ساخت و اعتباریابی مقیاس فقر اطلاعاتی

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 22، دی 1400، صفحه 83-104   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2021.24147.0

نویسندگان

عبدالحسین فرج پهلو¹؛ منصور کوهی رستمی²؛ کیومرث بشلیده³؛ ندا پورخلیل^{* 4}

¹استاد/ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²استادیار/ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

³استاد / دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

⁴عضو نهاد کتابخانه های عمومی، اهواز، ایران

چکیده

مقدمه: فقر اطلاعاتی نشان‌دهنده وضعیتی است که گروه ­ها و افراد دسترسی کافی و برابر به اطلاعات کمّی و کیفی یا توانایی استفاده از آن ‌را ندارند. هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی مقیاسی برای سنجش فقر اطلاعاتی است.
روش‌شناسی: پژوهش حاضر کاربردی و به روش «آمیخته اکتشافی» انجام شده است. ابتدا در بخش کیفی، مؤلفه ­های فقر اطلاعاتی با استفاده از مرور متون و با استفاده از نظرها و دیدگاه خبرگان و صاحب­ نظران با روش دلفی گردآوری شده و به‌عنوان پایه و اساس بخش کمّی مورد استفاده قرار گرفته ­اند و سپس در بخش کمّی جهت اعتباریابی مقیاس از تحلیل عامل استفاده شد. جامعه پژوهش حاضر کلیه افراد 15 سال به بالای شهر اهواز بود.
یافته ­ها: نتایج تحلیل عامل، 31 گویه را تأیید نمود که این گویه­ ها با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی در 5 عامل سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، دسترسی به اینترنت، دسترسی به کتاب، عوامل رفتاری و مهارت­ های دیجیتالی دسته ­بندی شدند.
 نتیجه‌: بررسی تعاریف متعدد ابعاد مختلف فقر اطلاعاتی نشان داد این پدیده را می­توان در چهار بعد اساسی دسته­ بندی کرد که هر کدام می­توانند زیرمجموعه‌های خود را داشته باشند. بنابراین به نظر می­رسد کمبود دسترسی به اطلاعات، ضعف در مهارت دستیابی و استفاده از اطلاعات و رفتارها و دیدگاه ­های فرهنگی و اجتماعی فرد می­تواند وضعیتی را شکل دهد که منجر به فقر اطلاعاتی گردد. در پژوهش حاضر نیز وجود همین ابعاد در تبیین فقر اطلاعاتی تأیید شد و مؤلفه‌های دسترسی (کتاب و اینترنت)، مهارت دیجیتالی، استفاده (شامل سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی) و رفتارهای فرهنگی تأیید گردید.

کلیدواژه‌ها

فقر؛ اطلاعات؛ فقر اطلاعاتی؛ مقیاس؛ ساخت و اعتباریابی

مراجع

آمارنامه کلانشهر اهواز (1397). زیر نظر معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اهواز. اهواز: روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری اهواز.

ابوالقاسم، سمانه. (1396). میزان سواد رسانه­ای و اطلاعاتی کتابداران کتابخانه­های عمومی استان تهران و ارائه راهکارهایی جهت بهبود وضعیت آنها. پایان­نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی. بازیابی شده در 25 دی 97 از : https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/3260d33ea7bf110069693c47886caf61

کوهی رستمی، منصور و پورخلیل، ندا (1397). جستاری در مفهوم فقر اطلاعاتی. مجله تعامل انسان و اطلاعات، 5(4)، 63-50. بازیابی شده در 17 فروردین 98 از : https://www.magiran.com/paper/2167616

رامین مهر، حمید و چارستاد، پروانه. (1395). روش تحقیق کمی با کاربرد مدل‌سازی معادلات ساختاری (نرم‌افزار لیزرل). تهران: ترمه.

رجبی، سمیه، کیانی، محمدرضا و نوکاریزی، محسن (1395). ابعاد فقر اطلاعاتی از منظر جهانی شدن در بستر رفتار اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه بیرجند. پژوهش‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 6 (1)، 145-166. بازیابی شده در 31 شهریور 98 از : https://www.magiran.com/paper/1625343

کاستلز، مانوئل (1385). عصر اطلاعات: ظهور جامعه شبکه‌ای. ترجمه احمد علیقلیان، افشین خاکباز. تهران: طرح نو

کیس، دونالد (1393). جست‌و‌جوی اطلاعات بررسی تحقیقات درباره‌ی اطلاع‌یابی، نیازهای اطلاعاتی، و رفتار اطلاعاتی. ترجمه زاهد بیگدلی؛ با همکاری شبنم شاهینی، روح‌الله خادمی، سیده صدیقه طاهرزاده موسویان، اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.

