تعداد نشریات | 50 |
تعداد شمارهها | 1,875 |
تعداد مقالات | 19,730 |
تعداد مشاهده مقاله | 12,574,413 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 7,705,216 |
تحلیل انتقادی گفتمان عرفانی در غزلیات حافظ، مطابق با الگوی سهسطحی فرکلاف و با تکیه بر فرانقش بینافردی زبان در زبانشناسی سیستمی- نقشی هلیدی | ||
زبانشناسی و گویش های خراسان | ||
مقاله 3، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1400، صفحه 49-78 اصل مقاله (1.07 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2021.70502.1031 | ||
نویسندگان | ||
مریم رشیدی* 1؛ سیده مریم روضاتیان2 | ||
1استادیار مرکز معارف اسلامی و ادبیات فارسی دانشگاه صنعتی اصفهان | ||
2دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان | ||
چکیده | ||
یکی از روشهای کارآمد برای مطالعۀ زوایای معناشناختی زبان عرفانی در متون ادبی، تحلیل گفتمان انتقادی است که رویکردی جدید از تحلیل گفتمان در مطالعات زبانشناسی بهشمارمیرود و به تجزیه و تحلیل متون در پیوند با زمینه و بافت فرهنگی و اجتماعی میپردازد. پژوهش حاضر با روشی توصیفی-تحلیلی و مطابق با الگوی سهسطحی فرکلاف، زبان عرفانی حافظ را بررسیمیکند و به این مسئلۀ اصلی پاسخمیدهد که حافظ چرا، چگونه و با استفاده از کدام ساختارهای زبانی، گفتمان عرفانیاش را تولید و موجبات درک و دریافت آن را فراهمکردهاست. بدین منظور پس از توصیف غزلهای عرفانی حافظ مطابق با چارچوب زبانشناسی سیستمی-نقشی هلیدی و با تکیه بر فرانقش بینافردی زبان در آن چارچوب، با عنایت به بافت درونزبانی و برونزبانی غزلها و با تحلیلی بینامتنی، توجیهات و دلایل لازم را از لایههای زیرین کلام او بیرونمیکشد و به تفسیر و تبیین ایدئولوژیک آنها میپردازد. نتایج پژوهش نشانمیدهد که عواملِ ایفای فرانقش بینافردی در زبان حافظ، نشاندار و گفتمانمدارند؛ عمل ایدئولوژیک انجاممیدهند و مؤلفۀ گفتمانشناختی بهشمارمیآیند. تفسیر و تبیین این مؤلفههای معنایی بیانمیکند جهانبینی، ایدئولوژی، روابط قدرت و ابزارهای معرفتشناختی، از عوامل اصلی مؤثر در تولید و درک گفتمان عرفانی حافظ است. دستاورد تحقیق حاضر، توجیه و تبیین علمی، نظاممند و الگومدار زبان عرفانی حافظ و بیان چگونگی و چرایی شکلگیری، تولید و درک گفتمان عرفانی او، با استفاده از معیارها و ابزارهای دقیق و قابل اتکاء تحلیل انتقادی گفتمان است که نتایج پژوهش را بر پایههای مستدل و موثق زبانشناسی، استوار و از برچسب کلیگویی و خطاهای حاصل از آن، مبرّامیسازد. | ||
کلیدواژهها | ||
غزلیات حافظ؛ تحلیل انتقادی گفتمان عرفانی؛ فرکلاف؛ هلیدی؛ فرانقش بینافردی | ||
مراجع | ||
1 ـ آقاگلزاده، فردوس. (1394). زبانشناسی کاربردی و مسایل میانرشتهای زبان. اول. تهران: علمی.
2 ـ آقاگلزاده، فردوس. (1386). تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات. ادبپژوهی. شماره اول، 17-27.
3 - آقاگلزاده، فردوس. (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. اول. تهران: علمی و فرهنگی.
4 - آقاگلزاده، فردوس. (1384). کاربرد آموزههای زبانشناسی نقشگرا در تجزیه و تحلیل متون ادبی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی مشهد، شمارۀ 149، 1-21.
5 - آلگونه جونقانی، مسعود. (1395). تحلیل انسجام متنی غزلی از حافظ بر اساس ساخت مبتدایی. جستارهای زبانی، دوره هفتم، شماره7 (پیاپی35). 265- 290.
