حمایت از هنر و پیشبرد انگیزه‌های سیاسی- اقتصادی در دورۀ تیموری؛ مطالعه موردی دورۀ سلطان حسین بایقرا (911-873ق)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 107، آذر 1400، صفحه 75-98   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2022.40896.0

نویسندگان

فاطمه رضازاده اقدم^{* 1}؛ سیداحمدرضا خضری²؛ رضا ادبی فیروزجائی¹

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه تهران

²استاد دانشگاه تهران

چکیده

دوران سلطان حسین بایقرا عصر شکوه هنر دورۀ تیموری است. به دنبال تضعیف قدرت سیاسی و نظامی سلطان حسین بایقرا، حمایت از هنر تقریباً از انحصار سلطان و خانواده سلطنتی خارج ‌شده و در اختیار سران حکومتی و علمای مذهبی قرار گرفت. آنان با دریافت امتیازات مالی گوناگون از سلطان، به‌ویژه سیورغال‌های وسیع و معافیت‌های مالیاتی، روزبه‌روز بر نفوذ سیاسی و اقتصادی خود می­افزودند. با روی آوردن سلطان  به تمرکزگرایی و اعمال اصلاحاتی در امتیازات مالکان زمین­ها، هنر به دستاویز مهمی برای حفظ موقعیت سیاسی و مالی سران حکومتی تبدیل شد. این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این پرسش اساسی است که حاکمان و درباریان (حامیان هنر) این دوره چه اهدافی را در حمایت از هنر دنبال می­کردند؟ یافته­­های مقاله نشان می‌دهد ترس از عزل و مصادره، مهم­ترین انگیزۀ حامیان در حمایت از هنر به‌ویژه معماری محسوب می­شد. آنان با وقف املاک خود برای طرح­های هنری و حمایت از هنرمندان، علاوه بر کسب سود مالی فراوان، ثروت خود را از خطر مصادره مصون داشته و در جلب رضایت سلطان، گامی مهم برمی­داشتند.

کلیدواژه‌ها

هنر دورۀ تیموری؛ سلطان حسین بایقرا؛ کارکرد سیاسی هنر؛ کارکرد اقتصادی هنر

مراجع

آژند، یعقوب. «کارگاه هنری سلطان حسین بایقرا». هنرهای زیبا 12، ش. 12 (۱۳۸۱): 89-99.

اسفزاری‌، معین‌الدین‌ محمد. روضات‌ الجنات‌ فی‌ اوصاف‌ مدینه‌ هرات‌. تهران‌: دانشگاه تهران، ۱۳۳۹.

اصیل‌الدین واعظ، عبدالله بن عبد الرحمن. مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الآمال خاقانیه. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۱.

اصیل‌الدین واعظ، عبدالله بن عبد الرحمن. رساله مزارات هرات. کابل: مطبعه دولتی، ۱۳۴۶.

اوکین‌، برنارد. ‏‫معماری‌ تیموری‌ در خراسان‌. ترجمۀ علی‌ آخشینی‌. مشهد: بنیاد پژوهش­های‌ اسلامی‌، 3831.

بلر، شیلا و جاناتان‌ بلوم‌. هنر و معماری‌ اسلامی‌ در ایران‌ و آسیای‌ مرکزی‌ . ترجمۀ محمدموسی‌ هاشمی‌ گلپایگانی‌. تهران‌: وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌، ۱۳۸۲.

بیانی‌، مهدی‌. احوال‌ و آثار خوش‌نویسان‌. تهران‌: علمی‌، ۱۳۶۳.

خواندمیر، غیاث‌الدین‌ بن‌ همام‌الدین‌. تاریخ حبیب‌السیر. تهران: خیام، ۱۳۵۳.

خواندمیر، غیاث‌الدین‌ بن‌ همام‌الدین‌. دستور الوزراء. تهران: اقبال، ۱۳۵۵.

خواندمیر، غیاث‌الدین‌ بن‌ همام‌الدین‌.  مآثر الملوک؛ به ضمیمه خاتمه خلاصة الاخبار و قانون همایونی. تهران: رسا، ۱۳۷۲.

