واکاوی دلالت ماده «عصم» با رویکرد ریشه‌شناسی و تاریخ انگاره

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 اسفند 1400  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.72121.1166

نویسندگان

مریم ولایتی کبابیان ¹؛ سارا طاهری ²

¹استادیار گروه حدیث دانشگاه قرآن و حدیث شهرری

²مدرس حوزه و دانشگاه

چکیده

فهم دقیق انگارۀ عصمت که از واژگان کلیدی حوزۀ امامت به شمار می‌آید، وجهه اصلی نوشتار حاضر است. این مقاله می کوشد با بررسی داده‌های لغوی ریشۀ عصم در زبان های سامی و ارزیابی استعمال های قرآنی و حدیثی آن با احتراز از پیش فرض‌های کلامی شیعه در خصوص معنا و مفهوم ساخت یافتۀ عصمت در دوره های بعد، معنای متقدم آن و سیر تطور معنایی اش را بکاود. طبق یافته‌های این پژوهش در بخش مربوط به زبان‌های سامی، می‌توان سه معنای استعمالی از جمله بستن و محکم کردن، پناه بردن، دفاع و مقاومت کردن را برای ماده «عصم» در نظر گرفت که معنای اصلی یا قدر مشترک هر سه معنا، حفظ و صیانت است. در زبان عبری و عربی به حفظ از گناه و معصیت نیز به طور مشخص تصریح شده است. این معانی دقیقا در آیات قرآن نیز قابل مشاهده است با این توضیح که معنای التجاء، از بسامد بالاتری برخوردار است. در روایات نیز کاربست ماده در معنای حفظ را به طور بسیار گسترده برای اهل بیت(ع) شاهدیم که متعلق آن اموری چون زلل، رجس، ذنوب، معصیت، شبهه و تردید و ... است و جالب آن که مصادیق یادشده برای انسان‌های عادی هرگز در روایات مطرح نشده؛ لذا می‌توان ادعا نمود هر دو مرتبۀ عصمت (حفظ از خطا و گناه) برای اهل بیت(ع) قابل اثبات است. در نهایت می‌توان گفت ماده عصم در آیات قرآن و روایات دچار یک نوع تضییق معنایی شده و عمدتاً در معنای حفظ از گناه و خطا به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

ریشه‌شناسی؛ تاریخ انگاره؛ ماده «؛ عصم»؛؛ کاربردهای قرآنی و حدیثی

مراجع