بازتاب همه‌گیری کرونا بر افزایش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی در جوامع شهری (نمونه مطالعه: شهر شیراز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 7، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 42، تیر 1401، صفحه 107-125   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.73297.1126

نویسندگان

محمدرضا حقی¹؛ احسان حیدرزاده^{* 2}

¹استادیار شهرسازی، گروه معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²استادیار شهرسازی، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

چکیده

شاید بتوان گفت همه­گیری کرونا یکی از اصلی­ترین مخاطرات دهه­های اخیر بوده است که در گستره­ای جهانی، جوامع را با چالش­های جدی اقتصادی و اجتماعی مواجه نمود. از همین رو، تحلیل بازتاب این همه­گیری بر افزایش نابرابری­های اقتصادی و اجتماعی به‌عنوان زیربنای تدوین پژوهش حاضر موردتوجه قرار گرفت. این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایش میدانی انجام پذیرفته است. با بررسی پژوهش­های پیشین، 24 متغیر اقتصادی و اجتماعی شهری که با همه­گیری بیماری کرونا تحت تأثیر قرار گرفته­اند شناسایی شده و در دو محله با ساختار اقتصادی و اجتماعی متفاوت در شهر شیراز موردبررسی قرار گرفته­اند. ازاین­رو تعداد 100 پرسشنامه (بیش از 4 برابر تعداد متغیرها) در هر یک از محلات توزیع شده است. در ادامه داده­های حاصل از پرسشنامه­ها در نرم­افزار SPSS وارد شده و به کمک مدل تحلیل عاملی اکتشافی موردسنجش قرار گرفته­اند. یافته ­ها نشان می­دهد پیامدهای منفی همه­گیری کرونا بر جوامع شهری به ترتیب در 5 عامل «بنیه اقتصادی خانوار»، «حمایت دولتی»، «سلامت جسمی و روانی»، «هزینه خانوار» و «تعاملات اجتماعی» خود را نشان داده است. بازتاب این پیامدها در محلات فقیر بیش از محلات مرفه است؛ به­طوری­که به‌ویژه در متغیرهای «تهیه وسایل آموزش مجازی»، «مصرف خوراکی و مواد غذایی»، «تأمین کالاهای اساسی»، «ناامنی، جرم و جنایت»، «مصرف پوشاک» و «اشتغال و کسب‌وکار» موجب نابرابری­هایی شدید می­شود. از همین رو در پایان با بهره­گیری از مدل تحلیل رگرسیون چندمتغیره خطی، عوامل دارای اولویت برای کاربست در سیاست­ها و برنامه­های مسئولین دولتی و مدیران شهری مشخص شده­اند.

کلیدواژه‌ها

مخاطرات طبیعی؛ بیماری‌های همه‌گیر؛ نابرابری اقتصادی اجتماعی؛ کووید 19؛ شهر شیراز

مراجع

ایمانی جاجرمی، حسین؛ 1399. پیامدهای اجتماعی شیوع کرونا در جامعه ایران. نشریه ارزیابی تأثیرات اجتماعی. شماره 2. صص 103-87.

https://sia.acecr.ac.ir/file/download/page/1589598188-6.-...-.pdf

جادران، فاطمه؛ یزدانی، حمیدرضا؛ 1399. شناسایی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی کلان برای مقابله با پیامد­های ویروس کرونا. نشریه علوم مدیریت ایران. سال 15. شماره 59. صص 94-63.

http://journal.iams.ir/article_336.html

دلیری، حسن؛ اسعدی، مرضیه؛ 1400. بررسی اثر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر گسترش همه­گیری کووید 19 در دنیا به روش تحلیل عاملی. نشریه پژوهش سلامت. دوره 6. شماره 3. صص 252-239.

 http://hrjbaq.ir/article-1-503-fa.html

عابدی، محمد؛ فرهانی، علی؛ 1399. پیامدهای اقتصادی-اجتماعی ویروس کرونا با تأکید بر کشور ایران. اولین همایش ملی تولید دانش سلامتی در مواجهه با کرونا و حکمرانی در جهان پساکرونا. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف­آباد. 20/08/1399.

 https://civilica.com/doc/1127302/

قاسمی، ایرج. 1399؛ پیامد­های کرونا بر شهر و شهرسازی آینده. نشریه ارزیابی تأثیرات اجتماعی. شماره 2. صص 253-227.

 https://sia.acecr.ac.ir/file/download/page/1589598371-12.-...-.pdf

مهندسین مشاور شهر و خانه 1388؛ طرح جامع شهر شیراز. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.