 خواندمیر، غیاث‌الدین‌ بن‌ همام‌الدین‌. مکارم‌ الاخلاق‌: شرح‌ احوال‌ و زندگانی‌ امیرعلی‌ شیرنوایی‌. ‏‫تهران‌: ‏‫میراث‌ مکتوب‌، ۱۳۷۸.

رضازاده اقدم، فاطمه. سیاست‌های هنری حاکمان تیموری: تیمور، شاهرخ و حسین بایقرا. دانشگاه تهران، ۱۳۹۳.

سودآور، ابوالعلاء. هنر دربارهای‌ ایران‌. ترجمۀ ناهید محمد شمیرانی‌. تهران‌: کارنگ‌، ۱۳۸۰.

عالی‌ افندی، م‍ص‍طف‍ی‌ ب‍ن‌ اح‍م‍د. مناقب‌ هنروران‌. ترجمۀ توفیق‌ سبحانی‌. تهران‌: سروش‌، ۱۳۶۹.

فرهانی‌ منفرد، مهدی‌. پیوند سیاست‌ و فرهنگ‌ در عصر زوال‌ تیموریان‌ و ظهور صفویان‌ (۹۱۱ – ۸۷۳/1505 – ۱۴۶۸). تهران‌: انجمن‌ آثار و مفاخر فرهنگی‌، ۱۳۸۱.

قبادی، گلدسته. حامیان هنری دورۀ تیموری در هرات. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهراء، ۱۳۹۰.

کاوسی، ولی الله. «علی شیر نوایی در مقام حامی هنر». گلستان هنر 7، ش. 3 (۱۳۸۶): 99-106.

کاوسی، ولی الله. تیغ و تنبور: هنر دوره تیموریان به روایت متون. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری، ۱۳۸۹.

مانزو، ژان پال. هنر در آسیای مرکزی. ترجمۀ ابراهیم رضایی اول. مشهد: به نشر، ۱۳۸۰.

منشی قمی، احمد بن حسین. گلستان هنر. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲.

میرخواند، محمد بن خاوند شاه. تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیا و الملوک و الخلفا. تهران: اساطیر، ۱۳۸۰.

نوایی، امیر علیشیر. مجالس النفایس. تهران: بانک ملی ایران، ۱۳۲۳.

هروی‌، فخری. تذکره‌ روضه‌ السلاطین‌. تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، ۱۳۴۵.

وی‍ل‍ب‍ر، دون‍ال‍د، و ل‍ی‍زا گ‍ل‍م‍ب‍ک‌. معماری‌ تیموری‌ در ایران‌ و توران‌. ترجمۀ کرامت‌الله‌ افسر و محمدیوسف‌ کیانی‌. تهران‌: سازمان‌ میراث‌ فرهنگی‌ کشور، ۱۳۷۴.

Kia, Chad. “JĀMI iii. And Persian Art”. Encyclopaedia Iranica. Columbia University, 2008.

Roemer, Hans. “ḤOSAYN BĀYQARĀ”. Encyclopaedia Iranica. New York: Columbia University, 2004.

Roxburgh, David J. “The Study of Painting and the Arts of the Book”. Muqarnas 17 (2000): 1-16.

Subtelny, Maria Eva. “Centralizing Reform and Its Opponents in the Late Timurid Period”. Iranian Studies 21, no. 1/2 (1988): 123-51.

Subtelny, Maria Eva. “Socioeconomic Bases of Cultural Patronage under the Later Timurids”. International Journal of Middle East Studies 20, no. 4 (1988): 479-505.

Subtelny, Maria Eva.  “A Timurid Educational and Charitable Foundation: The Ikhlasiyya Complex of Ali ShirNavai in 15th-Century Herat and Its Endowment”. Journal of the American Oriental Society 111, no. 1 (1991): 38-61.

Wilson, Ralph Pinder. “Timurid Architecture”. in The Cambridge History of Iran. vol. 6, New York, Cambridge (1986): 728-58.