بررسی همدیدی سیل حوضه آبخیز بالیخلوچای اردبیل (مطالعه موردی: 16 اسفند 1388 و 17 آذر 1389)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 7، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 45، اردیبهشت 1402، صفحه 117-135   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.75724.1196

نویسندگان

بهروز سبحانی^{* 1}؛ مهدی فروتن²

¹عضو هیأت‌علمی دانشگاه محقق اردبیلی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

²دانشجوی دکتری تخصصی رشته آب و هواشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

سیلاب به‌عنوان یکی از بلایای طبیعی با داشتن بیش‌ترین فراوانی نسبی وقوع همواره زندگی بشر را تهدید نموده است. هدف از انجام این تحقیق کشف روابط الگو‌های گردش جوی با سیلاب‌های حوضه آبخیز بالیخلو‌چای اردبیل به‌منظور جلو‌گیری از مخاطرات آن با رویکرد محیطی به گردشی است. برای این کار داده‌های دبی برای سه ایستگاه پل‌الماس، نیر، گیلانده از سال (1353-1392) از اداره آب‌ منطقه‌ای استان اردبیل اخذ شد و با استفاده از روش خوشه‌بندی سلسله‌مراتبی ward دو مورد از سیلاب رخداده در تاریخ 16 اسفند 1388 و 17 آذر 1389 به‌عنوان فرین انتخاب و تحلیل گردید. داده‌های مربوط به سطوح فوقانی جو از سایت مرکز ملی پیش‌بینی محیطی (NCEP-NCAR) تهیه شد و نقشه‌های ترکیبی فشار تراز سطح دریا با ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال، بردار باد با آب قابل بارش، امگا با تاوایی و هاف مولر رطوبت ویژه در محیط نرم‌افزار گردس ترسیم گشت. نتایج تحلیل سینوپتیکی نشان داد حاکمیت سامانه کم‌فشار حرارتی مدیترانه‌ای و پر‌فشار حرارتی چین عامل مهمی در اغتشاش جوی بوده و در کنار آن قرار‌گیری منطقه موردمطالعه در جلوی محور فرود ناوه‌ی شرق مدیترانه حرکات چرخندی هوا را در پی داشته و وضعیت سرعت قائم هوا و تاوایی روی منطقه موردمطالعه بیانگر جوی ناپایدار بوده است. مقدار نم ویژه نیز از روز قبل از وقوع سیل در لایه‌های پایینی اتمسفر افزایش یافته و شار رطوبت دریای مدیترانه از طریق باد‌های غربی جنب‌حاره‌ای بر جو منطقه موردمطالعه در ایجاد بارش‌های سیل‌آسا نقش مهمی داشته است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل همدید؛ سیل؛ حوضه بالیخلوچای؛ اردبیل

مراجع

احمدی، محمود؛ جعفری، فرزانه؛ 1395. تحلیل همدیدی سیل و ویرانگر تیر‌ماه سال 1394 شمال ایران. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 34، 83-104. https://jopg.larestan.iau.ir/article_531683.html

امینی، میترا؛ لشکری، حسن؛ کرمپور، مصطفی؛ حجتی، زهرا؛ 1392. تحلیل سینوپتیک سامانه‌های همراه با بارش سنگین و سیل‌زا در حوضه رودخانه کشکان برای دوره آماری (1384-1350). نشریه علمی – پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 43، 1-20. https://geoplanning.tabrizu.ac.ir/article_3_17.html 

پژوه، فرشاد؛ جعفری، فرزانه؛ 1399. واکاوی همدیدی بارش‌های سیل‌آسا و مخاطره‌آمیز غرب و جنوب غرب ایران در دهه اول فروردین 1398. فصلنامه علمی - پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، شماره 114، 165-184. http://www.sepehr.org/article_44600.html

حجتی‌زاده، رحیم؛ 1388. بررسی سینوپتیکی و ترمودینامیکی سیل‌های بزرگ در غرب کشور. مجموعه علوم نظامی، شماره 38-39، 83-98. http://rmmc.ihuo.ac.ir/article_205667.html

حلبیان، امیر‌حسین؛ حسینعلی پورجزی، فرشته؛ 1394. تحلیل سینوپتیک مخاطرات اقلیمی در جنوبغرب ایران موردمطالعه: بارش‌های سنگین سیل زا در آذر 1391. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، شماره 4، 31-46.

https://system.khu.ac.ir/jsaeh/article-1-2530-fa.pdf

حلبیان، امیر‌حسین؛ حسینعلی پورجزی، فرشته؛ صابری، بیژن؛ 1391. تحلیل همدید سامانه‌های سیل‌زا در قم (مطالعه موردی: سیلاب فروردین سال 1388). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 8، 121-137.

https://www.magiran.com/paper/1116715

حلبیان، امیر‌حسین؛ دهقانپور، علیرضا؛ عاشوری قلعه رود‌خانی، زینب؛ 1395. تحلیل همدید بارش‌های حدی و فرا‌گیر در کرانه‌های شرقی خزر. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 19، 37-57.

https://geoeh.um.ac.ir/article_30090.html

رئوف، مجید؛ علی‌اوغلی، سیمین؛ 1399. بر‌آورد جریان محیط زیستی رودخانه بالیخلو‌چای و بررسی تأثیر بهره‌برداری از سد یامچی بر رژیم جریان هیدرولوژیکی و زیست‌محیطی رودخانه. منابع طبیعی ایران، شماره 2، 299-312. https://jne.ut.ac.ir/article_77253.html

