysis: The case of nominalization. Discourse & Society, 19(6), 783-800.

Cap, P. (2006). Legitimization in political discourse: A cross disciplinary perspective on the modern US war rhetoric. Newcastle, England: Cambridge Scholars Press.

Cap, P. (2008). Towards the proximization model of the analysis of legitimization in political discourse. Journal of Pragmatics,  40(1), 17-41.

Cap, P. (2010). Axiological aspects of proximisation. Journal of Pragmatics, 42(2), 392-407.

Cap, P. (2013). Proximization: The pragmatics of symbolic distance crossing. Amsterdam, Netherlands: John Benjamins.

Cap, P. (2017). The language of fear: Communicating threat in public discourse. New York, NY: Palgrave Macmillan.

Cap, P. (2018). Spatial cognition. In J. Flowerdew & J. Richardson (Eds.), The Routledge handbook of critical discourse studies (pp. 92-105). London, England: Routledge.

Chilton, P. (2004). Analysing political discourse: Theory and practice. London, England: Routledge.

Chilton, P. (2014). Language, space and mind: The conceptual geometry of linguistic meaning. Cambridge, England: Cambridge University Press.

Comrie, B. (1976). Aspect: An introduction to the study of verbal aspect and related problems. Cambridge, England: Cambridge University Press.

Eipper, J. (2012). Language, power and ‘T-word’. In S. S. Elliot & R. Boer (Eds.), Ideology, culture and translation (pp. 201-205). Georgia, GA: Society of Biblical Literature.

Fairclough, N. (2010). Critical discourse analysis: The critical study of language. London, England: Routledge.

Federici, E. (2017). Context matters: Feminist translation between ethics and politics. In C. C. Camus, C. G. Castro, & J. T. Williams (Eds.), Translation, identity and gender (pp. 132-154). Newcastle, England: Cambridge Scholars Publishing.

Flowerdew, J., & Richardson, J. (Ed.) (2018). The Routledge handbook of critical discourse studies. London, England: Routledge.

Godayol, P. (2017). Simon de Beauvoir: Censorship reception under Francoism. In C. C. Camus, C. G. Castro, & J. T. Williams (Eds.), Translation, identity and gender (pp. 64-82). Newcastle, England: Cambridge Scholars Publishing.

Hart, C. (2018). Cognitive linguistic critical discourse studies: connecting language and image. In J. Flowerdew & J. Richardson (Eds.), The Routledge handbook of critical discourse studies (pp. 187-201). London, England: Routledge.

House, J. (1997). Translation quality assessment: A model revisited. Tübingen, Germany: Gunter Narr Verlag.

House, J. (2009). Translation. Oxford, England: Oxford University Press.

Khamenei, S. A. (2015). The leader’s remarks in meeting with commanders and staff members of the Islamic Revolution Guards Corps (IRGC) Navy and their families. The Office of the Supreme Leader. 2015/ Oct./ 7.

Khamenei, S. A. (2015). The leader’s remarks in meeting with university students and pupils on the eve of the National Day of Fighting against Global Arrogance. The Office of the Supreme Leader. 2015/Nov./4.

Khamenei, S. A. (2016). The leader’s remarks in meeting with thousands of teachers on the occasion of Teacher’s Week. The Office of the Supreme Leader. 2016/ May/ 3.

Khamenei, S. A. (2017). The leader’s remarks in meeting with a group of academics, elites and researchers from Iranian universities. The Office of the Supreme Leader. 2018/June/ 11.

Lemke, J. L. (1995). Textual politics: Discourse and social dynamics. London, England: Routledge.

Leonardi, V. (2017). Gender, language and translation in the health science: Gender biases in medical textbooks. In C. C. Camus, C. G. Castro, & J. T. Williams (Eds.), Translation, identity and gender (pp. 8-31). Newcastle, England: Cambridge Scholars Publishing.

Mayr, A. (2004). Prison discourse: Language as a means of control and resistance. New York, NY: Palgrave Macmillan.

Nadella, R. (2012). Postcolonialism, translation and colonial mimicry. In Elliot, S. S. and Boer, R. (Eds.). Ideology, culture and translation (pp. 39-48). Georgia, GA: Society of Biblical Literature.

Petterson, C. (2012). Configuring the language to convert people: translating Bible in Greenland. In S. S. Elliot & R. Boer (Eds.), Ideology, culture and translation (pp. 139-150). Georgia, GA: Society of Biblical Literature.

Rodriguez-Acros, I. (2017). Translation and ideology: The construction of identity in magazines aimed at women. In C. C. Camus, C. G. Castro, & J. T. Williams (Eds.), Translation, identity and gender (pp. 155-176). Newcastle, England: Cambridge Scholars Publishing.  

van Leeuwen, T. (2018). Legitimation and multimodality. In J. Flowerdew & J. Richardson (Eds.), The Routledge handbook of critical discourse studies (pp. 218-232). London, England: Routledge.