6 - افراشی، آزیتا. (1388). ساخت زبان فارسی. چهارم. تهران: سمت.
7 - پاکزاد، مهری؛ فقیری، محمد. (1396). بررسی و تحلیل انواع وجه در دیوان حافظ با رویکرد سبکشناسی رایانشی-پیکرهای. بهارستان سخن، سال 14، شمارۀ 36، 17- 40.
8 - حافظ شیرازی، شمسالدین محمد. (بیتا). دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. تهران: زوّار.
9 - خرمشاهی، بهاءالدین. (1374). حافظ. دوم. تهران: طرح نو.
10- دبیرمقدم، محمد. (1398). زبانشناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی. دهم. تهران: سمت.
11- دهباشی، مهدی؛ میرباقریفرد، سید علیاصغر. (1392). تاریخ تصوف. پنجم. تهران: سمت.
12 - رجایی بخارایی، احمدعلی. (1373). فرهنگ اشعار حافظ. هفتم. تهران: علمی.
13 - رحیمیان، جلال. (1378). مقالۀ وجه فعل در فارسی امروز. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ چهاردهم، شمارۀ 2، پیاپی 28، 41- 52.
14 – رحیمیان، جلال ؛ عموزاده، محمد. (1392). افعال وجهی در زبان فارسی و بیان وجهیت. پژوهشهای زبانی، دورۀ 4، شمارۀ1، 21-40.
15- رشیدی، مریم و همکاران. (1399). بررسی کارکرد ترجی و اشفاق در زبان و بلاغت فارسی با استشهاد از زبان حافظ. متنپژوهی ادبی، سال 24، شمارۀ 83، 363- 393.
16 - سلطانی، سید علیاصغر. (1394). قدرت، گفتمان و زبان. چهارم. تهران: نی.
17 - شریعت، محمدجواد. (1384). دستور زبان فارسی. هشتم. تهران: اساطیر.
18 - صبور، داریوش. (1384). آفاق غزل فارسی. دوم. تهران: زوار.
19 - صفا، ذبیحالله. (1374). تاریخ ادبیات ایران. جلد2، نهم. تهران: فردوس.
20- عموزاده، محمد؛ رضایی، حدائق. (1391). بررسی مفاهیم وجهی زمان دستوری در زبان فارسی. پژوهشهای زبانی، دورۀ 3، شمارۀ 1، 53- 76.
21- عموزاده، محمو و شاهناصری،شادی. (1390). بررسی پیامدهای ترجمه از انگلیسی بر مقولۀ وجهیت در فارسی. پژوهشهای زبانی، دورۀ 2، شمارۀ 1، 21- 50.
22 - غنی، قاسم. (1386). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. اول. تهران: هرمس.
23 - فرکلاف، نورمن. (1389). تحلیل انتقادی گفتمان. فاطمه شایستهپیران و همکاران. سوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعۀ رسانهها.
24 - مشکوةالدینی، مهدی. (1386). دستور زبان فارسی: واژگان و پیوندهای ساختی. دوم. تهران: سمت.
25 - مشکوةالدینی، مهدی . (1381). دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری. دوم. مشهد: دانشگاه فردوسی.
26 - مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد. (1393). به سوی زبانشناسی شعر. اول. تهران: آگه.
27 - نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. اسماعیل سعادت. اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
28 - ون دایک، تئون اِی. (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمانکاوی انتقادی. پیروز ایزدی و همکاران. سوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر مطالعات و توسعه رسانهها.
29 - یارمحمدی، لطفالله. (1395). تجزیه و تحلیل مقابلهای گفتمانشناختی. اول. تهران: هرمس.
30- یارمحمدی، لطفالله . (1391). درآمدی به گفتمانشناسی. اول. تهران: هرمس.
31- یارمحمدی، لطفالله . (1374). پانزده مقاله در زبانشناسی مقابلهای و ساخت زبان فارسی: دستور، متن و گفتمان. اول. تهران: رهنما.
32- Fairclough, N. (2013). Language and power. New York: Routledge. 33- Halliday, M.A.K. (1994). An Introduction to Functional Grammer. London: Edward Arnold. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,289 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 742 |