 

Ahmad, T.,  Haroon, B., Hui, J., 2020. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Pandemic and Economic Impact, Pakistan Journal of Medical Sciences, 36: 1-6.

DOI: 10.12669/pjms.36.COVID19-S4.2638

Aragona, M., Barbato, A., Cavani, A., Costanzo, G., Mirisola, C., 2020. Negative impacts of COVID-19 lockdown on mental health service access and follow-up adherence for immigrants and individuals in socio-economic difficulties, Public Health, 186: 52-56.

     DOI: 10.1016/j.puhe.2020.06.055

Aspachs, O., Durante, R., Graziano, A., Mestres, J., Reynal-Querol, M., Montalvo, J.G., 2021. Tracking the impact of COVID-19 on economic inequality at high frequency, 16(3): 1-14.  DOI: 10.1371/journal.pone.0249121

Bambra, C., Riordan, R., Ford, J., Matthews, F., 2021. The COVID-19 pandemic and health inequalities, Journal of Epidemiol Community Health, 74: 964-968.  DOI: 10.1136/jech-2020-214401

Begum, M., Farid, M., Alam, M. J., Barua, S., 2020. Covid-19 and Bangladesh: Socio- Economic analysis towards the future correspondence, Asian Journal of Agricultural Extension, Economics & Sociology, 38(9): 143-155. DOI: 10.20944/preprints202004.0458.v1

Clark, E., Fredricks, K., Woc-Colburn, L., Bottazzi, M., Weatherhead, J., 2020. Disproportionate impact of the COVID-19 pandemic on immigrant communities in the United States, Plos Neglected Tropical Diseases, 14(7): 1-9. DOI: 10.1371/journal.pntd.0008484

Demenech, L. M., de Carvalho Dumith, S., Centena Duarte Vieira, M. E., Neiva-Silva, L., 2020. Income inequality and risk of infection and death by COVID-19 in Brazil, Rev Bras Epidemiol, 23: 1-12. DOI: 10.1590/1980-549720200095

Ehlert, A., 2021. The socio-economic determinants of COVID-19: A spatial analysis of German county level data, Socio-Economic Planning Sciences, DOI: 10.1016/j.seps.2021.101083

2020. Agberotimi, S., S. Akinsola, O., Oguntayo, R., O. Olaseni, A., 2020. Interactions Between Socioeconomic Status and Mental Health Outcomes in the Nigerian Context Amid COVID-19 Pandemic: A Comparative Study, Frontiers in Psychology, 11: 1-7.

 DOI: 10.3389/fpsyg.2020.559819 

Hamadani , J. D., Imrul Hasan, M., Baldi, A. J., Hossain, S. J., Shiraji, S., Alam Bhuiyan, M. S., Mehrin, S. F., Fisher, J., Tofail, F., Tipu, M. U., Grantham-McGregor, S., Biggs, B., Braat, S., Pasricha, S., 2020. Immediate impact of stay-at-home orders to control COVID-19 transmission on socioeconomic conditions, food insecurity, mental health, and intimate partner violence in Bangladeshi women and their families: an interrupted time series, Lancet Glob Health, 8(11): 1380-1389. DOI: 10.1016/S2214-109X(20)30366-1

Henao-Cespedes, V., Garcés-Gómez, Y. A., Ruggeri, S., Henao-Cespedes, T. M., 2021. Relationship analysis between the spread of COVID-19 and the multidimensional poverty index in the city of Manizales, Colombia, The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences,  DOI: 10.1016/j.ejrs.2021.04.002

Islam, M., Jannat, A., Al Rafi, D. A., Aruga, K., 2020. Potential Economic Impacts of the COVID-19 Pandemic on South Asian Economies: A Review, World, 1: 283-299.

