واکاوی سازوکار انقباض‌شهری و وابستگی آن با فرهنگ برنامه ریزی(مورد پژوهی: منطقه8 کلانشهر تبریز)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 15، اسفند 1400، صفحه 21-37   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.47898.0

نویسندگان

پویا جودی^{* 1}؛ سمانه حبیبی²؛ سروش مختاری²

¹دانشگاه صنعتی اراک

²دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

ساختارهای شهری همواره متحمل دگرگونی­های دائمی بوده و متاثر از عوامل درونی و بیرونی، رشد و انقباض را در جمعیت خود تجربه کرده­اند. برنامه­ریزی برای شهرهای درحال انقباض دیگر تحت پیش­گزاره­های رشد شهری معنادار نیست و نیازمند تغییر به پارادایم دیگری است. از این­رو چالش شهرهای در حال انقباض، پتانسیل ایجاد زمینه تغییر در فرهنگ­برنامه­ریزی را نیز دارا می­باشند. انقباض شهری به عنوان پدیده­ای که به لحاظ تجربی انگاشت­پردازی شده، ناشی از میان‌کٌنِش محرک­های متغیر انقباض در سطوح مختلف فضایی است که به کاهش جمعیت در مقیاس محلی منجر گشته و ممکن است با افت اقتصادی و تغییرات جمعیتی نیز همراه باشد. هدف این پژوهش شناسایی و بررسی عوامل و محرکه­های تأثیرگذار بر انقباض شهری در حال رخداد در منطقه ۸ کلانشهر تبریز و نیز بررسی پیامدها و اثرات ناشی از این پدیده بر برنامه­ریزی می­باشد که منجر به عدم توانایی منطقه در جذب و نگهداشت جمعیت شده است. بدین ترتیب در راستای دستیابی به هدف پژوهش از روش تحقیق ترکیبیِ متوالیِ اکتشافی بهره­ گرفته شده است. نتایج تحلیل حاکی از آن است که پدیده انقباض شهری ناشی از مؤلفه­هایی است که در بستر برنامه­ریزی ساختار فضایی بررسی شده و متناسب با شرایط و ویژگی­های هر محیط، تعیین می‌گردد. در منطقه مورد مطالعه نیز عوامل و محرکه­های کاهش جمعیت شناسایی شده به ترتیب در ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، آلودگی محیطی و منظر شهری بیش­ترین میزان اثرگذاری بر رخداد این پدیده را دارا می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

انقباض شهری"؛ فرهنگ برنامه‌ریزی"؛ ساختار فضایی"؛ "؛ کلان شهر‌تبریز"

مراجع

1. جودی، پ. (۱۳۹۸). برساخت داوری‌های برنامه‌ریزان در رهیافت فرهنگ برنامه‌ریزی. فصلنامه دانش شهرسازی، ۳(۱)، ۶۹-۵۵.
2. لینچ، ک. (۱۳۹۵). کتاب سیمای شهر. ترجمۀ منوچهر مزیّنی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
3. مرکز آمار ایران، (1395)، گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵،سازمان برنامه و بودجه کشور، تهران، ایران.
4. مهندسان مشاور نقش محیط. (۱۳۹۲). طرح توسعه و عمران (جامع) شهر تبریز. ﺟﻠﺪ ﭼﻬﺎرم، تبریز: ﺷﻨﺎﺧﺖ شهر.
5. نگی هسه بایبر، ه. (۱۳۹۵). ‌کتاب روش تحقیق آمیخته(به هم پیوستن نظریه با عمل). ترجمۀ مقصود فراستخواه با دستیاری زینب ترکمان، تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.

 

6. Danielzyk, R., Bernd, M., Zimmer-Hegmann, R. (2002). Demographische entwicklung – schrumpfende. Dortmund: Institut für Landes- und Stadtentwicklungsforschung des Landes Nordrhein-Westfalen (ILS).
7. Farke, A. (2005). Salzgitter will und wird nicht schrumpfen – Wahrnehmungs- und Akzeptanzprobleme im Umgang mit Schrumpfung exemplarisch erläutert an einer Pilotstadt des Stadtumbau West’. in C. Weiske, K. Sigrun and C. Hannemann (eds). Kommunikative Steuerung des Stadtumbaus. Wiesbaden: Interessengegensätze, Koalitionen und Entscheidungsstrukturen in schrumpfenden Städten, VS Verlag für Sozialwissenschaften.
8. Furst, D. (2009). Planning Cultures En Route To A Better Comprehension Of “Planning Process”? In J. knieling. & F. Othengrafen. Planning culture in Europe: Decoding cudtural phenomena in urban and regional planning. Ashgate: Farnham.
9. Gilcher, E. (2013). Changes in Planning Culture caused by Urban Shrinkage. The department International Planning Systems (IPS), University of Kaiserslautern Germany, Plan It! 1, 83-99.
10. Haase, A., Bernt, M., Großmann, K., Mykhnenko, V., & Rink, D. (2013). Varieties of shrinkage in European cities. European Urban and Regional Studies, 23(1), 86-102.
11. Haase, A., Grossmann, K., Rink, D., & Bernt, M. (2014). Conceptualizing urban shrinkage. Environment and Planning A, 46(7),1519-1534.
12. Hartt, M., & Warkentin, J. (2017). The development and revitalisation of shrinking cities: a twin city comparison. The Town Planning Review(TPR journal), 88(1), 29-41.
13. Kloska, K., Luffy, T. (2013). Lines of Development of Urban Shrinkage. The department International Planning Systems (IPS), Plan It! 1, 65-82.
14. Oswalt, P., Rienits, T. (2006). Hatje Cantz Verlag. Atlas of shrinking cities. Atlas der schrumpfenden Städte. Ostfildern: Cantz. 58-69.
15. Pallagst, K. (2008). Shrinking Cities Planning Challenges from an International Perspective. Cities Growing Smaller (Chap. 1) in: Urban Infill, Themenheft “Cities Growing Smaller”, Heft, 6-16.
16. Pallagst, K., Fleschurz, R., & Said, S. (2017). What drives planning in a shrinking city? Tales from two German and two American cases. The Town Planning Review(TPR journal), 88(1), 15-28.
17. Pallagst, K., Fleschurz, R., Nothof, S., & Uemura, T. (2018). PlanShrinking - Trajectories of planning cultures in shrinking cities: the cases Cleveland/ USA, Bochum/ Germany, and Nagasaki/Japan. The department International Planning Systems (IPS), 1, 1-40.
18. Roschlau, V. (2013). Coherences between Shrinking and Planning Culture. The department International Planning Systems (IPS), Plan It! 1, 6-28.
19. Schafer, T. (2013). The City of Providence. The department International Planning Systems (IPS), Plan It! 1, 29-44.
20. Segers,, Devisch, O., Herssens, J., & Vanrie, J. (2020). Conceptualizing demographic shrinkage in a growing region – Creating opportunities for spatial practice. Landscape and Urban Planning. 195(103711), 1-9.
21. Trapp, F. (2013). Greening as a new Planning Strategy for Shrinking Cities? The department International Planning Systems (IPS), Plan It! 1, 45-64.
22. Von Gebhardi, G. (2015). Shrinkage – Polarization – Re-Urbanization? The department International Planning Systems (IPS), Plan It! 1, 46-66.
23. Wiechmann, T. (2008). Errors Expected - Aligning Urban Strategy with Demographic Uncertainty in Shrinking Cities. International Planning Studies, 13(4), 431-446.