Akhtar, S. & Melesse, M. (1994(. Africa, information and development: IDRC’s experience. Journal of information science, 20(5), 314-322. https://doi.org/10.1177/016555159402000502

Britz, J. J. (2004). To know or not to know: a moral reflection on information poverty. Journal of information science, 30(3), 192-204. https://doi.org/10.1177/0165551504044666

Buckley, F. J. (1987). Knowledge: access issues. The Information Society, 5(1), 45-50.  https://doi.org/10.1080/01972243.1987.99600

Buschman, J. (1998). History and theory of information poverty. In K. M. Venturella (Ed.), Poor People and Library Services, 16-28. Jefferson, NC: McFarland & Company. Retrived 15, February 2020 from http://www.progressivelibrariansguild.org/PL/PL16/070.pdf

Chatman, E. A. (1996). The impoverished life: world of outsiders. Journal of American Society for Information Science, 47(3), 193-206. Doi/10.1002/(SICI)1097-4571(199603)47:3<193::AID-ASI3>3.0.CO;2-T

Childers, T., & Post, J. A. (1975). The Information-Poor in America. New Jersey: Scarecrow Press

Doctor, R. D. (1991). Information technologies and social equity: confronting the revolution. Journal of the American Society for Information Science, 42(3): 216-228. https://doi.org/10.1002/(SICI)1097-4571(199104)42:3<216::AID-ASI7>3.0.CO;2-Y

Eastin, M. S., & LaRose, R. (2000). Internet self-efficacy and the psychology of the digital divide. Journal of computer-mediated communication, 6(1), JCMC611. https://doi.org/10.1111/j.1083-6101.2000.tb00110.x

Flor, A. (2001). ICT and poverty: the indisputable link. In: Paper for Third Asia Development Forum on “Regional Economic Cooperation in Asia and the Pacific”. Organised by Asian Development Bank 11–14 June 2001, Bangkok, Thailand Available from: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?rep=rep1andtype=pdfand doi=10.1.1.196.8822

Floridi, L. (2001). Information ethics: an environmental approach to the digital divide. Philosophy in the Contemporary World, 9(1), 1-4.
https://doi.org/10.5840/pcw2002915

Haywood, T. (1995). Info-rich—info-poor: Access and exchange in the global information society. London: Bowker SAUR.
DOI: 10.1177/027046769601600428

Hsu, Y. L., Lee, C. H., & Kreng, V. B. (2010). The application of Fuzzy Delphi Method and Fuzzy AHP in lubricant regenerative technology selection. Expert Systems with Applications, 37(1), 419-425. https://doi.org/10.1016/j.eswa.2009.05.068

Jordan, G. (2004). The causes of poverty—Cultural vs. structural: Can there be a synthesis? Perspectives in Public Affairs, 1, 18-34. Retrieved 12 June, 2020, from: http://www.asu.edu/mpa/Perspectives_docs/Jordan.pdf

Kenway, J. (1996). The information superhighway and post-modernity: The social promise and the social price. Comparative Education, 32(2), 217-231. https://doi.org/10.1080/03050069628858

Lievrouw, L. A., & Farb, S. E. (2003). Information and equity. Annual review of information science and technology, 37(1), 499-540. Retrieved 15 March, 2020, from http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi:10.1.1.89.3932&rep=rep1&type=pdf

Marcella, R., & Chowdhury, G. (2020). Eradicating information poverty: An agenda for research. Journal of Librarianship and Information Science. https://doi.org/10.1177/0961000618804589

Mckeown, A. (2016). Overcoming Information Poverty: Investigating the Role of Public Libraries in the Twenty-first Century. Chandos Publishing.

Parker, E. B. & Dunn, D. A. (1972). Information technology: Its social potential. Science, 176(4042), 1392-1399. Retrieved 1 May 2019 from https://www.jstor.org/stable/1734567

Ponelis, S. R. & Britz, J. J. (1998). Information wealth and information poverty, ongepubliseerde manuskrip. Pretoria: Universiteit van Pretoria.

Robins, W. & Webster, F. (1999). Times of technoculture: from the information society to the virtual life. London: Routledge. https://doi.org/10.1177/135485650000600312

Rodgers, H. R. (2000). American poverty in a new era of reform. Armonk, NY: ME Sharpe, Inc. DOI: 10.5860/CHOICE.38-1060

Thompson, K. M. (2006). Multidiscipinary Approaches to Information Poverty and Their Implications for Information Access. Retrived 12 May 2019 from: https://fsu.digital.flvc.org/islandora/object/fsu%3A175942/

Yu, L., Zhou, W., Yu, B., & Liu, H. (2016). Towards a comprehensive measurement of the information rich and poor: based on the conceptualization of individuals as information agents. Journal of Documentation, 72(4), 614-635. Doi:10.1108/JDOC-03-2015-0032

Warschauer, M. (2003). Reconseptualising the digital divide. [Online]. Available from: http://www.firstmonday.dk/issues/issue7_7/warschauer/. DOI: 10.5210/fm.v7i7.967

Worthington, Roger L., and Tiffany A. Wittaker. (2006). Scale development research: A content analysis and recommendations for best practices. Couns Psychol 34: 806–38. Available from:http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?rep=rep1andtype=pdfand doi=10.1.1.196.8822