DOI: 10.3390/world1030020

Kantamneni, N., 2020. The impact of the COVID-19 pandemic on marginalized populations in the United States: A research agenda, Journal of Vocational Behavior,

DOI: 10.1016/j.jvb.2020.103439

Kassegn, A., Endris, E., 2021. Review on socio-economic impacts of ‘Triple Threats’ of COVID-19, desert locusts, and floods in East Africa: Evidence from Ethiopia, Cogent Social Sciences, 7: 1-28.  DOI: 10.1080/23311886.2021.1885122

Khanijahani, A., Tomassoni, L., 2021. Socioeconomic and Racial Segregation and COVID-19: Concentrated Disadvantage and Black Concentration in Association with COVID-19 Deaths in the USA, Journal of Racial and Ethnic Health Disparities, DOI: 10.1007/s40615-021-00965-1

Little, C., Alsen, M., Barlow, J., Naymagon, L., Tremblay, D., Genden, E., Trosman, S., Iavicoli, L., van Gerwen, M., 2021. The Impact of Socioeconomic Status on the Clinical Outcomes of COVID-19; a Retrospective Cohort Study, Journal of Community Health, 46: 794-802. DOI: 10.1007/s10900-020-00944-3

Mari-DellOlmo, M., Gotsens, M., Pasarín, M., Rodríguez-Sanz, M., Artazcoz, L., Garcia de Olalla, P., Rius, C., Borrell, C., 2021. Socioeconomic Inequalities in COVID-19 in a European Urban Area: Two Waves, Two Patterns, International Journal of Environmental Research and Public Health, 18: 1-12.   DOI: 10.3390/ijerph18031256

Pawar, M., 2020. The Global Impact of and Responses to the COVID-19 Pandemic, The International Journal of Community and Social Development, 2(2): 111-120.

  DOI: 10.1177/2516602620938542

Pereira, M., Oliveira, M., 2021. Poverty and food insecurity may increase as the threat of COVID-19 spreads, Public Health Nutrition, 23(17): 3236-3240.  DOI: 10.1017/S1368980020003493

Shammi, M., Bodrud-Doza, M., Reza, A., M. Rahman, M., 2020. Psychosocial, and socio-economic crisis in Bangladesh due to COVID-19 pandemic: A perception-based assessment, Frontiers in Public Health, 8: 341, DOI: 10.3389/fpubh.2020.00341

 Singh, K., Kondal, D., Mohan, S., Jaganathan, S.,  Deepa, M., Venkateshmurthy, N. S., Jarhyan, P., Anjana, R. M., Narayan, K. M. V., Mohan, V.,  Tandon, N., K. Ali, M., Prabhakaran, D., Eggleston, K., 2021. Health, psychosocial, and economic impacts of the COVID-19 pandemic on people with chronic conditions in India: a mixed methods study, BMC Public Health, 21(685): 1-15. DOI: 10.1186/s12889-021-10708-w  

2021. Francis, D., E. Weller, C., 2021. Economic Inequality, the Digital Divide, and Remote Learning During COVID-19, The Review of Black Political Economy, 0(0): 1-20. DOI: 10.1177/00346446211017797

Van Barneveld, K., Michael Quinlan, P. K., Anne Junor, F. B., Anis Chowdhury, P. N. J., Stephen Clibborn, F., Chris F. Wright, S. F., Joseph Halevi, A. R., 2020. The COVID-19 pandemic: Lessons on building more equal and sustainable societies, The Economic and Labour Relations Review,  31(2): 1-25.  DOI: 10.1177/1035304620927107

Yadav, A., Iqbal, B. A., 2021. Socio-economic Scenario of South Asia: An Overview of Impacts of COVID-19, South Asian Survey, 28(1): 20-37.  DOI: 10.1177/0971523121994441