مبانی، اهداف و مضامین محوری برنامه‌درسی مطالعات اجتماعی دوره دبستان با نگاهی به نظریه انتقادی هورکهایمر و برنامه «فلسفه برای کودکان» به‌منظور پرورش تفکر انتقادی

پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت

مقاله 7، دوره 11، شماره 1 - شماره پیاپی 21، شهریور 1400، صفحه 135-157   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fedu.2021.31297.0

نویسندگان

معصومه رمضانی فینی¹؛ خسرو باقری نوع پرست^{* 2}؛ نرگس سادات سجادیه³

¹استادیار/ دانشگاه تهران

²استاد / دانشگاه تهران

³استادیار /دانشگاه تهران

چکیده

در این پژوهش نظریه انتقادی هورکهایمر و برنامه فلسفه برای کودکان بررسی می­شود تا برنامه­ای شامل مبانی، اهداف و مضامین برای پرورش تفکر انتقادی در درس مطالعات اجتماعی دوره دبستان ارائه شود. پرسش اصلی این نوشتار ناظر بر قابلیت­های اساسی دو رویکرد مذکور برای پرورش تفکر انتقادی در درس مطالعات اجتماعی است. در این راستا با استفاده از روش پژوهش ترکیبی، مبانی و اهداف برنامه‌درسی ارائه شده است و سپس با استفاده از روش استنتاجی مضامین اساسی ارائه می­شود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که مبانی برنامه­درسی ذیل چهار محور هستی‌شناسی، انسان‌شناسی، معرفت‌شناسی و ارزش‌شناسی و با در نظر گرفتن مبانی رویکردهای مذکور، مبتنی بر سخت‌هسته‌ی فلسفه برای کودکان استنتاج شود. اهداف برنامه با استناد به اهداف هر دو رویکرد استخراج شده است و از این قرار است: پرورش شهروند کنشگر، پرورش روحیه مسئولیت‌پذیری فردی و اجتماعی، توانایی برقراری روابط اجتماعی صحیح، رشد توانایی نقد آگاهانه و منطقی کنش­های اجتماعی، رشد توانایی قضاوت درباره اهداف و عملکرد نهادها و مؤسسات اجتماعی و پرورش جامعیت فکری در شناخت مسائل اجتماعی. مضامین محوری در این برنامه با استناد به اهداف بالا، ذیل 7 محور شناخت مفاهیم پایه اجتماعی، آگاهی از ضرورت شفاف کردن مفاهیم مهم اجتماعی، آشنایی با نهادهای مؤثر اجتماعی، شناخت عناصر مؤثر اجتماعی، شناخت عوامل طبیعی و غیرطبیعی اثرگذار بر سرنوشت جامعه، آشنایی با معیار و کاربرد آن، تمایز گذاری میان اهداف فردی و اجتماعی، ارائه‌شده است.

کلیدواژه‌ها

تفکر انتقادی؛ نظریه انتقادی؛ برنامه درسی مطالعات اجتماعی؛ برنامه فلسفه برای کودکان؛ مبنا؛ هدف؛ مضمون

مراجع

Abromeit, J. (2011). Max Horkheimer and the Foundations of the Frankfurt School, Cambridge et al. (Cambridge University Press) 2011, 457 pp.

Ahmadi, B. (2013). Memories of Darkness: About the Three Thinkers of the Frankfurt School, Walter Benjamin, Max Horkheimer, Theodore Adorno. In: Tehran: Markaz. (In Persian).

Ahmadzade, Z. (2015). Investigating the Components of Critical Thinking in Social Studies Curriculum in Six Grade. Birjand University; MA Thesis. (In Persian).

Asadi, F. (2008). The Necessity of Critical Thinking and Criticism and Examination of its Realization in the Secondary Schools of Tehran from the Teachers' Viewpoint. Alzahra University; MA Thesis. (In Persian).

Bagheri, K. S., Narges. Tavassoli, Tahere. (2010). Approaches and Research Methods in Philosophy of Education. . Tehran: Institute for Cultural and Social Studies. (In Persian).

Ekrami, B. (2014). Investigating the Position of Critical Thinking Components in Elementary Sixth Grade Textbooks. Shahid Rajaei University. MA Thesis. (in Persian).

Farasatkhah, M. (2012). We Iranian; the Historical and Social Background of Iranian People Tehran: Ney. (In Persian).

Fereidouni, N. (2012). The Place of Critical Thinking in the Philosophy and Logic Curriculum in High School. Payam Noor University; MA Thesis. (in Persian).

Halpern, D. F. (2003). Thought and knowledge: An introduction to critical thinking: Psychology Press.

Horkheimer, M. (1947). Eclipse of Reason. Seabury Press.

Horkheimer, M. (1968). Critical Theory, Selected Essays. ( Matthew J. O’connel and Others Trans). The Continuum Publishing Company.

Jay, M. (1973). The dialectical imagination: A history of the Frankfurt School and the Institute of Social Research, 1923-1950 (Vol. 10): Univ of California Press.

Lau, J. Y. (2011). An introduction to critical thinking and creativity: Think more, think better: John Wiley & Sons.

Lipman, M. (1988a). Social Inquiry. Montclair State University Press.

Lipman, M. (1988b). Critical Thinking–What Can It Be. Educational Leadership, 46(1), 38-43.

Lipman, M. (2003). Thinking in education: Cambridge university press.

Miller, P. (2005 ). Subject, Conquest and Power in the Look of Horkheimer, Marcuse, Habermas and Foucault. (N. Sarkhosh & A. Jahandideh Trans.). Tehran: Ney. (In Persian).

Ministry of Education, M. o. (2006). Guide for Social Studies Curriculum for Public Education Course. Department of Social Studies, Office of Planning and Textbook Writing

Ordoukhani, M. (2015). Social Studies at the End of Range; Social Studies Place in its Educators Opinion. Social Science Education Growth Journal. No.1. (In Persian).

Oscanyan, F. S., Lipman, M., & Sharp, A. M. (1980). Philosophy in the Classroom: Temple University.

Peyravi, F. (2012). Quantitative Analysis of Critical Thinking Components in the Social Studies Curriculum in High School. Marvdasht Azad University: MA Thesis. (In Persian).

Safaeipour, H. (2015). Smartthinking; the Ability of Comprehension and Evaluation of Reason. Institute for Humanities and Cultural Studies. (in Persian).

Sattari, A. (2011). Studying and Criticizing Philosophy for Children Based on the Philosophical Foundations of Islamic Education. Tehran University; Ph.D. Thesis. (In Persian).

Sharp, A. M. (1993). The Community of Inquiry: Education for Democracy. Thinking Children and Education. . In Montclair State College. Kendall/ Hunt Publication Company. (pp. 241-250): Routledge.

Valizadeh, H. (2011). Content Analysis of Secondary School Social Sciences Textbooks and the Method of Teaching Secondary Social Science Teachers Based on Critical Thinking Elements. Mazandaran University; MA Thesis. (In Persian).

Yavari, S. a. (2013). Evaluation of Components of Middle School Social Sciences Curriculum and Adaptation to UNESCO Defined Citizenship Skills. Azad University; MA Thesis. (in Persian).

Zarghami, S. (2015). The Relationship between Philosophy of Education and Philosophy for Children. Institute for Humanities and Cultural Studies. (In Persian).