سبحانی، بهروز؛ عالی‌جهان، مهدی؛ زینالی، بتول؛ 1395. واکاوی همدید‌-‌ماهواره‌ای موج بارشی سنگین استان چهار‌محال و بختیاری. جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 20، 109-134.

https://geoeh.um.ac.ir/article_30562.html

سلامتی هرمزی، وحید؛ امیدوار، کمال؛ کاوسی، رضا؛ حمزه‌نژاد، مجتبی؛ 1396. شناسایی و تحلیل همدیدی – دینامیکی الگو‌های جوی سیلاب آبان 1394 در استان‌های ایلام و لرستان. مجله علمی و ترویجی نیوار، شماره 96-97، ص 9-27. https://www.magiran.com/paper/1716366

شهبازی، علی؛ خلیقی سیگارودی، شهرام؛ ملکیان، آرش؛ سلاجقه، علی؛ 1393. انتخاب بهترین فرمول تجربی برای برآورد زمان تمرکز در حوضه‌های آبخیز شهری (مطالعه موردی: شهر ماهدشت). مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، شماره 3، 419-435. https://jrwm.ut.ac.ir/article_52835.html

علیجانی، بهلول؛ میرزایی، نبی‌اله؛ جاهدی، آرمان؛ 1398. واکاوی همدید بارش‌های حدی و سیل‌‌آسای کشور مطالعه موردی: 16-31 مارس 2019. دگرگونی‌ها و مخاطرات آب‌و‌هوایی، شماره 2، 70-114.

http://cccd.znu.ac.ir/article_44665.html

علیزاده، امین؛ 1390. اصول هیدرولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه امام رضا.

فرج‌زاده، منوچهر؛ 1394. تکنیک‌های اقلیم‌شناسی. سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

فنودی، محسن؛ امیدوار، کمال؛ مزیدی، احمد؛ دوستان، رضا؛ 1397. تحلیل الگو‌های گردشی مؤثر بر بارش‌های رگباری ناحیه کوهپایه داخلی ایران. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 1، 137-163.

 https://jgrd.um.ac.ir/article_32824.html

قویدل رحیمی، یوسف؛ احمدی، محمود؛ حاتمی زرنه، داریوش؛ رضایی، محمد؛ 1393. شناسایی الگوهای سینوپتیک بارش سنگین مولد سیلاب مخرب در شهرستان جیرفت، جغرافیا، شماره 41، 161-178.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1393801

کریمی، مصطفی؛ جعفری، ایوب؛ بنی عامریان، امیر؛ کاکی، سیف‌اله؛ 1399. تحلیل آماری – همدیدی تاریخ اولین بارش مؤثر در غرب و شمال‌غرب ایران. جغرافیا و پایداری محیط، شماره 35، 1-19.

 https://www.sid.ir/paper/960327/fa

محمود‌آبادی، مهدی؛ امیدوار، کمال؛ مظفری، غلامعلی؛ مزیدی، احد؛ نارنگی فرد، مهدی؛ فاطمی، مهران؛ 1395. تحلیل همدید اثرات پدیده بلاکینگ بر بارش‌های سیلابی فروردین ماه 1392 در نیمه جنوبی ایران. نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، شماره 25-26، 67-82. https://clima.irimo.ir/article_42077.html

مهدوی، محمد؛ 1371. هیدرولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه تهران.

 

Armon M, Dente E, Smith JA, Enzel Y, Morin E., 2018. Synoptic-Scale Control over Modern Rainfall and Flood Patterns in the Levant Drylands with Implications for Past Climates. Journal of Hydrometeorology 19(6): 1077–1096.

 https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2018JHyMe..19.1077A/abstract

Baltaci H., 2017. Meteorological analysis of flash floods in Artvin (NE Turkey) on August 24, 2015. Nat. Hazards Earth Syst. Sci 404: 1-23.

 https://nhess.copernicus.org/articles/17/1221/2017/

Dayan U, Ziv B, Margalit A, Morin E, Sharon D., 2001. A severe autumn storm over the middle-east: synoptic and mesoscale convection analysis. Theoretical and Applied Climatology volume 69: 103–122. https://link.springer.com/article/10.1007/s007040170038 

Gil-Guirado S, Pérez-Morales A, Pino D, CarlosPeña J, LópezMartínez F., 2022. Flood impact on the Spanish Mediterranean coast since 1960 based on the prevailing synoptic patterns. Science of The Total Environment 807 (1): 1-16.

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0048969721058551

Kuo YH, Cheng L, Anthes RA., 1986. Mesoscale Analyses of the Sichuan Flood Catastrophe, 11–15 July 1981. Monthly Weather Review 114(11): 1984–2003.

https://www.researchgate.net/publication/234182830_Mesoscale_Analyses_of_the_Sichuan_Flood_Catastrophe_11_15_July_1981

Ramis C, Llasat MC, Genovés A, Jansà A., 1994. The October-1987 floods in Catalonia: Synoptic and mesoscale mechanisms. Meteorological Applications 1(4): 337-350.

https://rmets.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/met.5060010404

Sabziparvar AA, Parandeh A, Lashkari H, Yazdanpanah H., 2010. Mid-level synoptic analysis of flood-generating systems in South-west of Iran (case study: Dalaki watershed river basin). Nat. Hazards Earth Syst. Sci 10(11): 2269–2279.

 https://nhess.copernicus.org/articles/10/2269/2010/